«Ξέρετε πως ο λαός μας στέναζε αιώνες ολόκληρους κάτω από τον αμείλικτο ζυγό δύο τυραννικών και καταστροφικών εξουσιών. Την πρώτη απ’ αυτές τις εξουσίες την ασκούσαν οι ντόπιοι καταπιεστές που ισχυρίζονταν ότι κυβερνάνε τον τόπο και το λαό, τη δεύτερη την αποτελούσε ο ιμπεριαλιστικός και καπιταλιστικός κόσμος.»

– Κεμάλ Ατατούρκ, στην τουρκική Βουλή στην Άγκυρα, το 1921

«Τα κράτη δεν έχουν σταθερούς φίλους, αλλά έχουν συμφέροντα.»

– Λόρδος Palmerston, Πρωθυπουργός της Αγγλίας

Χρόνια στην Ελλάδα συζητάμε το θέμα ότι η Τουρκία αν γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), ως δια μαγείας θα λυθούν όλα τα προβλήματα που έχουμε μαζί τους, γιατί έτσι θα γίνουν προβλήματα της ΕΕ.

Ίσως το λένε από άγνοια (δεν μπορώ να φανταστώ κάτι άλλο) για το πώς λειτουργεί η ΕΕ, γιατί βασικός κανόνας ένταξης μιας νέας χώρας στην ΕΕ είναι ότι πρέπει πρώτα να λύσει όλα τα διμερή θέματα που έχει με τις ήδη χώρες που είναι στην ΕΕ. Τέτοιο παράδειγμα είναι η ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ που ανάγκασε την πανίσχυρη Γερμανία να αποδεχτεί τα σύνορα της επειδή είχε κερδίσει εδάφη από την ηττημένη Γερμανία μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο.

Αυτό το γεγονός όμως δεν αναφέρεται όταν συζητάμε ενταξιακά θέματα των Βαλκανικών χωρών,  αλλά η νέα θεωρία της εξωτερικής πολιτικής μας είναι ότι οφείλουμε να κλείνουμε όπως- όπως μακροχρόνια θέματα με τις Βαλκανικές χώρες ώστε να μη καταναλώνουμε διπλωματικό κεφάλαιο για ήσσονος δήθεν θέματα αφού ο πραγματικός εχθρός βρίσκεται στα Μικρασιατικά παράλια. Το θέμα όμως για το πώς θα τα κλείσουμε μαζί τους όλα τα διμερή θέματα όπως βεβαίως τα αντιλαμβάνεται η Τουρκία, καμμία πολιτική δύναμη στην Ελλάδα, δεν διερωτάται.

Γιατί ίσως αγνοούν ότι ακόμα και ο Robert Badinter, από την γνωστή επιτροπή Badinter για την Γιουγκοσλαβία που η Ελλάδα δεν συμμετείχε (μία από τις αιτίες που γεννήθηκε το Σκοπιανό) γιατί αντί να στείλουμε τον πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) όπως οφείλαμε, ο τότε Υπουργός Εξωτερικών  έστειλε τον αντιπρόεδρο, που δεν έγινε δεκτός, επειδή ο τότε  πρόεδρος του ΣτΕ ήταν τοποθετημένος από την τότε αντιπολίτευση, αντιδρά στην ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ γιατί αμφισβητεί αν μπορούν να ακολουθήσουν τους ευρωπαϊκούς κανόνες αλλά βάζει και το κυριότερο ερώτημα: «γιατί η ΕΕ να γίνει γείτονας με την Γεωργία, Αρμενία, Συρία, Ιράν, Ιράκ, Χώρες του Καυκάσου που είναι η πιο επικίνδυνη περιοχή σήμερα; Δεν υπάρχει κανένα σχέδιο από τους ιδρυτές μας που να είχαν προβλέψει τέτοια διεύρυνση, για να μη πω επέκταση».
http://www.senat.fr/senateur/badinter_robert95006b.html

Ας δούμε πώς προέκυψε ιστορικά η Δημοκρατία της Τουρκίας. Με το τέλος του  Α’ Παγκόσμιο Πολέμου έχουμε την κατάρρευση Αυτοκρατοριών, όπως ήταν η Γερμανική, η Ρωσική, η Αυστροουγγρική αλλά πάνω απ’ όλα η Οθωμανική και έτσι έχουμε δημιουργία νέων Ευρωπαϊκών κρατών.

