Καθώς η Αιθιοπία προετοιμάζεται να λειτουργήσει το φράγμα και να εκτρέψει τα ύδατα του Νείλου για να γεμίσει τον τεράστιο ταμιευτήρα του, η διεθνής διαμάχη για το ποτάμι έχει φτάσει σε μια κρίσιμη στιγμή.
Στην Αιθιοπία, το μεγαλύτερο φράγμα της Αφρικής και ο υδροηλεκτρικός σταθμός πλησιάζουν στην ολοκλήρωση της κατασκευής τους. Το Φράγμα της Μεγάλης Αιθιοπικής Αναγέννησης (Grand Ethiopian Renaissance Dam, GERD) στον ποταμό Νείλο έχει την δυνατότητα να μεταμορφώσει την οικονομία της Αιθιοπίας και να φέρει επανάσταση στον αγροτικό τομέα του βορειοδυτικού γειτονικού Σουδάν. Αλλά πιο κάτω, στην Αίγυπτο, όπου το 95% του πληθυσμού ζει στις ακτές του Νείλου ή στο δέλτα του, πολλοί αντιτίθενται στο φράγμα, το οποίο θεωρούν θεμελιώδη απειλή για τον τρόπο ζωής τους.
Καθώς η Αιθιοπία προετοιμάζεται να λειτουργήσει το φράγμα και να εκτρέψει τα ύδατα του Νείλου για να γεμίσει τον τεράστιο ταμιευτήρα του, η διεθνής διαμάχη για το ποτάμι έχει φτάσει σε μια κρίσιμη στιγμή. Κατά το επόμενο έτος, η Αίγυπτος και η Αιθιοπία είτε θα βάλουν τις διαφορές τους στην άκρη τους και θα δημιουργήσουν ένα συνεργατικό μονοπάτι προς τα εμπρός μαζί -ένα αποτέλεσμα που είναι τεχνικά εφικτό, αλλά πολιτικά βεβαρυμμένο- ή θα αντιμετωπίσουν μια διπλωματική καθοδική πορεία.
Η ιστορία της διαμάχης γύρω από το φράγμα, ωστόσο, είναι επίσης όλο και πιο αδιαχώριστη από το εντεινόμενο «μεγάλο παιχνίδι» που εκτυλίσσεται στην ανατολική Αφρική: Καθώς η Τουρκία, το Κατάρ, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος, όλες τους σπεύδουν για επιρροή, η γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής πέρασε την Ερυθρά Θάλασσα, στρατιωτικοποιώντας και πολώνοντας το Κέρας της Αφρικής. Οι δυνάμεις της Μέσης Ανατολής ψάχνουν εκτάσεις για στρατιωτικές και ναυτικές βάσεις, διεκδικούν αρόσιμη γεωργική γη και φέρονται να αναπτύσσουν πληρεξούσιους (proxies) για να πιέζουν τους αντιπάλους τους.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αυξανόμενη επιρροή και οι πόροι των χωρών του Κόλπου βοήθησαν να μεσολαβηθούν εποικοδομητικοί συμβιβασμοί που πηγαίνουν την Ανατολική Αφρική μπροστά: Η ιστορική ειρηνευτική συμφωνία του Ιουλίου που τερμάτισε μια πολεμική κατάσταση δύο δεκαετιών μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας διευκολύνθηκε από τις προσπάθειες διαμεσολάβησης των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως της Σομαλίας, η εμπλοκή της Μέσης Ανατολής έχει καταστήσει τις ήδη ευμετάβλητες τοπικές πολιτικές ακόμη πιο εκρηκτικές με το να εξάγει δύσκολες γεωπολιτικές διαφορές πέρα από την Ερυθρά Θάλασσα.
Σήμερα, αμφότερες οι οδοί -κλιμάκωση των συγκρούσεων και εποικοδομητική συνεργασία- είναι ξεκάθαρα δυνατές, στην διαμάχη των φραγμάτων όπως και στην περιοχή ως σύνολο. Οι κίνδυνοι της αναζωπύρωσης της βίας στην ανατολική Αφρική, η αστάθεια στην Αίγυπτο, η μαζική μετανάστευση και οι απειλές κατά των κομβικών σημείων της Ερυθράς Θάλασσας υποδηλώνουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρώπη και η διεθνής κοινότητα έχουν συμφέρον να εξασφαλίσουν ότι οι επί τόπου δρώντες και η Μέση Ανατολή θα επιλέξουν με σύνεση.
ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ
Από την εποχή των βρετανικών αποικιών, η χρήση νερού από τις χώρες του Νείλου διαμορφώθηκε πρωτίστως από μια διμερή συμφωνία του 1959 μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν, η οποία παρείχε στην Αίγυπτο ένα μεγάλο μερίδιο υδάτων από το Νείλο, ενώ εξαιρούσε την Αιθιοπία και άλλα έθνη στην ανάντη. Τα τελευταία, καταδίκασαν την συμφωνία, κάνοντας έκκληση για αυτό που θεωρούν πιο ισόρροπη χρήση των υδάτων, αλλά οι προσπάθειες των τελευταίων δεκαετιών για την διαπραγμάτευση μιας ευρύτερης περιφερειακής συνθήκης για την διαχείριση των υδάτων παρέπαιαν.
Παρά την συνεχιζόμενη διαμάχη, η Αιθιοπία άρχισε να κατασκευάζει το ενός μιλίου πλατύ GERD το 2010. Για τους Αιθίοπες ηγέτες στην Αντίς Αμπέμπα, το φράγμα της Αναγέννησης είναι ένα μεταμορφωτικό κρατικό έργο υποδομής και ένα σύμβολο των εθνικών φιλοδοξιών τους. Η δομή θα έχει ύψος περίπου 500 πόδια και πλάτος 6,135 πόδια, με επιπλέον βοηθητικό φράγμα και ταμιευτήρα περίπου 800 τετραγωνικών μιλίων. Μετά την ολοκλήρωσή του, ο ταμιευτήρας του φράγματος θα μπορούσε να κρατήσει έως 74 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα -περισσότερο νερό από όσο απορροφά η Αίγυπτος σε ολόκληρο το χρόνο. Οι 16 τουρμπίνες σχεδόν θα τριπλασιάσουν την τρέχουσα εγκατεστημένη ικανότητα της Αιθιοπίας να παράγει ηλεκτρική ενέργεια και θα επιτρέψει σημαντικές εξαγωγές ηλεκτρισμού της Αιθιοπίας σε γειτονικές χώρες. Η κατασκευή ήταν μια μακρά, επίπονη διαδικασία, αλλά, κατά τους περισσότερους υπολογισμούς, οι εργαζόμενοι θα αρχίσουν να γεμίζουν τον ταμιευτήρα και να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια μέσα στο επόμενο έτος. Επειδή το φράγμα χρηματοδοτήθηκε μέσω εγχώριων χρηματοδοτήσεων και ομολόγων σε κοινότητες της αιθιοπικής διασποράς ανά τον κόσμο, η πίεση για την ολοκλήρωση του έργου και την δημιουργία εσόδων από εξαγωγές είναι υψηλή.
Ο γείτονας της Αιθιοπίας, το Σουδάν, είχε αρχικά παρασταθεί στην Αίγυπτο αντιτασσόμενο σε οποιαδήποτε φράγματα στην ανάντη, αλλά η θέση του στο έργο εξελίχθηκε καθώς τα πιθανά οφέλη του φράγματος στους αγρότες έγιναν εμφανή. Το Σουδάν βιώνει βίαιες εποχικές πλημμύρες, οι οποίες το εμποδίζουν να χρησιμοποιεί πάνω από ένα πενιχρό 20% της αρόσιμης γης του, σύμφωνα με την εκτίμηση ενός διπλωμάτη. Το GERD θα μπορούσε να επιτρέψει στην περιοχή της ανατολικής Gezira του Σουδάν να εκμεταλλευτεί τρεις εποχές το χρόνο και θα έβαζε τα μικρά υδροηλεκτρικά φράγματα της χώρας στον Νείλο να λειτουργήσουν παράγοντας ενέργεια, συμβάλλοντας στην μακροπρόθεσμη δυναμική του ως σιτοβολώνας που θα τροφοδοτεί τους αφρικανικούς και αραβικούς γείτονές του. Η αλλαγή αισθημάτων στο Σουδάν μπορεί επίσης να οφείλεται στην αυξανόμενη εγγύτητά του με δύο περιφερειακούς αντιπάλους της Αιγύπτου, την Τουρκία και το Κατάρ. Επιπλέον, η Αιθιοπία κατασκεύασε το GERD σε απόσταση μικρότερη των 20 μιλίων από τα σύνορα με το Σουδάν, εξασφαλίζοντας έτσι στους ηγέτες του Χαρτούμ ότι το νερό δεν θα εκτραπεί [έξω] από την διαδρομή εντός της χώρας τους.
