Τα τελευταία χρόνια, το αίτημα των Κούρδων για τη δημιουργία ανεξάρτητου και αυτόνομου κράτους έχει αναζωπυρωθεί και λάβει νέες διαστάσεις. Η ισχυρή παρουσία τους στο τουρκικό κοινοβούλιο, ο διαρκής ανταρτοπόλεμος στα ΝΑ της χώρας, και οι επιτυχίες τους στα θέατρα των επιχειρήσεων σε Συρία και Ιράκ τούς έχουν προσδώσει καινούρια δυναμική, και ενισχύουν την διαπραγματευτική τους θέση.
Πώς φτάσαμε εδώ;
Ο Σουλτάνος Salah al-Din. Από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας και αραβικής ιστορίας.
Η περιοχή της ΝΑ Τουρκίας φημιζόταν για το ορεινό της τοπογραφίας της και για τους ικανούς πολεμιστές της από τα αρχαία, κιόλας, χρόνια. Ιδίως κατά την περίοδο των σταυροφοριών αποτέλεσαν έναν από τους φόβους των δυτικών ιπποτών. Μάλιστα, ο μεγάλος Salah al – Din ήταν Κούρδος. Δεδομένης της μαχητικότητάς τους, οι Κούρδοι κατάφεραν να ιδρύσουν κράτος τον 10ο αιώνα μ.Χ. και να το διατηρήσουν μέχρι την ήττα τους από τον Σουλτάνο Selim I, το 1514. Έκτοτε αποτέλεσαν υποτελείς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, χωρίς να τεθεί ζήτημα αυτοδιάθεσης.
Μετά το Κίνημα των Νεοτούρκων, οι Κούρδοι, όπως και άλλες εθνότητες της αυτοκρατορίας, είδαν την ευκαιρία για την πολυπόθητη αυτοδιάθεσή τους – ένα αίτημα που δεν εισακούστηκε. Με την έκρηξη του Α’ ΠΠ οι Κούρδοι κλήθηκαν να πολεμήσουν για την αυτοκρατορία. Σύμφωνα με πηγές, εξετέλεσαν την γενοκτονία των Αρμενίων κατόπιν υποσχέσεων για παραχώρηση κράτους. Με την ήττα της Τουρκίας, και την ελληνική επέλαση, οι Κούρδοι βρέθηκαν μπροστά στο δίλημμα με ποια πλευρά να συνταχθούν. Αρκετοί πολέμησαν μαζί με τον ελληνικό στρατό, κινούμενοι από το μίσος τους για τους Τούρκους. Ωστόσο, η έλλειψη διορατικότητας της ελληνικής πλευράς, αλλά και οι υποσχέσεις του Κεμάλ για δημιουργία κράτους, τους οδήγησαν στο τουρκικό στρατόπεδο. Οι διαβόητοι Τσέτες ήταν στην πλειοψηφία τους Κούρδοι που πολέμησαν με φανατισμό τον ελληνικό στρατό. Με την νίκη του Κεμάλ, το νέο καθεστώς άρχισε μαζικές εκκαθαρίσεις και εκδιώξεις του κουρδικού πληθυσμού, ξεχνώντας κάθε υπόσχεση που είχε δώσει.
Τα τελευταία 40 χρόνια, οι Κούρδοι της ΝΑ Τουρκίας (περίπου 20 εκατ.) συγκρότησαν το PKK και ξεκίνησαν έναν διαρκή ανταρτοπόλεμο με τον τουρκικό στρατό, με αίτημα την αυτοδιάθεση. Μέχρι πρότινος θεωρούνταν απλοί τρομοκράτες και διασαλευτές της σταθερότητας της περιοχής. Η έκρηξη του πολέμου στη Συρία και στο Ιράκ εναντίον του ISIS άλλαξε τον τρόπο που οι δυτικές χώρες έβλεπαν το κουρδικό ζήτημα.