Η Τουρκία είναι ένα από αυτά τα νέα κράτη, που η Ιστορία το έφερε να ιδρυθεί 100 χρόνια μετά την δική μας Επανάσταση του 1821 ενάντια στο Ντεβλέτ-ι Αλίγε-ι Οσμάνιγε, δηλαδή το Ανώτατο Οθωμανικό Κράτος, που καθιερώθηκε να λέγετε Οθωμανική Αυτοκρατορία, και για αυτούς, μετά από τον Απελευθερωτικό πόλεμο που έκαναν οι Νεότουρκοι  εναντίον της Ελλάδας, όπως 600 χρόνια πριν, η Οθωμανική Αυτοκρατορία ιδρύθηκε μετά και την πτώση της Κωνσταντινούπολης, της πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Και όπως η παλιά αποικία των Μεγάρων μετονομάστηκε  από Βυζάντιο σε Κωνσταντινούπολη προς τιμή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου ή Νέα Ρώμη και μετά την κατάκτηση από τον Μωάμεθ Β’ πήρε το όνομα Ινσταμπούλ, για να τονίσει τον στόχο του να γίνει και αυτός βασιλιάς της Πόλης, μιας πόλης με παγκόσμια αίγλη για τα μέτρα του Μεσαίωνα.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος πήρε την απόφαση τότε να δημιουργήσει μια νέα πρωτεύουσα γιατί η ειδωλολατρική Ρώμη δεν μπορούσε να είναι η πόλη της νέας θρησκείας του Χριστιανισμού, έτσι και ο Κεμάλ Ατατούρκ με την ίδρυση του νέου κράτους αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα στο Engürije στο κέντρο της Μικράς Ασίας που το 1930 μετονομάστηκε σε Ankara, προσπαθώντας να εκκοσμικεύσει**  το νέο κράτος και να το απαλλάξει από ένα ισλαμικό παρελθόν,  παρά τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού που ξεκίνησαν από τα μέσα του 19ο αιώνα, γνωστή ως Τανζιμάτ αν και κατευθύνονταν από τις ίδιες τις Μεγάλες Δυνάμεις, βεβαίως με τους υποστηρικτές της πολιτικής τους εντός του οθωμανικού κράτους, που επεδίωκαν τις μεταρρυθμίσεις αυτές προκειμένου να φιλελευθεροποιήσουν τις δομές του κράτους, να εξαλείψουν τις θρησκευτικές διακρίσεις και να διευκολύνουν έτσι την διείσδυση των ευρωπαϊκών κεφαλαίων, θεωρώντας πως η εδαφική ακεραιότητα του κράτους ήταν εξασφαλισμένη από τις ίδιες (πάντα η Δύση έχει την ίδια συνταγή) και μέχρι την απομάκρυνση του 36ου τελευταίου Σουλτάνου Μωάμεθ ΣΤ΄ το 1922.

Η Ιστορία το έφερε έτσι ώστε ένας άλλος Μωάμεθ από τον Β’ που κατέκτησε την Πόλη, ο ΣΤ’ να είναι ο τελευταίος που την είχε ως Πρωτεύουσα.

Σημειολογικά για το νέο κράτος της Τουρκίας και με την αλλαγή πρωτεύουσας ακολούθησε τον ίδιο ιστορικό βηματισμό που είχε να  κάνει με μία νέα αρχή.

Αφήνοντας πίσω την έννοια της ισλαμικής ummah, της κοινότητας δηλαδή των πιστών απέναντι των απίστων όπως ήταν κατά την διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου, επειδή το Ισλάμ βλέπει τον κόσμο ως ένα σύστημα θρησκειών που υποδιαιρείται με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των εθνών. Ενώ απεναντίας η Δύση βλέπει τον κόσμο ως ένα σύστημα εθνών που υποδιαιρείται με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένων των θρησκειών.

Το οθωμανικό κράτος απετέλεσε ένα ιστορικά καθορισμένο πολιτειακό μόρφωμα που για αιώνες είχε βίαια επιβληθεί σε ένα μωσαϊκό λαών και εθνοτήτων στιγματίζοντας καθοριστικά την κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική τους εξέλιξη, με την ιδιομορφία όμως να προέρχεται από το μωσαϊκό των εθνοτήτων που εξουσίαζε, όπως αναφέρει ο Νεοκλής Σαρρής στο έργο του «Οσμανική Πραγματικότητα, Συστημική παρά-θεση δομών και λειτουργιών».