Τα οφέλη του φράγματος για την Αιθιοπία και το Σουδάν είναι σαφή, αλλά οι συνέπειές της για την Αίγυπτο, μια από τις πιο φτωχές στο νερό χώρες του κόσμου, είναι δυσοίωνες. Το 85% της ύδρευσης για σχεδόν 100 εκατομμύρια Αιγυπτίους ταξιδεύει μέσω της Αιθιοπίας. Εάν η Αιθιοπία γεμίσει τον ταμιευτήρα σε λιγότερο από μια δεκαετία, η βραχυπρόθεσμη παροχή ύδατος της Αιγύπτου κινδυνεύει. Αλλά η χώρα αντιμετωπίζει ακόμη πιο σοβαρούς μακροπρόθεσμους κινδύνους όταν το φράγμα κάνει τακτική την ροή του νερού στις σουδανικές γεωργικές περιοχές. Η Αιθιοπία έχει προσφέρει γενικές διαβεβαιώσεις ότι θα γεμίσει τον ταμιευτήρα αρκετά αργά ώστε να μην προκαλέσει στην Αίγυπτο σημαντικό πόνο, αλλά [οι διαβεβαιώσεις] αυτές παραμένουν δύσκολο για την Αίγυπτο να τις εμπιστευτεί ή να τις αποδεχθεί. Επιπλέον, το φράγμα έρχεται σε μια εποχή που τα κέρδη της Αιγύπτου από τον έλεγχο της αύξησης του πληθυσμού έχουν εξατμιστεί και καθώς η εύθραυστη οικονομία της επιτέλους δείχνει κάποιες υποσχέσεις μετά από οδυνηρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις [7]. Ως αποτέλεσμα, πολλοί Αιγύπτιοι αντηχούν την δήλωση του προέδρου Abdel Fattah el-Sisi ότι η διαμάχη του φράγματος του Νείλου είναι θέμα «ζωής και θανάτου».
Από την σκοπιά ενός μηχανικού, ένας διπλωματικός αξιωματούχος χαριτολόγησε, η Αιθιοπία θα παρήγαγε την ηλεκτρική ενέργεια, το Σουδάν θα φύτευε τις καλλιέργειες και η Αίγυπτος θα έπινε το νερό. Περιττό να πούμε ότι αυτή η φόρμουλα δεν λειτουργεί για την Αίγυπτο, η οποία παραμένει κατανοητά επιφυλακτική σε οποιεσδήποτε μετατοπίσεις μακριά από το status quo.
Τα μέρη που διαμαρτύρονται έχουν κυμανθεί ανάμεσα σε θορυβώδεις και ρεαλιστικές συνομιλίες. Μια πρόσφατη θερμή περίοδος στις σχέσεις περιελάμβανε την επίσκεψη του πρωθυπουργού της Αιθιοπίας, Abiy Ahmed, στο Κάιρο, την απελευθέρωση 32 Αιθιόπων κρατουμένων από την Αίγυπτο, και σχέδια να σφυρηλατηθεί ένα κοινό όραμα για τον Νείλο. Αυτό θα μπορούσε να σηματοδοτήσει πρόοδο προς την επίλυση [του ζητήματος]. Αλλά οι αντιθετικοί εθνικισμοί και οι φόβοι για εσωτερική αστάθεια περιορίζουν και τις δύο πλευρές. Δεν έχουν επιτευχθεί συγκεκριμένες πρόοδοι ούτε λεπτομέρειες για το πόσα χρόνια θα χρειαστεί η Αιθιοπία για να γεμίσει το φράγμα, και τα μέρη έχουν προχωρήσει προς τα εμπρός μόνο για να επιστρέψουν σε δημόσιες καταγγελίες.
Παρά τις στρατιωτικές απειλές κατά το παρελθόν, η πιθανότητα για άμεσο πόλεμο μεταξύ Αιθιοπίας και Αιγύπτου παραμένει απομακρυσμένη, και ακόμη μικρότερη δεδομένης της πρόσφατης διπλωματικής αναθέρμανσης. Κατά πρώτον, οι μελετητές προτείνουν ότι οι ολομέτωποι πόλεμοι για τα ύδατα σπάνια συμβαίνουν επειδή οι διασυνοριακές παροχές ύδατος δημιουργούν αλληλεξάρτηση (το να βομβαρδίσεις μια χώρα στην ανάντη που μπορεί να εκτρέψει την παροχή των υδάτων σου δεν είναι σοφό). Επιπλέον, η ροή του νερού σπανίως είναι “όλα ή τίποτα”, και υπάρχει μια σειρά από αμοιβαία επωφελείς τεχνικές λύσεις. Η Αίγυπτος, από την πλευρά της, προσπάθησε να κρατηθεί μακριά από τον περιφερειακό τυχοδιωκτισμό, και ο στρατός της θα δυσκολευτεί για να πραγματοποιήσει ένα άμεσο χτύπημα στο φράγμα.