Παρούσα κατάσταση
Όπως προαναφέρθηκε, ο πόλεμος στη Συρία άλλαξε τις ισορροπίες. Μετά την νίκη τους στο Κομπάνι, οι Κουρδικές δυνάμεις πέρασαν στην αντεπίθεση. Η αποφασιστικότητα και η μαχητική τους αξία ήταν αυτά που τους καθιέρωσαν ως μια υπολογίσιμη -αν όχι απαραίτητη- δύναμη στον αγώνα κατά των τζιχαντιστών. Ωστόσο, ακόμα και τότε, τα περισσότερα κράτη του δυτικού συνασπισμού τούς αντιμετώπιζαν με επιφύλαξη, και περιορίστηκαν στην παροχή αεροπορικής υποστήριξης. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι ΗΠΑ, οι οποίες άρχισαν να τους εξοπλίζουν συνεχώς με όπλα, πυρομαχικά και, προσφάτως, ΤΟΜΠ.
Περιττό να αναφερθεί πως η Άγκυρα αντιμετώπιζε, από την πρώτη στιγμή, εχθρικά τους Κούρδους της Συρίας, καθώς εδραίωση της κυριαρχίας τους συνεπάγεται και ενίσχυση των ομοεθνών τους στα νότια της Τουρκίας, γεγονός που θα προσδώσει καινούρια δυναμική στο μαχόμενο PKK. Ως εκ τούτου, η Τουρκία αγωνίστηκε, ανεπιτυχώς, να αναγνωριστεί το YPG (σ.σ. στρατιωτικό σκέλος των Κούρδων της Συρίας) ως τρομοκρατική οργάνωση. Βλέποντας την πολιτική οδό να αποτυγχάνει, ξεκίνησε τον εξοπλισμό αντικαθεστωτικών και ισλαμιστικών δυνάμεων στη Συρία με σκοπό να βλάψει τους Κούρδους, σε συνδυασμό με εντατικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Αποκορύφωμα της όλης προσπάθειας υπήρξε η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη«, μια κεκαλυμμένη τουρκική εισβολή με σκοπό την απώθηση του YPG από τα τουρκικά σύνορα και τον περιορισμό των εδαφικών του κερδών. Ωστόσο, ούτε αυτή η προσπάθεια στέφθηκε με επιτυχία.
Η εδαφική αποτύπωση του πολέμου στη Συρία. Με κίτρινο σημειώνονται τα ελεγχόμενα από τους Κούρδους εδάφη.
Επί του παρόντος, οι κουρδικές δυνάμεις κατέχουν μια ολοένα και διευρυνόμενη έκταση στη βόρεια Συρία και στο Ιράκ, ενώ αριθμούν 100.000 μαχητές (άνδρες και γυναίκες) στις τάξεις τους. Η σθεναρή τους αντίσταση και ο συνεχής ανεφοδιασμός τους, από κοινού με την μορφολογία του εδάφους, καθιστούν δυσχερή την οποιαδήποτε απόπειρα εκδίωξής τους από την περιοχή.
Όλα τα παραπάνω συνέβαλαν στην προκήρυξη δημοψηφίσματος από τους Κούρδους για την δημιουργία αυτόνομου και ανεξάρτητου κράτους. Πώς όμως θα είναι το Κουρδιστάν;
Συνοπτική εκτίμηση του Κουρδιστάν
Το όραμα για το νέο κράτος προβλέπει αυτό να αποτελείται από εδάφη της Τουρκίας, της Συρίας, του Ιράκ και του Ιράν – ήτοι, όλες τις περιοχές όπου διαμένουν κουρδικοί πληθυσμοί. Σε περίπτωση υλοποίησης, το νέο κράτος θα έχει αποκτήσει εκ γενετής μια αξιόλογη δυναμική:
- Θα ελέγχει τα πλούσια πετρελαϊκά αποθέματα της Μοσούλης (Ιράκ) και της ΒΑ Συρίας.
- Θα ελέγχει τα φράγματα των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη, γεγονός που θα του εξασφαλίζει τη δυνατότητα ύδρευσης και άρδευσης των πολιτών του, παρέχοντάς του ταυτόχρονα και υδροηλεκτρική ενέργεια.
- Θα έχει γεωστρατηγική θέση με έξοδο στη Μεσόγειο, παραγκωνίζοντας, ενδεχομένως, την Τουρκία ως βασικός παίκτης της πολιτικής σκηνής.