Μοιάζει με το δένδρο του Ισλάμ το tubo που έχει τις ρίζες στον αέρα και τα φύλλα στο χώμα. «..η κοινωνία δεν είναι πλαστουργός της πολιτείας αλλά πλάσμα της. Οι μετέχοντες στην κρατική δομή αποκόπτονται από τις κοινωνικές τους ρίζες ώστε το κράτος να επιτελέσει την κύρια αποστολή του, που είναι η αναπαραγωγή του και η διατήρηση του ίδιου συντακτικού εξουσίας. Υπόσταση στο κράτος δίνει η υπερτάξη των στρατογραφειοκρατών που σφετερίζονται το υπερπροϊόν της κοινωνίας και ενεργεί με τρόπο ώστε να διαιωνισθεί το κράτος devlet edded müder διαιώνιο κράτος».

Το 1924 ο Ατατούρκ έφερε μετά την Συνθήκη της Λωζάννης, ένα νέο Σύνταγμα που με τις μεταρρυθμίσεις που επέβαλε στα πλαίσια εξευρωπαϊσμού του νέου κράτους και μέσα στο πλαίσιο να ενσωματωθεί στη Δύση, εκτιμώντας ότι οι νικητές του Α’ παγκοσμίου πολέμου απάλλαξαν το νέο κράτος από το Οθωμανικό Χρέος βάσει των άρθρων 46, 47, 48 της Συνθήκης της Λωζάννης, παρόλο με το Ανατολικό ζήτημα οι Μεγάλες Δυνάμεις διέλυσαν με οικονομικούς και πραγματικούς πολέμους την χώρα του πριν από αυτόν, ως νέος ηγέτη της, ήθελε να δείξει ότι μπορεί να κάνει μία νέα αρχή σε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο.

Ήταν ένας τρόπος ώστε η Δύση να δεχτεί στους κόλπους της τον μεγάλο Ασθενή και ο Ατατούρκ να εγκλιματίσει τους πρώην Ασιάτες νομάδες που αν και οι ιστορικές συγκυρίες τους έφεραν από τα βάθη της Ασίας στη Μικρά Ασία, δηλαδή στη Μεσόγειο που αν και επανίδρυσαν την παλαιά Βυζαντινή αυτοκρατορία, ως Οθωμανική, στις παλιές ευρωπαϊκές γεωγραφικές της διαστάσεις, πάντα αισθανόταν ότι πολιτισμικά δεν ανήκαν στον ευρωπαϊκό χώρο.

Στα μάτια του Ατατούρκ η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν μία δύναμη εξουσίας που ουσιαστικά οι Σουλτάνοι την χρησιμοποίησαν για να δημιουργήσουν ένα «προσωποποιημένο φεουδαλισμό». Γιατί ο οθωμανικός αυτός φεουδαλισμός προέκυψε από την κατάκτηση και υποδούλωση μιας προηγμένης αγροτικής κοινωνίας εκ μέρους νομάδων πολεμιστών.

Έτσι ο οθωμανικός φεουδαλισμός δεν εμπίπτει στο «πλέγμα των δυνάμεων παραγωγής» επειδή είναι προϊόν απαλλοτρίωσης και βίαιου σφετερισμού και δεν εντάσσεται στα στάδια που κατά την μαρξιστική διαλεκτική, οδηγούν σε ένα προοδευτικότερο κοινωνικό καθεστώς, δηλαδή στον καπιταλισμό.
Γιατί στην μαρξιστική θεώρηση ο ορισμός του κοινωνικού σχηματισμού εστιάζεται γενικά στις εξής αρχές, κατά την διατύπωση του Barry Hindess και του Paul Hirst: «Κάθε χαρακτηριστικός τρόπος ιδιοποιήσεως του υπερπροϊόντος συνεπάγεται και μια ιδιαίτερη δομή παραγωγικών σχέσεων. Κάθε δομή παραγωγικών σχέσεων συνεπάγεται ένα πλέγμα δυνάμεων που ανταποκρίνονται στις συνθήκες διαδικασίας της εργασίας την οποία εισάγει».
– https://www.amazon.com/Middle-Balkans-Under-Ottoman-Empire/dp/1878318047
– https://www.amazon.com/Pre-Capitalist-Modes-Production-Barry-Hindess/dp/B002I45K4W
– http://www.generation-online.org/p/phindesshirst.htm