Παρ’ όλα αυτά, τα στοιχήματα παραμένουν μεγάλα. Πολύ πιθανότερη από τον πόλεμο σε πλήρη κλίμακα, είναι μια αποσταθεροποιητική διολίσθηση σε μάχες δια πληρεξουσίων όπου η κάθε πλευρά θα αναπτύσσει τοπικές δυνάμεις για να επιδεινώσει τα σημεία πίεσης του άλλου. Η Αίγυπτος, για παράδειγμα, κατηγορήθηκε ότι εκπαιδεύει δυνάμεις στην Ερυθραία, η οποία μόλις αρχίζει να αναδύεται από την παρατεταμένη διένεξη της με την Αιθιοπία (η Αίγυπτος αρνήθηκε σθεναρά τις αναφορές αυτές). Η Αίγυπτος μπορεί επίσης να πιέσει το Σουδάν μέσω των ένοπλων ομάδων αντίστασης που επιχειρούν στο Νταρφούρ, στο Νότιο Κορντοφάν και στον Μπλε Νείλο.
Το Σουδάν, εν τω μεταξύ, εμφανίστηκε ως παράδεισος για ισλαμιστές αντιπάλους του αιγυπτιακού καθεστώτος. Όλα τα σχετικά περιφερειακά μέρη ανταγωνίζονται επίσης για την επιρροή τους στις διαφορετικές παρατάξεις στην διαλυμένη από τον πόλεμο Σομαλία. Με άλλα λόγια, τα δίκτυα πληρεξουσίων των κρατών για την αποσταθεροποίηση αλλήλων είναι ήδη στην θέση τους σε ολόκληρη την περιοχή.
ΕΝΑ ΝΕΟ ΜΠΕΡΔΕΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ
Τα πράγματα περιπλέκουν περαιτέρω το σε μικρογραφία “μεγάλο παιχνίδι” που προέκυψε αφότου η Μέση Ανατολή επανανακάλυψε την ανατολική Αφρική κατά την τελευταία δεκαετία, καθώς και οι επιπτώσεις που αυτό θα μπορούσε να έχει για την διαμάχη περί το φράγμα. Η αραβική προσοχή στο Κέρας έχει αυξηθεί σταθερά από τότε που οι χώρες του Κόλπου άρχισαν να επενδύουν σε αφρικανικές γεωργικές εκτάσεις μετά από μια απότομη αύξηση των παγκόσμιων τιμών των τροφίμων το 2007. Εξαρτώμενα από εισαγωγές για την επισιτιστική τους ασφάλεια, τα κράτη του Κόλπου άρχισαν να αναζητούν εναλλακτικές λύσεις στις παγκόσμιες αγορές, με το να αγοράζουν γεωργικές εκτάσεις στην ανατολική Αφρική νοτίως της Σαχάρας. Από τότε, το Κατάρ, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και ακόμη και η Τουρκία έχουν επιτύχει διάφορες μορφές επενδύσεων και εμπλοκής.
Καθώς οι συμμαχίες μετατοπίζονται ταχέως με την εισροή πόρων και μετρητών, ένας ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης χαρακτήρισε τη διαδικασία ως «απόλυτο μπέρδεμα». Οι εξωτερικοί παίκτες στην περιοχή «γνωρίζουν ότι λίγα χρήματα μπορούν να κάνουν πολύ δρόμο. Μπορείτε να κουνήσετε 50 εκατομμύρια δολάρια σε κάποιον που λειτουργεί κάποια ομάδα, και αλλάζετε εντελώς ένα παιχνίδι”. Η ταχεία και απροσδόκητη φύση αυτού του ανταγωνισμού, που χαρακτηρίστηκε ως «πειραματισμός» από την ειδική στην Ανατολική Αφρική, Annette Weber, σημαίνει ότι αυτή η ήδη εύθραυστη υποπεριοχή γίνεται ολοένα και πιο εύφλεκτη.
