Αν τα Βαλκάνια έχουν χαρακτηριστεί στο παρελθόν ως η «πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης», τότε το Κόσοβο θα μπορούσε επίσης να χαρακτηριστεί ως η «πυριτιδαποθήκη των Βαλκανίων». Όσοι θυμούνται την πρόσφατη ιστορία των λεγόμενων «πολέμων της γιουγκοσλαβικής διαδοχής» της δεκαετίας του 1990, γνωρίζουν καλά πως η αφορμή που τους πυροδότησε ήταν το Κόσοβο και η σύγκρουση του αλβανικού εθνικισμού με τον σέρβικο, η οποία κλιμακωνόταν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980.
Το 1989 η Σερβία του Μιλόσεβιτς, που είχε προσχωρήσει στην ιδεολογία του μεγαλοσερβικού εθνικισμού αποφάσισε να καταργήσει την αυτονομία του Κοσόβου, με πρόσχημα την προστασία των δικαιωμάτων της σερβικής μειονότητας (210.000 εκείνη την εποχή) καθώς και των σερβο-ορθόδοξων μοναστηριών, από την απειλή της αλβανικής πλειοψηφίας (85% των κατοίκων) των Κοσοβάρων, που διεκδικούσε αρχικά καθεστώς «7ης δημοκρατίας» στα πλαίσια της Γιουγκοσλαβίας και αργότερα ένα ανεξάρτητο αλβανοκοσοβαρικό κράτος.
Μια κολοβή ανεξαρτησία
Το 2008 το Κόσοβο ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του υπό τις ευλογίες της Δύσης, της Ε.Ε. και ειδικά των ΗΠΑ, η οποία είναι και η βασική προστάτιδα δύναμη που εγγυήθηκε την ανεξαρτησία του. Περίπου 100 χώρες παγκοσμίως αναγνώρισαν την ανεξαρτησία του καθώς και όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκτός από πέντε: η Ισπανία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Κύπρος και η Ελλάδα. Φυσικά η Σερβία, όχι μόνον δεν αναγνώρισε την ανεξαρτησία της πρώην επαρχίας της, αλλά συνεχίζει να κατηγορεί τη Δύση για τη «βίαιη απόσπαση του 15% του εδάφους της», ενώ καταγγέλλει συνεχώς την κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων της σερβικής μειονότητας και του καθεστώτος των μεσαιωνικών σερβικών μοναστηριών και των περιουσιών τους. Επιστροφή ωστόσο στο προ του 1999 καθεστώς είναι πλέον αδύνατη, και το γνωρίζουν καλά στο Βελιγράδι.
Έπειτα από πιέσεις της Δύσης και ειδικά της Ε.Ε. ξεκίνησε, παρασκηνιακά στην αρχή, ένας διάλογος μεταξύ του Βελιγραδίου-Πρίστινας με σκοπό την επίλυση των διαφορών τους στο Κόσοβο και την απελευθέρωση των εκατέρωθεν εμποδίων για την Ευρωατλαντική τους προσέγγιση. Στα πλαίσια αυτού του διαλόγου αποφασίστηκε και η ίδρυση “Ένωσης Σέρβικων Δήμων” στο Κόσοβο, με καθεστώς αυτοδιοίκησης κλπ., που θα αποτελούσε εγγύηση για τα δικαιώματα της σερβικής μειονότητας.
Όλα αυτά έμειναν ωστόσο έμειναν στα χαρτιά, προσκρούοντας στην εκατέρωθεν καχυποψία, στο μαξιμαλισμό και στον εθνικισμό που διακατέχει και τις δύο πλευρές. Στη τελευταία φάση αυτού του διαλόγου οι δύο πλευρές, δηλαδή ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και ο πρόεδρος του Κοσόβου Χασίμ Θάτσι, έφτασαν στο σημείο να μιλούν ακόμη και για «ανταλλαγές εδαφών», με την ένωση του βόρειου Κοσόβου στη Σερβία και κάποιες μικρές εδαφικές παραχωρήσεις της Σερβίας στην κοιλάδα του Πρέσεβο, που κατοικείται κυρίως από Αλβανούς. Αν και οι συζητήσεις αυτές προσέκρουσαν στις προειδοποιήσεις των Ευρωπαίων και ειδικά της Γερμανίας, να μην αλλάξουν τα σύνορα με γνώμονα τις εθνότητες, υπάρχουν πληροφορίες που συνεχίζονται, σε παρασκηνιακό επίπεδο, με τις ευλογίες του Τραμπ και του Πούτιν.