Το χαράτσι π.χ, που πλήρωναν οι μη μουσουλμάνοι, όπως αναφέρει ο Θεόδωρος Σπανδούνης το 1538, ήταν η μεγαλύτερη πρόσοδος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. όπως αναφέρει στο έργο του «De la origine deli imperatori Ottomani» – Περί της προελεύσεως των Οθωμανών βασιλέων.

Η επικράτεια ήταν χωρισμένη σε σαντζάκια (sancak) και οι επικεφαλής Sancakbeyi ή Φλαμπουράρηδες μάζευαν τους φόρους για τον περιφερειακό Πασά που κατέληγαν στο θησαυροφυλάκιο της Πύλης.
http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780195390155/obo-9780195390155-0231.xml#

Με το νέο Σύνταγμα, αυτό που ήθελε ο Ατατούρκ, ήταν να διασφαλίσει ουσιαστικά τα νέα σύνορα του κράτους του, μετά από αυτό που έζησε με την Συνθήκη των Σεβρών, η οποία ήταν η αντίστοιχη της Συνθήκης των Βερσαλλιών για την ηττημένη Γερμανική Αυτοκρατορία (που κατάφερε να την ανατρέψει ξεκινώντας ένα Απελευθερωτικό πόλεμο ενώ η Γερμανία έκανε πόλεμο μετά από 20 χρόνια από την συνθήκη των Βερσαλλιών) και για να το πετύχει το έκανε αντικαθιστώντας το συνεκτικό κρίκο της ummah της Ισλαμικής θρησκείας με την ιθαγένεια και στο άρθρο 88 διαβάζουμε ότι την ιθαγένεια του Τούρκου έχουν πλέον όλοι οι κάτοικοι (ahali) της Τουρκίας χωρίς διάκριση φυλής και θρησκείας.
[Türkiye ahalisine din ve ırk farkı olmaksızın vatandaşlık itibariyle “Türk” ıtlak olunur.]
http://www.jamesinturkey.com/what-is-a-turk-which-1924-definition-does-gul-want/
Και αυτό το συνόψισε με τη φράση του «Ne Mutlu Turkum Diyene», δηλαδή «Πόσο χαρούμενος είναι αυτός που λέει είμαι Τούρκος».
– https://www.trtworld.com/referendum/turkeys-constitutional-history-a-timeline-334848
– https://books.google.gr/books?id=q1oGDAAAQBAJ&pg=PA148&lpg=PA148&dq=ahali+Turkish+Constitution&source=bl&ots=bEBMtDWupn&sig=ACfU3U1lOvy0cNcGr377WYE69JDIrSEY8Q&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjAo-7M56rhAhXC5KYKHVxQBpAQ6AEwAnoECAcQAQ#v=onepage&q=ahali%20Turkish%20Constitution&f=false

Δηλαδή όλοι οι κάτοικοι πλέον της Δημοκρατίας της Τουρκίας, που πήρε το όνομα της με αντίστοιχο γεωγραφικό προσδιορισμό, όπως πρόσφατα η πΓΔΜ, θα είχαν την ιθαγένεια του Τούρκου, άσχετα αν ήταν Κούρδοι, Έλληνες, Εβραίοι, Αρμένιοι κ.ο.κ.
Με αυτό τον νομικό τρόπο ήθελε να φτιάξει ένα νέο πολιτικό καθεστώς, όπως στα πρότυπα του Φασισμού: «ένα λαός, ένα κράτος, ένας αρχηγός» [Ein Volk, Ein Reich, Ein Führer] στηριζόμενος επίσης στις ιδέες του Ziya Gökalp.