Η εμπλοκή του Κόλπου κλιμακώθηκε μετά την παρέμβαση της Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη το 2015 και την διπλωματική ρήξη με το Κατάρ το 2017. Ως εκ τούτου, το Κέρας έχει στρατιωτικοποιηθεί περαιτέρω και οι περιφερειακοί παράγοντες κινδυνεύουν τώρα να επιδεινώσουν τις τοπικές αντιπαλότητες. Ταυτόχρονα, η αυξημένη συμμετοχή των Αραβικών χωρών, ιδίως η δέσμευση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων για βοήθεια ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αιθιοπία, καταδεικνύει την δυνατότητα τερματισμού των παλιών συγκρούσεων και μια καλύτερη πορεία προς τα εμπρός.
Η προσοχή από τον Κόλπο δεν είναι ο μόνος λόγος για την εισροή πόρων στην ανατολική Αφρική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, η Γαλλία και άλλοι έχουν επίσης τοποθετήσει στρατεύματα εκεί. Αλλά η περιοχή έχει πάρει ένα υπερμεγέθη ρόλο στον στρατηγικό και αμυντικό σχεδιασμό των κρατών του Κόλπου. Τον Νοέμβριο του 2017, Σαουδάραβες αξιωματούχοι ανακοίνωσαν το άνοιγμα στρατιωτικής βάσης στο Τζιμπουτί. Το λιμάνι Assab της Ερυθραίας φιλοξενεί την πρώτη ξένη στρατιωτική βάση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων από το 2015, από την οποία τα Εμιράτα προβάλλουν ισχύ στην Υεμένη.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία και το Κατάρ, οι στρατηγικοί αντίπαλοι των Σαουδαράβων και των Εμιρατινών που προηγουμένως είχαν λίγες επενδύσεις στο Σουδάν, υπέγραψαν συμφωνίες ύψους περίπου 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων με το Χαρτούμ κατά το τελευταίο έτος. Οι συμφωνίες περιλαμβάνουν σχέδια για μίσθωση και ανάπτυξη ενός λιμανιού της οθωμανικής εποχής στην Ερυθρά Θάλασσα στο νησί Suakin, με συνομιλίες για την δημιουργία μιας ναυτικής περιοχής για πολιτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς ως η τρίτη υπερπόντια στρατιωτική βάση της Τουρκίας παράλληλα με εκείνες στο Κατάρ και την Σομαλία. Η Τουρκία και το Κατάρ έχουν επίσης επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στην κεντρική κυβέρνηση της Σομαλίας. Πρόσφατες εκθέσεις δείχνουν ότι και η Ρωσία μιλάει με το Χαρτούμ για ένα ναυτικό κέντρο εφοδιασμού στην Ερυθρά Θάλασσα.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ήταν τα πιο επιθετικά στην επέκταση της στρατιωτικής συνεργασίας στο Κέρας της Αφρικής. Από το 2014, τα Εμιράτα ξεκίνησαν να βοηθούν την σομαλική κυβέρνηση στην εκπαίδευση και την ανάπτυξη των ενόπλων δυνάμεών της. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν χειροτερέψει οι σχέσεις, καθώς τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κατηγόρησαν την κυβέρνηση στο Μογκαντίσου ότι είναι πολύ θερμή με τους αντίπαλους τους, το Κατάρ και την Τουρκία, ενώ οι Σομαλοί υποπτεύονται ότι τα ΗΑΕ υποστηρίζουν αντίπαλες τοπικές δυνάμεις. Η συνεργασία σταμάτησε ξαφνικά στα μέσα Απριλίου, όταν οι σομαλικές δυνάμεις ασφαλείας κατάσχεσαν 10 εκατομμύρια δολάρια από χρήματα των ΗΑΕ από ένα αεροπλάνο των Εμιράτων.
