Τα Δυτικά Βαλκάνια και το «Σύνδρομο του Προθαλάμου»

Παρά την αισιοδοξία που δημιουργεί η θετική επιστολή Κομισιόν και Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αλλά και η θετική ψήφος του γερμανικού κοινοβουλίου, ο αγώνας για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ασφαλώς και δεν έχει τελειώσει. Αναμφίβολα αυτές οι δύο μικρές χώρες των δυτικών Βαλκανίων έλαβαν ένα πρώτο ευπρόσδεκτο μήνυμα από τη γερμανική Ομοσπονδιακή Βουλή στις 27 Σεπτεμβρίου, όταν η μεγάλη πλειοψηφία των Γερμανών βουλευτών ψήφισαν υπέρ της έναρξης των ενταξιακών συνομιλιών για τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία, επιβραβεύοντας ειδικά τις προσπάθειες της πρώτης, που επιταχύνθηκαν με τη Συμφωνία των Πρεσπών.

Βερολίνο καλεί Σκόπια

Το Βερολίνο απέστειλε έτσι ένα ισχυρό σήμα προς τους σκεπτικιστές της διεύρυνσης της Ε.Ε. όπως η Γαλλία και η Ολλανδία, ώστε να αμβλύνουν την αντίθεσή τους κατά την επόμενη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που θα γίνει στις 17-18 Οκτωβρίου 2019. Ένα καθόλου απίθανο σενάριο μπορεί να είναι η παράλειψη της Αλβανίας, λόγω της χειρότερης βαθμολογίας της στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, και αντίστοιχα η χορήγηση ημερομηνίας έναρξης μόνο στη Βόρεια Μακεδονία, που εξελίσσεται σ’ έναν από τους καλύτερους “μαθητές” στη διαδικασία της Ευρωατλαντικής ενσωμάτωσης. «Η Ε.Ε. οφείλει να αποδράσει από την εσωστρέφειά της και να δώσει το μήνυμα ότι αποτελεί όντως μια ισχυρή παγκόσμια δύναμη που μπορεί να προωθήσει την ειρήνη και τη σταθερότητα στη γειτονιά της, που μπορεί να αρχίσει να κλείνει -οριστικά πια- τις πληγές που άφησε πίσω του ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία», επισήμανε ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξης Τσίπρας κατά την πρόσφατη ομιλία του στο συνέδριο του Economist που διεξήχθη στα Σκόπια.

Αν χαθεί πάντως κι αυτή η ημερομηνία τότε θα ενισχυθεί κι άλλο το λεγόμενο «σύνδρομο του προθάλαμου» παρέχοντας ζωτικό χώρο στους ευρωσκεπτικιστές και εθνολαϊκιστές των δυτικών Βαλκανίων ώστε να δράσουν και να ναρκοθετήσουν και πάλι το μέλλον αυτής της ευαίσθητης περιοχής.

Το «σύνδρομο του προθαλάμου»

Η Ευρώπη θυμάται τα Βαλκάνια συνήθως μόνο σε εποχές έντασης, ταραχών και πολέμου. Τα αγνοεί όμως επιδεικτικά σε εποχής ειρήνης, ανακωχής ή τελμάτωσης και ματαιωμένων προσδοκιών, όπως είναι και η σημερινή. Τα δυτικά Βαλκάνια, τόσο για λόγους εσωτερικής πολιτικής και προβλημάτων, όσο κυρίως εξαιτίας της απροθυμίας ορισμένων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επιτρέψουν τη διεύρυνσή της, παραμένουν στον προθάλαμο της Ε.Ε. εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Δικαιολογημένα ή όχι αυτή τη παρατεταμένη αναμονή και κούραση έχει δημιουργήσει ένα “σύνδρομο του προθάλαμου”, που εκφράζεται κυρίως από σύγχυση, έλλειψη αυτοπεποίθησης και αισιοδοξίας για το μέλλον.

Ευρωσκεπτικιστές, εθνικιστές και λαϊκιστές εκμεταλλεύονται την όλη κατάσταση για να υφαρπάξουν την πολιτική εξουσία και να υποθηκεύσουν το μέλλον των Βαλκανίων. Το ίδιο θα ήθελαν να κάνουν και δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Τουρκία, που δεν επιθυμούν τα Βαλκάνια να γίνουν οργανικό τμήμα της Ευρώπης, αλλά να βρίσκονται μονίμως υποβαθμισμένα και περιθωριοποιημένα, ώστε οι ίδιες να αυξήσουν την επιρροή τους σε αυτά.