Παράλληλα με την κατάργηση του Χαλιφάτου και του Shaykh al-Islām και την εισαγωγή της λατινικής γραφής αντί της φαρσί (βέβαια από το 1862 είχε γίνει πρόταση να εκλατινισθεί η γραφή επί Münuf Pasha) ήθελε να αποκόψει άμεσα το ισλαμικό παρελθόν γιατί όλα τα θρησκευτικά κείμενα ήταν γραμμένα στα περσικά (φαρσί) και έτσι με το άρθρο 136 του ίδιου Συντάγματος ίδρυσε το Diyanet, δηλαδή την Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων του τουρκικού κράτους, όπου τα θέματα της θρησκείας ήταν πλέον θέμα του κράτους. Και επέβαλε ο στρατός να είναι πλέον ο θεματοφύλακας του νέου Συντάγματος αντί της αρχής ότι ο λαός είναι το κυρίαρχο σώμα που μόνο από αυτόν απορρέουν όλες οι εξουσίες. Δηλαδή έφτιαξε ένα νέο Σύνταγμα επιτομή του Αυταρχικού κράτους.

Όσο βέβαια προσπάθησε να κρατήσει την θρησκεία μακριά από την πολιτική αυτό έγινε μόνο μέχρι τον θάνατο του γιατί η θρησκεία έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ως το μέσο για αλλαγή της πολιτικής ατζέντας (ξεκίνησε από τον Μεντερές με τα γνωστά γεγονότα ενάντια στον Ελληνισμό) μέχρι σήμερα.

Αυτό που συμβαίνει στη γείτονα χώρα είναι ότι το εκεί πολιτικό σύστημα αισθάνεται ότι βρίσκεται σε ένα ιστορικό περιβάλλον που για αιώνες δεν μπόρεσε να αφομοιώσει, επειδή ζούσε στο περιθώριο της βαριάς ιστορίας που κουβαλούσε ο χώρος και έτσι στο συλλογικό υποσυνείδητο του, αισθάνεται ως ένας μουσαφίρης που κάποτε φοβούνται ότι θα τους εκδιώξουν, όπως αυτοί εξεδίωξαν λαούς και όπως και τώρα το βλέπουμε στους πρώην συμμάχους τους Κούρδους στον τότε Απελευθερωτικό αγώνα τους ενάντια στους Έλληνες και Αρμένιους ειδικά αν και υπήρξαν συνιδρυτές της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Έτσι στα πλαίσια της πλήρους επανοθωμανοποίησης της τουρκικής κοινωνίας ο Ερντογάν, ειδικά μετά τα γεγονότα στο πάρκο Gezi το 2013, θέλει να αλλάξει αυτό που ο Ατατούρκ προσπάθησε να κάνει και σκέφτεται να επαναφέρει την γραφή φαρσί ως ένα μέσο για να ξαναβρεί το Οθωμανικό παρελθόν της χώρας του, δηλαδή όπως ήταν η χώρα του πριν τον κοινοβουλευτισμό τότε που η εξουσία ανήκε στο Σουλτάνο-Χαλίφη. Επίσης από το 2006 έχει τετραπλασιάσει τον προϋπολογισμό του Diyanet και έχει αυξήσει το προσωπικό του στα 150.000 άτομα και μέσω δημιουργίας νέων τζαμί όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και στο εξωτερικό, θέλει να ενισχύσει το ηγετικό του προφίλ (μη ξεχνάμε ότι ο κυριότερος σύμβουλος του, Ibrahim Kalin, είναι καθηγητής στην Ουάσιγκτον σε πανεπιστημιακή σχολή που χρηματοδοτήθηκε από την Σαουδική Αραβία).

Αυτό που κυριαρχεί στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας από την ίδρυση της είναι το άγχος της αφαίρεσης εδαφών της και αυτό το βίωσαν στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο που αν και πιέστηκαν από την Μ. Βρετανία δεν τόλμησαν να μπουν, γιατί οι μνήμες του Α’ παγκοσμίου πολέμου ήταν νωπές για το νέο τους κράτος που ακροβατούσε σε ένα παρελθόν που τους έφερε στο χείλος της διάλυσης αλλά και σε ένα προβληματικό παρών με αβέβαιο μέλλον.
– http://www.turkeyanalyst.org/publications/turkey-analyst-articles/item/463-the-rise-of-diyanet-the-politicization-of-turkey’s-directorate-of-religious-affairs.html
– https://ottomanhistory.net/node/225
–https://sonsofsunnah.com/2014/05/25/the-turkish-ottomans-were-fluent-in-farsi-persian/

Τον σημερινό Πρόεδρο Ερντογάν πρέπει κανείς να τον βλέπει με όρους θρησκευτικούς και όχι πολιτικούς, γιατί ο στόχος του είναι η επαναφορά της ummah και όχι η διατήρηση ακόμα και αυτού του απολυταρχικού κράτους που έχει εγκαθιδρύσει ειδικά με τις συνταγματικές τροποποιήσεις του 2017.