Ωστόσο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν φτιάξει ένα ευρύ δίκτυο και έχουν δώσει προτεραιότητα στην απόκτηση νέων περιφερειακών εταίρων έναντι της υπεράσπισης της θέσης τους στην Σομαλία. Πρόσφατα ενέκριναν ενίσχυση ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αιθιοπία και βοήθησαν στη μεσολάβηση της επαναπροσέγγισης της χώρας με την Ερυθραία -έναν άλλο αποδέκτη της γενναιοδωρίας των Εμιράτων. Κάποιοι πιστεύουν ότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτήν την πρόσφατα αποκτημένη μόχλευση στην Αιθιοπία, για να διασφαλίσουν ότι το GERD θα γεμίσει αργά, και ένας ανώτερος Εμιρατινός αξιωματούχος επιβεβαίωσε αυτή την πρόθεση σε έναν από τους συγγραφείς [του άρθρου]. Αυτό θα αποφύγει τις βραχυπρόθεσμες ελλείψεις νερού στην Αίγυπτο, προστατεύοντας την πολύ μεγαλύτερη επένδυση των Εμιράτων στην εγχώρια σταθερότητα της κυβέρνησης του Sisi στο Κάιρο. Έτσι, καθώς η γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής μπαίνει στην περιοχή, θα μπορούσε πράγματι να συμβάλει στην καθοδήγηση της διαμάχης του Νείλου προς μια διπλωματική λύση.
Η πρόσφατη ειρηνευτική διαμεσολάβηση των Εμιράτων είναι μια πολλά υποσχόμενη εξέλιξη. Εάν διατηρηθεί, θα σηματοδοτήσει μια πιο εποικοδομητική πορεία από όσο τα ΗΑΕ και άλλοι περιφερειακοί φορείς έχουν επιδιώξει μέχρι σήμερα. Η επιλογή των Εμιράτων να δώσουν προτεραιότητα στην εμπλοκή των τοπικών παικτών στις δεσμεύσεις τους στην ανατολική Αφρική έναντι της εξαγωγής των μεσανατολικών ανταγωνισμών, θα μπορούσε να βελτιώσει σημαντικά τις προοπτικές της ειρήνης στην περιοχή.
Ένα τέτοιο αποτέλεσμα, ωστόσο, απέχει πολύ από το να είναι προκαθορισμένο. Εν τη απουσία συντονισμού ή διαβεβαιώσεων μεταξύ των εξωτερικών παικτών, ο κίνδυνος των διλημμάτων ασφάλειας παραμένει, πιέζοντας άλλους δρώντες να ανταγωνιστούν. Η Αίγυπτος, για παράδειγμα, επιτάχυνε τις προσπάθειες ναυτικού εκσυγχρονισμού της και διεύρυνε τις στρατιωτικές προμήθειές της, ακόμη και καθώς διεξάγει μια έντονη στρατιωτική εκστρατεία κατά των ανταρτών στο Σινά και επιβάλλει μέτρα λιτότητας που βασίζονται στο ΔΝΤ. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η συσσώρευση αποσκοπεί εν μέρει στην εδραίωση της ισχύος της Αιγύπτου στην Ερυθρά Θάλασσα, όπου πρόσφατα δημιούργησε μια Διοίκηση Νότιου Στόλου , όπου είναι αγκυροβολημένο ένα από τα γαλλικής κατασκευής αμφίβια επιθετικά πλοία της. Θα χρειαστεί συνεχής προσέγγιση και διαβεβαίωση για να διασφαλιστεί ότι οι αξιωματούχοι της Αιθιοπίας δεν θα ερμηνεύουν τέτοιου είδους βήματα ως την πραγματοποίηση των μακροχρόνιων φόβων τους για μια περικύκλωση από Άραβες.
ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΔΥΣΗ;
Καθώς οι δυνάμεις της Μέσης Ανατολής έχουν εντείνει την παρουσία τους σε ολόκληρη την περιοχή, οι Δυτικές δυνάμεις και οι διεθνείς οργανισμοί δεν έχουν μέχρι στιγμής αφήσει το σημάδι τους στην διαμάχη για το φράγμα. Τα τελευταία χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες υιοθέτησαν μια προσέγγιση τύπου “μη εγγίζετε” για το θέμα, με την πολιτική τους για τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική να έχει εκπαιδευτεί αντ’ αυτού σε επαναστάσεις, σε εμφύλιους πολέμους και στο ISIS. Αυτές τις μέρες, το περιθώριο για εμπλοκή των ΗΠΑ περιορίζεται επίσης από την χαοτική διαδικασία της διοίκησης του Trump και το περιορισμένο εύρος της. Σε τεχνικό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρότεινε διάφορες λύσεις και η Παγκόσμια Τράπεζα παραμένει ανοικτή για να διευκολύνει τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των μερών. Μέχρι πρόσφατα, οι προσπάθειες αυτές χτύπησαν σε έναν τοίχο δυσπιστίας, εθνικισμού, περιφερειακών αντιπαλοτήτων και έλλειψης προσοχής των ΗΠΑ σε υψηλό επίπεδο. Όμως, καθώς το φράγμα αρχίζει να γεμίζει, μια αφηρημένη μελλοντική απειλή γίνεται η καθημερινή πραγματικότητα που χρειάζεται διαχείριση, και μια περίοδος διπλωματικών αντιδικιών βρίσκεται ενόψει.
