Του Ηλία Κουσκουβέλη
Στις 18 Απριλίου 2018 ο Έρντογαν, μέσα σε ένα πολιτικό και νομικό κλίμα εντεινόμενης ανελευθερίας και αυταρχισμού που σηματοδοτεί ένα κατ’επίφαση δημοκρατικό πολίτευμα, προκήρυξε πρόωρες προεδρικές και βουλευτικές «εκλογές» για τις 24 Ιουνίου. Οι λόγοι που τον οδήγησαν σε αυτήν την απόφαση είναι πέντε.
Ο πρώτος είναι ότι η σύντομη προεκλογική περίοδος ευνοεί τα ήδη υπάρχοντα κόμματα, κυρίως δε το δικό του AKP, ενώ λειτουργεί αρνητικά για τα υπόλοιπα, που μάλλον αιφνιδιάστηκαν. Τούτο ισχύει, κυρίως, για εκείνα τα κόμματα που μπορεί να του κόψουν ψήφους, είτε από τα δεξιά, όπως το «Καλό Κόμμα» της Άκσενερ ή το «Κόμμα Ευτυχίας» του Καραμολάογλου, είτε από τα αριστερά, όπως το φιλοκουρδικό κόμμα, του οποίου, άλλωστε, ο φυσικός ηγέτης, ο Ντεμιρτάς, βρίσκεται εδώ και πολύ καιρό στη φυλακή.
Ο δεύτερος λόγος είναι για να μην συμπέσουν οι προεδρικές και βουλευτικές εκλογές με τις δημοτικές του 2019, στις οποίες η ψήφος είναι πιο χαλαρή. Προφανώς, μία τέτοια διάθεση, σε συνδυασμό με τις έντονες τοπικές διαφοροποιήσεις, θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις επιδόσεις του ιδίου και του κόμματός του στις άλλες δύο.
Τρίτος λόγος φυσικά είναι η επιδεινούμενη τουρκική οικονομία της οποίας το μέλλον καθίσταται αβέβαιο και η κατάστασή της επηρεάζει όλο και περισσότερο τα πολιτικά πράγματα της Τουρκίας. Ακόμη και τώρα, με λιγότερες από είκοσι μέρες για τις εκλογές, τίποτε δεν αποκλείει την ραγδαία επιδείνωσή της, στοιχείο που καθιστά το
Έρντογαν εξαιρετικά ευάλωτο για τους αντιπάλους του.
Τέταρτος, ότι το κυβερνών κόμμα ευνοείται σημαντικά από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η οποία, την ίδια μέρα που αποφασίζονταν οι εκλογές, παρατάθηκε για τρεις ακόμη μήνες. Συνεπώς, οι εκλογές θα διεξαχθούν υπό το ίδιο καθεστώς ανελευθερίας, όπως το δημοψήφισμα του 2017.
Τέλος, ο Έρντογαν ευνοείται από την πρόσκαιρη ύφεση της δράσης του PKK στο εσωτερικό, την προβληθείσα στο εσωτερικό ως «νίκη» του στο Αφρίν, μετά την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στη Συρία, αλλά και την όποια ενίσχυση του ηγετικού του προφίλ, το οποίο, εκτός των καλά οργανωμένων λαϊκών συγκεντρώσεων, φρόντισε να καλλιεργήσει μέσω συναντήσεων με ηγέτες μεγάλων δυνάμεων, όπως των ΗΠΑ, Ρωσίας, Γερμανίας, Ηνωμένου Βασιλείου, κλπ.
Αν αυτοί είναι οι λόγοι για το πρόωρο των εκλογών, ποιος είναι ο στόχος του; Ο κυρίαρχος – αν όχι μοναδικός – στόχος του Έρντογαν είναι να επανεκλεγεί Πρόεδρος και, ει δυνατόν, να κερδίσει την πλειοψηφία στην τουρκική Εθνοσυνέλευση. Με βάση την κατάσταση στην χώρα και τις μετρήσεις, αν και θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί με αυτές, ο Έρντογαν μπορεί να πετύχει και του δύο στόχους, με τον πρώτο να φαίνεται πιο εφικτός από τον δεύτερο. Υπάρχει δηλαδή και το ενδεχόμενο ο Έρντογαν να επανεκλεγεί Πρόεδρος, αλλά να μην διαθέτει την πλειοψηφία των βουλευτών, γεγονός που θα λειτουργήσει ως τροχοπέδη στην υλοποίηση των όποιων και πολλών μεγαλεπήβολων σχεδιασμών του.