Πιστεύει ότι η Δύση τον υπονομεύει όπως συνέβαινε τον 19ο και 20ο αιώνα και  έτσι συνάπτει νέες συμμαχίες πέρα απ’ αυτές που είχαν συνάψει οι κυβερνήσεις πριν απ αυτόν. Δηλαδή τη συμμετοχή στο ΝΑΤΟ και τη τελωνειακή ένωση με την ΕΕ και το κάνει με τους εχθρούς της Δύσης δηλαδή τη Ρωσία, το Κατάρ ή τη Βενεζουέλα του Μαδούρο ακολουθώντας τη ρήση του Πάλμερστον.
Αυτό βέβαια που εκμεταλλεύεται, είναι ότι το ΝΑΤΟ έχει εγκαταστήσει στη Μαλάτεια ειδικά ραντάρ αντιπυραυλικής ασπίδας που ουσιαστικά είναι τα μάτια προστασίας του Ισραήλ σε περίπτωση πυραυλικής επίθεσης από το Ιράν και επίσης διαθέτει την Αεροπορική Βάση Ιντζιρλίκ που εκεί οι ΗΠΑ έχουν πυρηνικές κεφαλές.
Ο χάρτης όμως της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ ξαναγράφεται στην Μέση Ανατολή και δεν αποκλείεται στο άμεσο μέλλον να διαπιστώσει ότι αυτό τελικά ήταν μία στρατηγική λάθους για το καθεστώς του

– https://www.incirlik.af.mil
– http://www.minareport.com/2018/04/07/us-quietly-packing-bags-and-moving-from-incirlik-and-qatari-airbases/
– https://www.airforcetimes.com/news/your-air-force/2018/08/09/turkish-lawyers-want-to-raid-incirlik-air-base-and-arrest-us-air-force-officers/
– http://www.kathimerini.gr/438068/article/epikairothta/kosmos/h-texeranh-proeidopoiei-gia-to-rantar-sthn-toyrki

Ωστόσο αυτό που πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα για το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών πρέπει να είναι η επικύρωση της Συνθήκης της Λωζάννης εκ μέρους των ΗΠΑ. Είναι ένα βήμα που θα αναγκάσουν την Τουρκία να σταματήσει να ζητάει τυχόν αναθεώρηση της.

** «Τι είναι εκκοσμίκευση; … Είναι μια παγκόσμια αντίληψη πραγμάτων και κατά συνέπεια ένας τρόπος ζωής στον οποίο τα βασικά θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης -οικογένεια, επιστήμη, επάγγελμα, τέχνη κ.λ.π.- όχι μόνο δεν βασίζονται στη θρησκευτική πίστη, ούτε κάποια σχέση έχουν μ΄ αυτή, αλλά απορρίπτεται κάθε αναγκαιότητα ή πιθανότητα τέτοιας σχέσης. Οι εκκοσμικευμένες περιοχές της ζωής θεωρούνται αυτόνομες. Δηλαδή κατευθύνονται από δικές τους αξίες, αρχές και κίνητρα, που διαφέρουν από τις θρησκευτικές.»

Βιβλιογραφία:
– https://piotita.gr/βιβλία/νταβούτογλου-αχμέτ-το-στρατηγικό-βάθ/
– https://www.tovima.gr/2015/02/11/world/apodomwntas-to-stratigiko-bathos-toy-axmet-ntaboytogloy/
Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
– https://books.google.gr/books?id=v20xsNEktAMC&pg=PA73&lpg=PA73&dq=Engürije&source=bl&ots=GfZoQnETPM&sig=ACfU3U2QS6LuTPgesPI4pzySMX47p6UrwQ&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwiY3q-Q-qLhAhVDI1AKHSrvDGQQ6AEwEnoECAcQAQ#v=onepage&q=Eng%C3%BCrije&f=false

Ο Σωκράτης Αργύρης έχει κάνει σπουδές Ιστορίας και Οικονομίας στη Γαλλία και Αγγλία.