Η μετάδοση επί 17 λεπτά απευθείας μέσω του Facebook από τον ίδιο τον ακροδεξιό δολοφόνο της πολύνεκρης τρομοκρατικής επίθεσης του στα δύο τεμένη και η αναμετάδοση του βίντεο στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης επί ώρες, αναζωπύρωσε την οργισμένη κριτική προς τα social media.
Δεδομένου μάλιστα ότι το Facebook επιδεικνύει συχνά μια εξαιρετικά επιλεκτική – και με αδιευκρίνιστα κριτήρια – ευαισθησία στο τι αφήνει ελεύθερο να αναρτάται στην πλατφόρμα του και τι όχι, με κωμικοτραγικά αποτελέσματα, οι αντιδράσεις και οι επικρίσεις είναι θυελλώδεις, τουλάχιστον στο facebook. Τραγική ειρωνεία και τούτο.
Θορυβημένο βέβαια το Facebook ανακοίνωσε την Κυριακή ότι κατέβασε 1,5 εκατομμύρια βίντεο της επίθεσης στη Νέα Ζηλανδία τις πρώτες 24 ώρες μετά το μακελειό. Ψύλλοι στ’ άχυρα, όμως, αφού ο χώρος αυτός ούτε μπορεί, αλλά ούτε και θέλει να διαχωρίσει την ήρα από το στάρι. Η μαζική δολοφονία του 28χρονου Αυστραλού ακροδεξιού εξτρεμιστή που στοίχισε τη ζωή σε 50 ανθρώπους κατέδειξε, μεταξύ άλλων, την παγκόσμια εξάπλωση της «λευκής» εθνικιστικής ιδεολογίας μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Τα καθόλου τυχαία και κρυφά γεγονότα
- Τον Ιούλιο του 2011 ο Νορβηγός εθνικιστής, ακροδεξιός τρομοκράτης, Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ, στον οποίο κάνει ειδική μνεία ο μακελάρης στη Νέα Ζηλανδία, σκότωσε 77 ανθρώπους. Ο Μπρέιβικ τοποθέτησε βομβιστικό μηχανισμό σε αυτοκίνητο έξω από κυβερνητικά κτίρια στο κέντρο της πρωτεύουσας της Νορβηγίας, Όσλο. Η έκρηξη προκάλεσε τον θάνατο οκτώ ατόμων. Στη συνέχεια, μετέβη στην κατασκήνωση της νεολαίας του κυβερνώντος Εργατικού Κόμματος στο νησί Ουτόγια, παριστάνοντας τον αστυνομικό, όπου πραγματοποιώντας μια μαζική σφαγή πυροβόλησε μέχρι θανάτου 69 ακόμη άτομα, πριν τελικά συλληφθεί από τις Νορβηγικές αρχές. Αξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι την ημέρα της διπλής επίθεσης, ο Μπρέιβικ δημοσιοποίησε στα social media το ακροδεξιό του μανιφέστο, στο οποίο γινόταν μεταξύ άλλων λόγος για ανάγκη να εκδιωχθούν οι μουσουλμάνοι από την Ευρώπη.
- Τον Ιούνιο του 2015 ο Αμερικανός Ντίλαν Ρουφ ένας νεαρός οπαδός της ανωτερότητας της λευκής φυλής σκότωσε εννιά μαύρους πιστούς μέσα σε μια εκκλησία στο Τσάρλστον της Νότιας Καρολίνας.
- Τον Ιανουάριο του 2017 ο Καναδός Αλεξάντρ Μπισονέτ 27χρονος φοιτητής με εθνικιστικές απόψεις άνοιξε πυρ εναντίον πιστών που είχαν συγκεντρωθεί για την τελευταία προσευχή της ημέρας σε τέμενος του Κεμπέκ με απολογισμό έξι νεκρούς.
- Τον Αύγουστο του 2017 στο Σάρλοτσβιλ της Βιρτζίνια, σε μια διαδήλωση υπέρμαχων της ανωτερότητας των λευκών, ο 21χρονος νεοναζί Τζέιμς Άλεξ Φιλντς Τζούνιορ σκότωσε με το αυτοκίνητό του μια γυναίκα, πέφτοντας με το αυτοκίνητό του πάνω σε ένα πλήθος που είχε οργανώσει αντιδιαδήλωση.
- Τον Φεβρουάριο του 2018 ο 28χρονος Ιταλός Λούκα Τραϊνι, οπαδός της άκρας δεξιάς, πυροβόλησε μέσα από το αυτοκίνητό του εναντίον περίπου δέκα αφρικανών μεταναστών στη Ματσεράτα.
- Στα τέλη του 2018, ο 46χρονος Ρόμπερτ Μπάουερς σκότωσε 11 πιστούς σε μια συναγωγή στο Πίτσμπουργκ.
Σε όλες αυτές τις τραγωδίες και επιθέσεις με πολλά θύματα, τα κοινωνικά δίκτυα διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο. Όπως αποκάλυψε και η βρετανική ομάδα «Ελπίδα Όχι Μίσος» (Hope Not Hate) που εναντιώνεται σε ρατσιστικά κινήματα, ο μαζικός δολοφόνος Μπρέντον Τάραντ στη Νέα Ζηλανδία είχε εκφράσει τις προθέσεις του στο φόρουμ 8chan, γνωστό για το περιεχόμενό του που προωθεί την ρητορική μίσους και πρόσθεσε τον σύνδεσμο για ένα Facebook live, στο οποίο μεταδόθηκε αργότερα η επίθεση.