- Δεδομένων των πολύχρονων πολεμικών αναμετρήσεων θα διαθέτει ισχυρό, έμπειρο και καλά εξοπλισμένο στρατό. Αν σε αυτό συνυπολογιστεί και η στράτευση των γυναικών, τότε μιλάμε για μια μεγάλη δεξαμενή ανθρώπινου δυναμικού.
- Θα υπάρχουν εξαίρετες σχέσεις με τις ΗΠΑ, οι οποίες αναμφίβολα θα σπεύσουν να εξαργυρώσουν την βοήθεια που παρείχαν κατά τον πόλεμο με το ISIS.
- Δεν θα πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο το Κουρδιστάν να ενταχθεί στον κύκλο κρατών – συνεργατών του ΝΑΤΟ, δεδομένου του «αμερικανόφιλου» προσανατολισμού του.
- Ως προς την Ελλάδα, το κράτος αυτό θα μπορούσε να δράσει ως υποστήριξη σε διενέξεις με την Τουρκία, στηριζόμενο στο δόγμα «Ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου.»
-
Χάρτης των εδαφών που θα αποτελούν το Κουρδιστάν. Το μέγεθος αλλά και οι περιοχές μαρτυρούν τη γεωστρατηγική σημασία του εν δυνάμει αυτού κράτους.
Θα υπάρξει όμως Κουρδιστάν;
Ευσταθούν ως πιθανότητες όλα τα σενάρια σχετικά με το τί θα συμβεί όταν συσταθεί το εν λόγω κράτος· το βασικό ερώτημα, όμως, είναι εάν τελικά θα δημιουργηθεί. Επ’ αυτού, δύνανται να εκφραστούν και οι δύο απόψεις. Κατά την εκτίμηση του γράφοντος, η απάντηση είναι αρνητική, και οι βασικοί πυλώνες στοιχειοθέτησής της παρατίθενται παρακάτω:
- Βασικό προαπαιτούμενο είναι η αίσια έκβαση του πολέμου η οποία, ωστόσο, δεν απέχει και πολύ.
- Το Ιράκ, ακόμα και δεδομένης της αμερικανικής επιρροής, είναι αμφίβολο αν θα παραχωρήσει τα πλουτοπαραγωγικά του εδάφη σε νεοσυσταθέν κράτος, τη στιγμή μάλιστα που θα τα έχει άμεση ανάγκη για την ανασυγκρότηση και ανόρθωσή του μετά από πολεμικές περιπέτειες δύο δεκαετιών.
- MBT Merkava και ΤΟΜΠ Μ113 του ισραηλινού στρατού με φόντο τα υψώματα του Golan γνωστά και ως «Τα μάτια του Ισραήλ».
Η Συρία θα παραχωρούσε τα βόρεια εδάφη της (σ.σ Ήδη οι Κούρδοι που ζούσαν εκεί είχαν έναν βαθμό αυτοδιοίκησης από το καθεστώς Άσαντ.), αρκεί να λάμβανε κάποια ικανοποιητική αποζημίωση υπό τη μορφή εδαφικών διεκδικήσεων. Το μόνο ικανό δέλεαρ αυτή τη στιγμή είναι τα υψώματα του Γκολάν στο βόρειο Ισραήλ. Ωστόσο, είναι σίγουρο πως το Ισραήλ δεν θα δεχόταν ποτέ να απολέσει τα «μάτια του» -όπως χαρακτηρίζει τα υψώματα-, την στιγμή που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος για να τα καταλάβει και να τα διατηρήσει σε δύο πολέμους (Πόλεμος των 6 ημερών 1967, Πόλεμος του Γιόμ Κιπούρ 1973).
- Το Ιράν επίσης είναι σίγουρο πως θα αρνηθεί να παραχωρήσει εδάφη του. Καμία χώρα δεν θα μπορούσε να το πιέσει για το αντίθετο, και αν η κατάσταση οδηγούνταν στην ένοπλη σύρραξη Κούρδων και Ιρανών, τότε, κατά πάσα πιθανότητα, οι δεύτεροι θα έβγαιναν νικητές, όντας καλύτερα εξοπλισμένοι και οργανωμένοι, με άριστη γνώση του εδάφους, και με πολύχρονη εμπειρία σε ανταρτοπόλεμο και πόλεμο φθοράς.