Ο κίνδυνος της «Ορμπανοποίησης» της Σερβίας

Άλλωστε η κατάσταση στα δυτικά Βαλκάνια συνεχίζει να βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού. Μια “λάθος” έκρηξη στο Κόσοβο θα μπορούσε να προκαλέσει ένα “ντόμινο αστάθειας” με πρώτα θύματα τη Βόρεια Μακεδονία και τη Βοσνία & Ερζεγοβίνη, όπου οι εθνοτικές συγκρούσεις μοιάζουν να βρίσκονται σε μια παρατεταμένη ανακωχή δίχως να έχουν καταλαγιάσει εντελώς.

Αναμφίβολα η Σερβία παραμένει η χώρα-κλειδί για τη σταθερότητα στα δυτικά Βαλκάνια, επηρεάζοντας άμεσα την κατάσταση στο Κόσοβο, στη Βοσνία & Ερζεγοβίνη και στο Μαυροβούνιο. Ωστόσο η Σερβία του Αλεξάνταρ Βούτσιτς βρίσκεται στη σκιά του “πολιτικού άστρου” της Ουγγαρίας του Βίκτορ Όρμπαν, με τον οποίο διατηρεί άριστες σχέσεις. Ο Όρμπαν με την πολιτική του στέλνει στη Σερβία ένα εντελώς λανθασμένο σήμα, καθώς αμφισβητεί ανοικτά το αξιακό και δημοκρατικό υπόβαθρο της Ε.Ε., ενώ την ίδια στιγμή φλερτάρει επίσης ανοικτά με τη Ρωσία του Πούτιν και την αυταρχική ιδεολογία που ο ίδιος κομίζει. Χειρότερο “δάσκαλο” από τον Όρμπαν, που είναι στενός πολιτικός φίλος και με τον εθνικιστή πρώην πρωθυπουργό της Βόρειας Μακεδονίας Νίκολα Γκρουέφσκι, δεν θα μπορούσε να έχει ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσις.

Η θεαματική κυβίστηση της κυβέρνησης Μητσοτάκη

Η κατάσταση στη Σερβία επηρεάζει ασφαλώς τη Βόρεια Μακεδονία, κυρίως μέσω της επίδρασης που έχει στο ζήτημα του Κοσόβου, αλλά δεν είναι καθοριστική ώστε να βάλει σοβαρά εμπόδια στην ευρωπαϊκή πορεία αυτής τη μικρής κεντροβαλκανικής χώρας. Το μεγαλύτερο εμπόδιο ήταν η μακροχρόνια σύγκρουση με την Ελλάδα γύρω από το ονοματολογικό και όχι μόνο. που επιλύθηκε οριστικά μέσω της Συμφωνίας των Πρεσπών και τον θρίαμβο του διαλόγου, της διπλωματίας και του αμοιβαίου επωφελούς συμβιβασμού απέναντι στην αδιαλλαξία, στον εθνικισμό και στην αδιέξοδη περιχαράκωση.

Το πολιτικό κόστος του εθνολαϊκισμού

Ο εθνολαϊκισμός και πατριδοκαπηλία αποδίδουν μόνον όταν είσαι στην αντιπολίτευση. Γι’ αυτό και η συντηρητική κυβέρνηση της ΝΔ θα ήθελε να απαλλαγεί από αυτά τα “βαρίδια” του πρόσφατου παρελθόντος της. Αυτό όμως δεν είναι καθόλου εύκολο να συμβεί και μάλιστα δίχως σοβαρές πολιτικές απώλειες. Η καιροσκοπική και εθνολαϊκιστική στάση της ΝΔ απέναντι στη Συμφωνία των Πρεσπών και η θεαματική μετεκλογική μεταστροφή της πάνω στο ίδιο ζήτημα, θα μπορούσε να συγκριθεί με τον “συμβιβασμό” που έκανε το 2015 η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, όταν εξαναγκάστηκε από τους πιστωτές να υπογράψει ένα νέο τρίτο μνημόνιο. Τότε ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε το 1/3 των βουλευτών του καθώς και το μεγαλύτερο τμήμα της αριστερής του πτέρυγας, αλλά πήγε σε νέες εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2015 και τις κέρδισε.

Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν πως η κυβίστηση της ΝΔ στο ζήτημα της Συμφωνίας των Πρεσπών θα έχει για την ίδια ένα αντίστοιχό πολιτικό κόστος, το οποίο και θα αυξάνει με το πέρασμα του χρόνου. Οι ιδεοληψίες της συντηρητικής παράταξης, όχι μόνο γύρω από το Μακεδονικό, που αποτελεί γι’ αυτήν ένα ζήτημα-ταμπού, αλλά και πάνω σε όλα τα εθνικά θέματα, τα οποία διαχειρίζεται με αυτόματο πιλότο την αδράνεια, έχουν στοιχίσει πολλά στην Ελλάδα, όπως γνωρίζουμε κι από την πρόσφατη ιστορία. Ταυτόχρονα εξέθρεψαν τα τέρατα του εθνικισμού και του ανορθολογισμού, που όταν γίνονται κυρίαρχα ρεύματα, οδηγούν πάντα τους λαούς από ήττα σε ήττα λες και είναι το πεπρωμένο τους…

Η Σόφια δεν στηρίζει άνευ όρων την ευρωπαϊκή πορεία των Σκοπίων

Ξεπερνώντας τον κάβο του ονοματολογικού, χάρη στη Συμφωνία των Πρεσπών, η Βόρεια Μακεδονία, έπειτα κι από την κυβίστηση του Κ. Μητσοτάκη, δεν έχει σημαντικά εμπόδια στην ευρωπαϊκή της πορεία, αν εξαιρέσει κανείς κάποιες δευτερεύουσες ενστάσεις που διατηρεί ακόμη η Βουλγαρία πάνω στην πατρότητα τμημάτων της κοινής ιστορίας των δύο χωρών.  Ο πρόεδρος της Βουλγαρίας Ρούμεν Ράντεβ δήλωσε πρόσφατα πως η Βόρεια Μακεδονία δεν μπορεί να σημειώσει πρόοδο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση σε βάρος των εθνικών συμφερόντων της Βουλγαρίας, επιμένοντας ότι έχει τις δικές της κόκκινες γραμμές στα θέματα αυτά. Μάλιστα ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Μπόικο Μπορίσοφ υπενθύμισε πως η στήριξη της Σόφιας στην ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην Ε.Ε. δεν ήταν ποτέ άνευ όρων.

Απαντώντας ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας Ζόραν Ζάεβ δήλωσε ότι ελπίζει ότι και οι δύο χώρες, οι οποίες έχουν δημιουργήσει μια κοινή επιτροπή για την επίλυση ανοιχτών θεμάτων, μπορούν να επιτύχουν “πολύ γρήγορα” λύση. “Έχουμε υπογράψει μια συνθήκη με την οποία αποδεχθήκαμε ότι έχουμε μια κοινή ιστορία. Φυσικά, ένα μέρος είναι διαφορετικό για τις δύο χώρες. Με αυτό το πνεύμα, πιστεύω ότι η Επιτροπή θα βρει μια λύση”, δήλωσε σχετικά ο Ζάεφ.

Σημείο τριβής η Εξέγερση του Ίλιντεν

Ένα σημείο τριβής μεταξύ Σόφιας-Σκοπίων αποτελεί η Εξέγερση του Ίλιντεν, που έλαβε χώρα στις 2 Αυγούστου του 1903, και οι δύο χώρες γιορτάζουν και τιμούν την επέτειό της σα να είναι αποκλειστικά δική τους. Η διαμάχη τους συνεχίζεται σχετικά και με τις ηγετικές φυσιογνωμίες της ίδιας εποχής και περιοχής, συμπεριλαμβανομένου του Γκότσε Ντελτσέφ, που διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο. Διαφωνούν στο αν θα πρέπει να θεωρούνται μακεδονικές ή βουλγαρικές. Μία κοινή επιτροπή, που αποτελείται κυρίως από ιστορικούς και από τις δύο πλευρές, προσπαθεί να γεφυρώσει αυτή και άλλες διαφωνίες, όσο μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο στα Βαλκάνια…

Μετά την υπογραφή της συνθήκης φιλίας την 1η Αυγούστου του 2017, η Βουλγαρία έγινε ένθερμος υποστηρικτής της ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας στην Ε.Ε. αλλά, όπως έκανε και η Ελλάδα με τη Συμφωνία των Πρεσπών, έθεσε κι αυτή τους όρους της, αυξάνοντας ταυτόχρονα την πίεση για επίλυση των διαφορών τους πάνω στην ερμηνεία της Ιστορίας.

Σε κάθε περίπτωση τα Βαλκάνια, αν θέλουν να γίνουν ευρωπαϊκά και όχι να Ορμπανοποιηθούν, θα πρέπει να αντιληφθούν πως η ζημία της μίας πλευράς δεν είναι απαραίτητα κέρδος της άλλης. Θα πρέπει να απαλλαγούν από το βαλκανικό σύνδρομο, όπου ο κάθε συμβιβασμός και κάθε διαφωνία θεωρείται “προδοσία”. Όπως έχει σωστά ειπωθεί η Ιστορία πρέπει να διδάσκει και όχι να γίνεται φυλακή.