Η νέα κλιμάκωση της έντασης
Στο μεταξύ ο διάλογος μεταξύ Βελιγραδίου-Πρίστινα πάγωσε και οι όποιες διαπραγματεύσεις σταμάτησαν. Η Σερβία, με τη συνδρομή και της Ρωσίας, παρεμπόδισε την είσοδο του Κοσόβου στην Unesco. Στις αρχές Οκτωβρίου Αλβανοκοσοβάροι αστυνομικοί κατέλαβαν προσωρινά το στρατηγικής σημασίας φράγμα στο Γκαζιβόντε, στο βόρειο σερβοκρατούμενο Κόσοβο, ενώ επίσης Αλβανοκοσοβάροι παρεμπόδισαν, κλείνοντας τους δρόμους, τον πρόεδρο της Σερβίας να επισκεφτεί οδικώς τους σερβικούς θύλακες στο νότιο Κόσοβο. Στη συνέχεια η Σερβία εμπόδισε το Κόσοβο να γίνει μέλος στην Interpol, η Πρίστινα απάντησε επιβάλλοντας δασμούς ύψους 100% της αξίας του στα σερβικά προϊόντα καταργώντας στην ουσία τις εισαγωγές από τη Σερβία και κηρύσσοντας στην ουσία έναν εμπορικό πόλεμο. Το Βελιγράδι το εξέλαβε αυτό ως μία ακόμη εχθρική ενέργεια εκ μέρους της Πρίστνα και κήρυξε σε κατάσταση συναγερμού τις ένοπλες δυνάμεις της ενισχύοντας στρατιωτικά τα σύνορα της με το Κόσοβο.
Την Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου 2018 το κοινοβούλιο στην Πρίστινα έδωσε το «πράσινο φως» για τη δημιουργία Στρατού στο Κόσοβο (μέχρι τώρα υπήρχε μόνο Κοσοβαρικη αστυνομία). Η δημιουργία Αλβανοκοσοβαρικού στρατού ενισχύει την ήδη τεταμένη κατάσταση. Η Σερβία απειλεί ανοικτά το Κόσοβο με πόλεμο, καθώς θεωρεί πως η σύσταση ενόπλων δυνάμεων από τους Αλβανοκοσοβάρους στρέφεται ανοικτά κατά της εναπομείνασας σερβικής μειονότητας, των θυλάκων της, αλλά και της ίδιας της Σερβίας.
Η ισχνή παρουσία της KFOR (νατοϊκής δύναμης) στα σύνορα Κοσόβου-Σερβίας, δεν μπορεί να εμποδίσει ούτε μεθοριακές συγκρούσεις ούτε τυχόν επέμβαση του Σερβικού Στρατού -με τη τη χρήση και των διατάξεων του ψηφίσματος 1244 του ΟΗΕ-, σε περίπτωση που το Βελιγράδι κρίνει πως απειλείται η σερβική μειονότητα και πρέπει να την προστατεύσει. Η Σερβία θεωρεί παράνομη τη δημιουργία Στρατού στο Κόσοβο, η διεθνής κοινότητα δεν την εγκρίνει, ούτε η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Η μόνη δύναμη που έχει ταχθεί υπέρ είναι οι ΗΠΑ, ο μεγάλος προστάτης των Αλβανοκοσοβάρων, που βλέπει αυτή την κίνηση ακόμη μία ευκαιρία για να πουλήσει αμερικανικά όπλα σε ένα νεοσύστατο φιλικό προς αυτή Στρατό, άσχετα αν το Κόσοβο είναι η φτωχότερη χώρα της Ευρώπης.
KSF: Και εγένετο… Κοσοβάρικος Στρατός!
Παρά λοιπόν τις διεθνείς αντιδράσεις και τις άμεσες απειλές της Σερβίας το κοινοβούλιο του Κοσόβου ενέκρινε την Παρασκευή 14 Δεκεμβρίου 2018, με τις ψήφους 105 βουλευτών σε σύνολο 120 και με την αποχή των 11 βουλευτών της σερβικής μειονότητας, τη δημιουργία Στρατού, με τα αρχικά KSF, που θα αριθμεί αρχικά 5.000 μέλη και 3.000 εφέδρους και εξοπλισμένου «ελαφρά» με αμερικανικής προέλευσης όπλα, από αυτοκινούμενα θωρακισμένα τύπου Hammer μέχρι αντιαεροπορικούς πυραύλους.
Είναι γεγονός πως το Σύνταγμα του Κοσόβου προέβλεπε τη δημιουργία Εθνικού Στρατού, αλλά έως τώρα η Πρίστινα απέφευγε να ενεργοποιήσει αυτή τη διάταξη, ελπίζοντας να κατευνάσει τις έντονες σερβικές αντιδράσεις. Ωστόσο αποφάσισε τελικά να «διαβεί τον Ρουβίκωνα», με τη στήριξη ασφαλώς των ΗΠΑ, ενεργοποιώντας νέες εξελίξεις στα Δυτικά Βαλκάνια, σε μια εποχή που κρίνεται και η τύχη της Συμφωνίας της Πρέσπας, που θα ανοίξει το δρόμο της π.Γ.Δ.Μ. για να εισέλθει στις Ευρωατλαντικές δομές ενισχύοντας ταυτόχρονα τον πρωταγωνιστικό γεωπολιτικό ρόλο της Ελλάδας στα Βαλκάνια. Βέβαια αυτός ο νέος κοσοβάρικος Στρατός θα χρειαστεί σχεδόν δέκα χρόνια για να συγκροτηθεί πλήρως αλλά και μόνο το γεγονός πως ελήφθη επίσημα η πολιτική απόφαση για τη δημιουργία του, πυροδοτεί εξελίξεις.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ, οποίος είχε δηλώσει πως η ιδέα της δημιουργίας στρατού στο Κόσοβο «αντιτίθεται στη συμβουλή πολλών συμμάχων του ΝΑΤΟ και μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη μελλοντική ενσωμάτωση του Κοσόβου στους ευρωατλαντικούς θεσμούς», κατήγγειλε την απόφαση του Κοσόβου να μετατρέψει τις δυνάμεις ασφαλείας του σε Στρατό και είπε ότι το ΝΑΤΟ θα «επανεξετάσει το επίπεδο δέσμευσής του» στη χώρα αυτή. «Λυπάμαι που η απόφαση αυτή ελήφθη παρά τις ανησυχίες που είχε εκφράσει το ΝΑΤΟ. Το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο είναι στο εξής υποχρεωμένο να επανεξετάσει το επίπεδο δέσμευσης του ΝΑΤΟ στη Δύναμη Ασφαλείας του Κοσόβου» (KSF), πρόσθεσε. Φυσικά η ηγέτιδα δύναμη του ΝΑΤΟ, η Αμερική, έχει διαφορετική άποψη καθώς είναι και ο βασικός υποστηρικτής και σπόνσορας του νέου στρατού του Κοσόβου.
