Οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί των δυτικών Βαλκανίων αποτελούν μια από τις προτεραιότητές της διπλωματίας του Ταγίπ Ερντογάν για την αύξηση της τουρκικής επιρροής στην περιοχή. Ο Ερντογάν επιδιώκει να επηρεάσει το θυμικό των μουσουλμανικών πληθυσμών στο πλαίσιο στοχευμένης ρητορικής, που επισημαίνει τους ισχυρούς δεσμούς τους με την Τουρκία και συνδυάζει τη θρησκευτική διπλωματία με το «πολιτικό ισλάμ».
Η στρατηγική του Ερντογάν στα δυτικά Βαλκάνια αποτελεί ενδιαφέρον casestudy για το πως εφαρμόζεται η τουρκική διείσδυση στη Θράκη και τους κινδύνους που εγκυμονεί. Η κυβέρνηση της Άγκυρας για να προσεγγίσει τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης εκμεταλλεύεται τη θρησκεία, επιχειρώντας να της προσδώσει πολιτική οντότητα, ώστε να αποκτήσει τη δυνατότητα, να επηρεάσει τις τοπικές πολιτικές εξελίξεις.
Θράκη και παράλληλες δομές
Η τουρκική διείσδυση στην Θράκη έχει φορέα άσκησης το τουρκικό προξενείο και εφαρμόζεται μέσα από τη δημιουργία παράλληλων δομών – θρησκευτικών, εκπαιδευτικών, πολιτιστικών, αθλητικών, υγειονομικών, οικονομικών και εμπορικών.
Η μουσουλμανική θρησκεία θεωρείται ότι χρησιμοποιείται από την Τουρκία ως «Δούρειος Ίππος», με στόχο την επέκταση της θρησκευτικής πίστης στην πολιτική ζωή, ώστε να δημιουργήσει ένα νέο πολιτικό ρυθμιστή. Η εντύπωση αυτή γίνεται ιδιαίτερα έντονη από τις δραστηριότητες του ψευδομουφτή Ξάνθης Αχμέτ Μετέ, ο οποίος εμφανίζεται, ως κύριος εκπρόσωπος της «τουρκικής μειονότητας» της Θράκης, σύμφωνα με την προπαγανδιστική στρατηγική του τουρκικού προξενείου, όπως συνηθίζει να βαπτίζει τη μουσουλμανική μειονότητας της Θράκης.
Παράλληλα, και το μειονοτικό Κόμμα Ισότητας, Ειρήνης, Φιλίας (ΚΙΕΦ), που αναδείχθηκε πρώτο στις ευρωεκλογές, καθώς είχε κερδίσει, σε Ροδόπη και Ξάνθη, με 42% και 25% αντίστοιχα, αποτελεί ακόμα μια ένδειξη της πολιτικοποίησης της θρησκείας.
Η Τουρκία διεισδύει στη μουσουλμανική μειονότητα με ένα νέο συνδυαστικό μοντέλο με βασικούς παραμέτρους το πολιτικό ισλάμ, το φιλανθρωπικό ισλάμ και την ισλαμική οικονομία. Παράλληλα, επιδιώκει να δημιουργήσει μια νέα «εθνοθρησκευτική γεωγραφία» που στοχεύει στην τουρκοποίηση αθιγγάνων και πομάκων σε περιοχές της Ξάνθης, της Ροδόπης και του βορείου Έβρου.
Ταυτόχρονα σε οικονομικό επίπεδο αναδεικνύεται μία νέα οικονομική τάξη που διαθέτει οικονομική ισχύ αγνώστου προελεύσεως, που ενδεχομένως να προέρχεται από ξένες διασυνδέσεις και ΜΚΟ.
Τουρκική softpower
Η Τουρκία εφαρμόζει στρατηγική «ήπιας ισχύος» (soft power) στα δυτικά Βαλκάνια και από τη δεκαετία του 2000, όταν ανήλθε ο Ερντογάν την εξουσία, την εντατικοποίησε, οικοδομώντας σταδιακά το προφίλ του «προστάτη» των μουσουλμανικών πληθυσμών. Την «αιχμή του δόρατος» της «νέο -οθωμανικής» τουρκικής διπλωματίας στα Βαλκάνια αποτελούν οι παρακάτω τρεις οργανισμοί:
(α) Η ΤΙΚΑ (Τουρκικός Οργανισμός Συνεργασίας και Συντονισμού) που επικεντρώνεται σε έργα που αφορούν, το τομέα της υγείας, της εκπαίδευσης, των υποδομών. Η ΤΙΚΑ ανακαινίζει παλιά οθωμανικά μνημεία, ισλαμικά σχολεία (madrassas), χρηματοδοτεί την ανακατασκευή τζαμιών και συντονίζει την τουρκική οικονομική βοήθεια που παρέχεται στα βαλκανικά κράτη. Η ΤΙΚΑ με τις δράσεις της δίνει την εντύπωση ότι η Τουρκία έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί στις ανάγκες των μουσουλμανικών πληθυσμών. Ένα απλό παράδειγμα της στρατηγικής της, αποτελεί η ολοκλήρωση του πρώτου σκέλους ενός μελισσοκομικού έργου βιώσιμης ανάπτυξης στο Κόσοβο.