Για τους αξιωματούχους των ΗΠΑ, η πτήση κάτω από το ραντάρ και η δουλειά σε τεχνοκρατικό επίπεδο μπορεί να έχει πλεονεκτήματα. Αλλά μπορεί να έρθει με το κόστος της έλλειψης αξιωματούχων υψηλού επιπέδου που να θέσουν εποικοδομητικές λύσεις στους ξένους ηγέτες. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες ασχοληθούν πιο βαθιά, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τις μακροχρόνιες σχέσεις με την Αίγυπτο, να αυξήσουν την μόχλευση στο Σουδάν χάρη στα πρόσφατα διπλωματικά ανοίγματα και την σημαντική [οικονομική] βοήθεια και την βοήθεια ασφαλείας των ΗΠΑ προς την Αιθιοπία. Οι εσωτερικές προκλήσεις της διοίκησης Trump περιπλέκουν τα πράγματα, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν και πρέπει να προωθήσουν ήσυχα και εποικοδομητικά την προληπτική διπλωματία μεταξύ των παραποτάμιων κρατών.
Για [κάποιους] αξιωματούχους των ΗΠΑ, η πτήση κάτω από το ραντάρ και η εργασία σε τεχνοκρατικό επίπεδο μπορεί να είναι επωφελής. Αλλά μπορεί να έρθει με το κόστος της έλλειψης αξιωματούχων υψηλού επιπέδου που θα θέσουν εποικοδομητικές λύσεις σε ξένους ηγέτες. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες ασχοληθούν πιο βαθιά, θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τις μακροχρόνιες σχέσεις με την Αίγυπτο, αυξάνοντας τη μόχλευση για το Σουδάν χάρη στα πρόσφατα διπλωματικά ανοίγματα και τη σημαντική βοήθεια και βοήθεια ασφαλείας της Αιθιοπίας στις ΗΠΑ. Οι εσωτερικές προκλήσεις της διοίκησης του Trump περιπλέκουν τα πράγματα, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν και πρέπει να προωθήσουν ήσυχα και εποικοδομητικά την προληπτική διπλωματία μεταξύ των παράκτιων κρατών.
Η διαμάχη για το φράγμα παρουσιάζει μοναδικές προκλήσεις για τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ. Θέματα που περικλείουν την περιφερειακή εξειδίκευση και την λειτουργικό έδαφος και εμπειρογνωμοσύνη, μπορούν να πέσουν μέσα από γραφειοκρατικές ρωγμές. Η διένεξη του Νείλου εκτείνεται στα γραφεία για τη Μέση Ανατολή και την Αφρική στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ και στο Πεντάγωνο και απαιτεί επίσης τεχνική εξειδίκευση στις διασυνοριακές διαφορές περί υδάτων. Ορισμένοι αξιωματούχοι του Υπουργείου Εξωτερικών έχουν κάνει μια αξιοθαύμαστη προσπάθεια να γεφυρώσουν αυτά τα ρήγματα και να επιτρέψουν στους Αμερικανούς διπλωμάτες να παρουσιάσουν ένα ενωμένο μέτωπο στο Κάιρο, το Χαρτούμ και την Αντίς Αμπέμπα. Αυτές οι προσπάθειες -καθώς και η σαφής και σταθερή υποστήριξη από την ηγεσία- είναι ζωτικής σημασίας για να διασφαλιστεί ότι η διαδικασία της πολιτικής δεν θα στρεβλώνεται από πελατειακές σχέσεις ή υπερβολική έμφαση στα πολιτικοστρατιωτικά ζητήματα εις βάρος της λειτουργικής εξειδίκευσης.