- Η ίδια η Τουρκία αποκλείεται να συναινούσε σε απώλεια εδαφών της. Ο έλεγχος που ασκεί επί των Δαρδανελίων, οι νατοϊκές βάσεις στα εδάφη της, η θέση – ρόλος της ως αναχώματος σε ρωσική επέκταση προς την Μεσόγειο, τον Καύκασο και την Μ. Ανατολή, αλλά και το ότι αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη του ΝΑΤΟ αποτελούν ιδιαιτέρως ισχυρά πολιτικά και στρατιωτικά ερείσματα για να εμποδίσει μια τέτοια απόφαση.
- Τέλος, υπάρχει πάντα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, το οποίο πιθανότατα να κληθεί να αποφανθεί επί του θέματος. Οι ΗΠΑ, η Αγγλία και η Γαλλία θα ενέκριναν μια τέτοια ενέργεια. Το αυτό δεν μπορεί να λεχθεί για την Κίνα και τη Ρωσία όμως. Η Κίνα έχει πραγματοποιήσει αρκετές επενδύσεις στη Συρία, και δεν θα διακινδύνευε να τις δει να αποτυγχάνουν. Βεβαίως, υπάρχει πάντα η περίπτωση να μονοπωλήσει τις επενδύσεις και στο νεοσύστατο κράτος, οπότε και να έδινε τελικά την συγκατάθεσή της. Η Ρωσία, όμως, είναι μια άλλη υπόθεση. Ήδη βρίσκεται αντιμέτωπη με ισχυρές νατοϊκές δυνάμεις στη Βαλτική, στην Α. Ευρώπη, και με μια εχθρική Τουρκία στο μαλακό της υπογάστριο. Είναι σχεδόν βέβαιο πως θα έκανε ό,τι μπορούσε για να αποτρέψει τη δημιουργία ενός» δυτικόφιλου» κράτους στα νότια σύνορά της, τη στιγμή μάλιστα που οι σύμμαχοί της στην περιοχή θα ήταν αποδυναμωμένοι.
Επίλογος
Οι εξελίξεις τρέχουν με ταχύτατους ρυθμούς, και μερικές φορές βρισκόμαστε προ τετελεσμένων. Το αίτημα των Κούρδων για τη δημιουργία ανεξάρτητου και αυτόνομου κράτους, όσο δίκαιο και αν φαντάζει, έχει ακόμα να αντιμετωπίσει αρκετές σκοπέλους. Θα μπορούσαμε να πούμε πως τώρα αρχίζει να μπαίνει στην ευθεία της υλοποίησης ή μη. Όπως προαναφέρθηκε, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, είναι αμφίβολο αν θα υπάρξει Κουρδιστάν. Η θέση αυτή, βέβαια, δεν είναι απόλυτη. Πάντα υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες και εκπλήξεις στη γεωπολιτική σκηνή, καθώς και το ενδεχόμενο να αλλάξουν άρδην πολλά από τα σημερινά δεδομένα – αξιώματα. Μόνο ο χρόνος θα δείξει τί θα επακολουθήσει. Ωστόσο, ας είμαστε προετοιμασμένοι για παν ενδεχόμενο.
Πηγές:
- The Editors of Encyclopædia Britannica. (2017). Kurdistan. https://www.britannica.com/place/Kurdistan
- Gunes, C. (2012). The Kurdish National Movement in Turkey: From Protest to Resistance.
- Φραγκούλη, Φ. (2012). Ποια Τουρκία; Ποιοι Τούρκοι; εκδόσεις Λιβάνη
- University of Nebraska Press. (2002). Arabs at War.
- Christie-Miller, A. (2014). Kurds accuse turkish government supporting isis. http://www.newsweek.com/2014/10/31/kurds-accuse-turkish-government-supporting-isis-278776.html
- Telegraph. (n.d.) Kobane attackers came from Turkey, claims Turkey’s main Kurdish part. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/turkey/11262748/Kobane-attackers-came-from-Turkey-claims-Turkeys-main-Kurdish-party.html