(β) Η Διεύθυνση Θρησκευτικών Ζητημάτων (Diyanet) που προωθεί τη θρησκευτική διπλωματία αλλά τείνει να θεωρείται αμφιλεγόμενος οργανισμός. Η γερμανική Deutsche Welle επισημαίνει ότι πρόκειται για κρατικό οργανισμό που απασχολεί πάνω από 107.000 εργαζομένους. Ο προϋπολογισμός ανέρχεται σε 825 εκατομ. ευρώ και η τουρκική στατιστική υπηρεσία TÜIK εκτιμά ότι το 2019 ο προϋπολογισμός της θα υπερδιπλασιαστεί, αγγίζοντας το 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Η Diyanet έχει δημιουργήσει παραρτήματα σε 145 χώρες και επιδίδεται κυρίως σε πολιτιστικές, εκπαιδευτικές και φιλανθρωπικές δράσεις. Μια σημαντική πηγή εσόδων της Diyanet προέρχεται από τα διάφορα θρησκευτικά προσκυνημάτων και τις γιορτές σε παγκόσμιο επίπεδο, με αποτέλεσμα να έχουν εισρεύσει στα ταμεία της περίπου 52,4 εκατομ. ευρώ
(γ) Το Ινστιτούτο Yunus Emre που επιδιώκει την εξάπλωση του τουρκικού πολιτισμού και της τουρκικής γλώσσας στα Βαλκάνια. Το Yunus Emre καθώς και άλλοι κρατικοί και μη κρατικοί θεσμοί, προσφέρουν προγράμματα υποτροφιών για σπουδές στην Τουρκία σε φοιτητές από τις μουσουλμανικές κοινότητες των Βαλκανίων.
Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία για την τουρκική διπλωματία. Νέοι τούρκοι διπλωμάτες εκπαιδεύονται για να γνωρίζουν τι ακριβώς διακυβεύεται στη Θράκη για τη χώρας τους και για το τι πρέπει να κάνουν όταν έρθει η στιγμή να αναλάβουν σημαντικά πόστα.
Επιθετική διπλωματία
Ο Ταγίπ Ερντογάν εφαρμόζει στα δυτικά Βαλκάνια μια διπλωματία, που μπορεί να χαρακτηριστεί και επιθετική, καθώς ασκεί επιρροή στην Αλβανία του Έντι Ράμα, ενώ διατηρεί καλές διπλωματικές σχέσεις με το μουσουλμανικό πληθυσμό του Κοσόβου, της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης και της Βόρειας Μακεδονίας.
Στην περίπτωση της Αλβανίας και του Κοσόβου έχουν επενδυθεί ο εκατομμύρια δολάρια σε οικοδόμηση τζαμιών, που θεωρούνται σύμβολο της τουρκικής υπεροχής και επιρροής, όχι μόνο σε θρησκευτικό επίπεδο αλλά και σε πολιτικό. H Τουρκία κατασκευάζει το μεγαλύτερο τζαμί στα Τίρανα και λειτουργεί από κοινού με τους αλβανούς, τη νέα εθνική αεροπορική εταιρεία της Αλβανίας.
Παράλληλα, ο Ταγίπ Ερντογάν με την πρόσφατη επίσκεψη στη Σερβία του Αλεξάνταρ Βούτσιτς, επιδιώκει την ενδυνάμωση των εμπορικών σχέσεων, με την πιο ισχυρή χώρα των δυτικών Βαλκανίων, καθώς υποσχέθηκε τη χρηματοδότηση του νέου αυτοκινητόδρομου Σεράγεβο – Βελιγραδίου. Γενικότερα, οι εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με τα δυτικά Βαλκάνια, έχουν σημειώσει σημαντική άνοδο. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, το εμπόριο Τουρκίας με τα δυτικά Βαλκάνια, ανήλθε το 2016 σε 3 δισ. δολάρια, συγκριτικά με τα 435 εκατ. δολάρια του 2002
Ωστόσο, η επιθετική διπλωματία του Ερντογάν ενδέχεται να πυροδοτήσει εντάσεις ανάμεσα στις εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες των δυτικών Βαλκανίων, εξαιτίας της ενίοτε εμπρηστικής ρητορικής του για αλλαγή συνόρων και της σαφής διάκρισης της υπεροχής των μουσουλμανικών πληθυσμών.
Αντιμέτρα
Το μοντέλο των δυτικών Βαλκανίων εφαρμόζεται και στη Θράκη και για την αποτροπή του απαιτούνται από την κυβέρνηση της Αθήνας μέτρα, όπως:
(α) σχεδιασμός οικονομικής, κοινωνικής και εθνικής θωράκισης με διαρκή αναπροσαρμογή των ενδιάμεσων στόχων.
(β) μετεξέλιξη του υφισταμένου πλαισίου ασφαλείας με βασική προϋπόθεση την εναρμόνιση με τις τάσεις και τις εξελίξεις των κοινοτήτων υπηρεσιών πληροφοριών του εξωτερικού.
(γ) δημιουργία αναπτυξιακού μοντέλου για την περιοχή της Θράκης, που θα αποκλείει την αυθαίρετη δραστηριότητα ξένων κύκλων, το οποίο θα εποπτεύεται από μία διακομματική επιτροπή.
To κείμενο συνυπογράφουν οι διεθνολόγοι Νίκος Αρβανίτης και Γιώργος Ξ. Πρωτόπαπας.