Η επιτυχής δέσμευση των ΗΠΑ θα απαιτήσει επίσης την συμμετοχή των διαφόρων ενδιαφερομένων διεθνών οργανισμών. Αυτό ξεκινάει με την δουλειά παράλληλα με την Ευρωπαϊκή Ένωση -η οποία έχει ορίσει σοφά έναν συντονιστή για την Ανατολική Αφρική- καθώς και τους Σκανδιναβούς δωρητές και τους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς που παρέχουν τεχνικές συμβουλές και χρήματα ως κίνητρα για την συνεργασία των τοπικών μερών. Τα κράτη του Περσικού Κόλπου και η Τουρκία πρέπει επίσης να συμμετέχουν σε κάθε περιφερειακό διάλογο: Όπως ακριβώς ο ανταγωνισμός δια πληρεξουσίων μπορεί να επιδεινώσει τις τοπικές διαμάχες, τα διπλωματικά τους γραφεία, η βοήθεια και οι επενδύσεις σε τομείς όπως η αποδοτικότητα των υδάτων και οι διασυνοριακές ηλεκτρικές υποδομές θα μπορούσαν να βοηθήσουν να έρθει κοντά η περιοχή ειρηνικά. Όπως μας προειδοποίησε ένας διπλωμάτης, «αυτό που δεν μπορούμε να αντέξουμε είναι μια πολιτική που αποσυνθέτει την περιοχή σε μια σειρά χωρών. Όλα αποστρακίζονται σε αυτήν την περιοχή”.
Οι προκλήσεις που εγείρει η διαμάχη για το φράγμα είναι σίγουρο ότι θα επανεμφανιστούν σε άλλα πλαίσια. Πρώτον, οι αραβο-αφρικανικοί δεσμοί γίνονται όλο και πιο σημαντικοί. Οι χώρες του Περσικού Κόλπου, με τον τεράστιο πλούτο τους αλλά την φθίνουσα παραγωγή τροφίμων, ηγούνται της εφόρμησης. Εν τω μεταξύ, η κίνηση των τρομοκρατών και των λαθρεμπόρων στην έρημο του Σαχέλ που συνδέει το αραβικό Μαγκρέμπ με την υποσαχάρια Αφρική έχει δείξει ότι τα προβλήματα ασφάλειας του αύριο είναι απίθανο να ταιριάζουν με τις υπάρχουσες γραφειοκρατικές γραμμές των ΗΠΑ. Το ερώτημα δεν είναι κατά πόσον τέτοιοι αραβο-αφρικανικοί δεσμοί θα εμβαθύνουν, αλλά αν μπορούν να εμβαθύνουν εποικοδομητικά -και πώς η αραβική εμπλοκή στην βορειοανατολική Αφρική θα μεταβληθεί μόλις τελειώσει τελικά ο πόλεμος της Υεμένης στην άλλη πλευρά της Ερυθράς Θάλασσας.
Ομοίως, δεν χρειάζεται να δεχτεί κανείς το επιχείρημα ότι η κλιματική αλλαγή συνέβαλε στο ξέσπασμα των αραβικών εξεγέρσεων του 2011, για να αναγνωρίσει ότι όλο και περισσότερο οι προκλήσεις της εξωτερικής πολιτικής ανακύπτουν στην διασταύρωση της φύσης και της εθνικής ασφάλειας, όπου η κλιματική αλλαγή και άλλες περιβαλλοντικές αλλαγές που προκαλούνται από τον άνθρωπο επιδεινώνουν τις διπλωματικές διαφορές. Αυτές οι υβριδικές προκλήσεις δεν συνδέουν μόνο τις συνήθως ξεχωριστές σφαίρες της χάραξης πολιτικής της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, αλλά και τις παραδοσιακές πολιτικοστρατιωτικές ανησυχίες των περιφερειακών ειδικών και την λειτουργική εξειδίκευση των υδρολόγων και των μηχανικών.
Από την κρίση του πόσιμου νερού στην Γάζα έως την απειλή ενός μαζικού τσουνάμι από ένα καταρρέον φράγμα στην Μοσούλη που εκτροχιάζει την μάχη κατά του ISIS στο Ιράκ, οι πολιτικοί ηγέτες θα πρέπει όλο και περισσότερο να επεξεργάζονται διαδικασίες που να αξιοποιούν τα ταλέντα ενός μεγαλύτερου εύρους τεχνικών εμπειρογνωμόνων. Καθώς η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται και προκαλεί περαιτέρω εκτοπίσεις [πληθυσμών], υπάρχουν όλοι λόγοι να πιστεύουμε ότι αυτή η τάση θα εντατικοποιηθεί.
MICHAEL WAHID HANNA
Ανώτερος συνεργάτης του Ιδρύματος Century και βοηθός ανώτερος συνεργάτης στο Κέντρο Νόμου και Ασφάλειας της Νομικής Σχολής του NYU.
DANIEL BENAIM
Ανώτερος συνεργάτης στο Center for American Progress και επισκέπτης επίκουρος καθηγητής στο NYU.