Ωστόσο, τα πάντα παραμένουν ανοιχτά. Η έκβαση των εκλογών, παρά τους μηχανισμούς του κράτους και του κυβερνώντος κόμματος, εξαρτάται από παράγοντες εξωτερικούς, όπως τις σχέσεις του Έρντογαν με την Δύση και το αν καταφέρει να βρίσκει χρήμα στις διεθνείς αγορές κατά τις αμέσως επόμενες μέρες. Εξαρτάται επίσης και από εσωτερικούς παράγοντες, όπως την στρατηγική που θα ακολουθήσουν τα διαφορετικά κόμματα της αντιπολίτευσης και την αποτελεσματικότητα της συνεργασίας τους.
Και η επόμενη μέρα; Αν τελικά ο Έρντογαν κερδίσει τα δύο εκλογικά στοιχήματα, θα συνεχίσει το νεο-οθωμανικό του όνειρο, προσπαθώντας να ισλαμοποιήσει ακόμη περισσότερο την κοινωνία, να εξαπλώσει την Τουρκία προς τα νότια, να εγείρει διεκδικήσεις στα δυτικά, να υλοποιήσει τα φαραωνικά του σχέδια για μεγάλα έργα (τεχνητή ζεύξη Μαύρης Θάλασσας-Βοσπόρου, πυρηνικά εργοστάσια), να αποκτήσει στρατηγικά όπλα και, εν τέλει, να μετατρέψει την Τουρκία σε παίκτη παγκόσμιου επιπέδου. Με λίγα λόγια, να γίνει αυτός ο πατέρας του Έθνους στη θέση του Κεμάλ ή αντίστοιχης αξίας ηγέτης με τον Μωάμεθ, όπως υποσυνείδητα παρακινούσαν τους θεατές τους να σκεφτούν τα πρόσφατα εορταστικά για την άλωση της Πόλης βίντεο.
Ασφαλώς, είτε πετύχει τους εκλογικούς του στόχους είτε όχι, το μεγάλο του πρόβλημα είναι η οικονομία, της οποίας την επιδείνωση δεν μπορεί να σταματήσει. Η οικονομία είναι η «αχίλλειος πτέρνα» του. Ό,τι και αν γίνει στις 24 Ιουνίου, όποιος και αν εκλεγεί, θα έχει το μεγάλο βάρος να αποτρέψει την επιδείνωση της οικονομίας – γεγονός που θα ανατρέψει υφιστάμενους πολιτικούς σχεδιασμούς ή μεγαλεπήβολα σχέδια.
Τι θα σημάνει κάτι τέτοιο για την εξωτερική συμπεριφορά της Τουρκίας; Σίγουρα θα οδηγήσει τους όποιους κυβερνώντες να αναζητήσουν χρήματα στην Δύση, μακριά από κράτη όπως η Ρωσία, και, ενδεχομένως, σε πιο συνεπείς με την Δύση σχέσεις. Επίσης, μία τέτοια κατάσταση μειώνει ακόμη περισσότερο τις πιθανότητες να επιχειρήσει η Τουρκία να εξάγει την κρίση στο εξωτερικό, όπως προς την Ελλάδα ή και την Κύπρο. Και τούτο διότι με δεδομένους τους δύο πολέμους που έχει στα νότια σύνορα και το Κουρδικό στο εσωτερικό, μία τέτοια επιλογή θα είναι ακόμη πιο δαπανηρή σε κόστος (οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό), αφού, πολύ απλά, η Ελλάδα δεν είναι ούτε Συρία, ούτε Ιράκ, ούτε Αφρίν…
Τα παραπάνω βεβαίως δεν σημαίνουν ότι η Τουρκία δεν θα συνεχίσει τις μικροεντάσεις και δεν θα στείλει το ερευνητικό της σκάφος στην ΑΟΖ της Κύπρου. Το παρόν μέγεθος και ισχύς της, καθώς και η κυρίαρχη εθνικιστική ιδεολογία που διαπερνά κυβέρνηση και αντιπολίτευση, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια από την επιλογή τού να είμαστε προετοιμασμένοι, αλλά και πάντα νηφάλια αποφασιστικοί.
*Ο Ηλίας Κουσκουβέλης είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Κοσμήτορας της Σχολής ΚΑΕΤ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και κάτοχος της «Επώνυμης Έδρας ΓΕΕΘΑ στις Στρατηγικές Σπουδές ‘Θουκυδίδης’». Twitter: @kouskouvelis
ΑΠΕ ΜΠΕ