Σέρβικες αντιδράσεις: Θα στείλει η Σερβία στρατό στο Κόσοβο;
Πρέπει να σημειωθεί πως το ΝΑΤΟ ηγείται από τον Ιούνιο του 1999 μιας επιχείρησης υποστήριξης της ειρήνης στο Κόσοβο μέσω της Δύναμης για το Κόσοβο (KFOR), που πλέον αριθμεί 4.651 στρατιωτικούς, επιτηρώντας και τα ευαίσθητα σύνορα με τη Σερβία. Από την πλευρά του ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς αποφάσισε να επιθεωρήσει σέρβικα στρατεύματα κατά μήκος της μεθορίου με το Κόσοβο τις επόμενες τρεις ημέρες. Στρατιωτική δράση του ολιγάριθμου (μόλις 28.000 προσωπικό) στρατού της Σερβίας κατά του Κοσόβου δεν είναι και πολύ πιθανή καθώς, εκτός από την παρουσία της KFOR κατά μήκος των συνόρων, μια τέτοια ενέργεια θα έκλεινε την πόρτα εισόδου της Σερβίας σε Ε.Ε. και ΝΑΤΟ για τις επόμενες δεκαετίες και οι όποιες φιλοπόλεμες δηλώσεις της σερβικής ηγεσίας είναι πιθανόν για “εσωτερική κατανάλωση” και για τον κατευνασμό των Σέρβων εθνικιστών, που κυριαρχούν στην εσωτερική πολιτική της χώρας.
Η πρωθυπουργός της Σερβίας Άννα Μπρνάμπιτς, αν και συμφωνεί πως αυτή η απόφαση μπορεί να αποσταθεροποιήσει τα δυτικά Βαλκάνια δήλωσε ωστόσο πως η Σερβία «θα συνεχίσει στον δρόμο της ειρήνης και της σταθερότητας. Ωστόσο, χωρίς μια σταθερή περιοχή, δεν υπάρχει σταθερή Σερβία”. Η ίδια ωστόσο άφησε την απειλή της σερβικής στρατιωτικής επέμβασης να αιωρείται. Αναλυτές ωστόσο δεν αναμένουν μεγάλη στρατιωτική κλιμάκωση γιατί το Κόσοβο, εκτός από την παρουσία της KFOR, είναι υπό την άμεση προστασία των ΗΠΑ. Τα σύννεφα πολέμου λοιπόν, που αρχίζουν και πάλι να συγκεντρώνονται πάνω από τα Βαλκάνια και συγκεκριμένα πάνω από το Κόσοβο, είτε θα διαλυθούν στις επόμενες βδομάδες, είτε θα φέρουν νέες καταιγίδες στο “μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης», ειδικά αν υπάρξει έντονη αμερικανική και ρωσική ανάμειξη.
Υπενθυμίζεται τέλος πως η Σερβία με τη την εφαρμογή συγκεκριμένων διατάξεων του ψηφίσματος 1244 του ΟΗΕ (Ιούνιος 1999) έχει δικαίωμα να διαθέτει «δύναμη σταθερότητας» 1.000 Σέρβων στρατιωτών και αστυνομικών στο Κόσοβο – βασικά στο σερβοκρατούμενο βόρειο Κόσοβο – αλλά ποτέ ως τώρα δεν ενεργοποίησε τη συγκεκριμένη διάταξη. Πιθανόν κάποιοι στο Βελιγράδι να σκέφτονται πλέον, με αφορμή την απόφαση της συγκρότησης του Στρατού του Κοσόβου (KSF), πως ήρθε η ώρα να το πράξουν. Κάτι τέτοιο μπορεί να μην ανοίξει τους «ασκούς του Αιόλου» στην περιοχή αλλά σίγουρα θα πυροδοτήσει νέες γεωπολιτικές εξελίξεις και ανακατατάξεις.