Πως χρησιμοποιούν τα μέσα οι ακροδεξιοί τρομοκράτες
Η χρήση του facebook και των social media είναι κάτι παραπάνω από προπαγανδιστική και «διαφημιστική». Ο ίδιος ο Μπρέντον Ταράντ υποστήριξε ότι τις ιδέες και τα πολιτικά κίνητρά του τα σφυρηλάτησε στο διαδίκτυο. «Δεν βρίσκουμε αλλού την αλήθεια», είπε στο «μανιφέστο» του που ανάρτησε στο Twitter.
Έτσι, δεν είναι μόνο η ανεμπόδιστη απόλυτη συνδεσιμότητα που επιτρέπει σε φασίστες, νεοναζί, «τυφλούς» εθνικιστές να βρουν ο ένας τον άλλον, να οργανωθούν και να χρησιμοποιήσουν αυτές τις πλατφόρμες για τη ρητορική μίσους και τις αποτρόπαιες, δολοφονικές πράξεις τους. Όπως αναφέρει και το δημοσίευμα του Atlantic, είναι η μετατροπή του μέσου σε χώρο παραγωγής, αναπαραγωγής και διάδοσης των πιο σκοτεινών απάνθρωπων ιδεών και ιδεολογιών.
Με αφορμή και τη σφαγή στη Νέα Ζηλανδία, διαπιστώνουμε ότι τα παραδοσιακά ραδιοτηλεοπτικά δελτία ειδήσεων αντλούν τις πληροφορίες τους από τις δημοσιεύσεις των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, για να κατανοήσουν τα κίνητρα του δράστη και να εξορύξουν λεπτομέρειες που κάνουν τις ιστορίες πιο έγκυρες και ζωντανές. Έτσι, περίεργες φράσεις, θεωρίες, μηνύματα που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο συγκεντρώνουν την δημόσια προσοχή για πρώτη φορά.
Η πρόσθετη προσοχή που κερδίζουν αυτές οι ιδέες μετά από μια βίαιη επίθεση δεν είναι απλά μια ατυχής παρενέργεια της ειδησεογραφικής κάλυψης. Είναι το μεγάφωνο με το οποίο αυτά τα κινήματα μίσους μεταδίδουν τις ιδέες τους σε ένα ευρύτερο κοινό και το χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο.
Μάλιστα, οι πολιτικές μετριοπάθειας των πλατφορμών επηρεάζουν άμεσα τον τρόπο με τον οποίο οι ομάδες προπαγανδίζουν και διαδίδουν τις πολιτικές ιδεολογίες σε απευθείας σύνδεση, σχεδιάζοντας ακόμη και καμπάνιες χειραγώγησης.
Αξιοποιώντας τη δυναμική των social media, δολοφόνοι, όπως ο Μπρέντον Τάραντ στη Νέα Ζηλανδία, δημοσιεύουν μανιφέστα, που μοιάζουν περισσότερο με μια συλλογή επικολλημένων θεωριών συνωμοσίας, τα οποία δεν θα είχαν αλλιώς τύχη προβολής, όπως και ο εν δυνάμει δολοφόνος δεν θα είχε τη δύναμη ή την επιρροή για να προβάλει το μίσος και την πράξη υλοποίησής του. Ο μακελάρης της Νέας Ζηλανδίας χρησιμοποίησε τη λειτουργία ζωντανής ροής του Facebook, ενώ γνώριζε επίσης ότι άλλοι θα καταγράφουν και θα αρχειοθετούν το βίντεο για περαιτέρω ενίσχυση και συντήρησή του με διάφορες εκδοχές μετά από την κατάργησή του από τις μεγάλες πλατφόρμες.
Λίγο πριν αιματοκυλίσει τα δύο τεμένη ο Μπρέντον Ταράντ με μία κάμερα που είχε τοποθετήσει στο κεφάλι του, ξεκίνησε να καταγράφει την επίθεση. Τα πρώτα του λόγια είναι «Εντάξει, ας ξεκινήσουμε το πάρτι» και τα τελευταία του.«Θυμηθείτε, εγγραφείτε στο PewDiePie».
Γιατί όμως προτρέπει τον κόσμο να εγγραφεί στο PewDiePie; Ο άνθρωπος πίσω από το συγκεκριμένο μέσο, είναι ο Σουηδός Φίλιξ Σέλμπεργκ, που κατοικεί στο Μπράιτον της Αγγλίας. Από το 2013, το κανάλι του στο YouTube, κατέχει την πρώτη θέση σε συνδρομητές, με περισσότερες από 70 εκατομμύρια εγγραφές. Παράλληλα οι προβολές των βίντεο του, έχουν ξεπεράσει τα 19 δισεκατομμύρια.
Ο Μπρέντον Τάραντ έχει αντιληφθεί, πως για να μεταδώσει το μήνυμα του με τον καλύτερο τρόπο και τον πιο γρήγορο ήταν η χρήση όχι απλά των μέσων Facebook ή Twitter, αλλά χρησιμοποιώντας το συγκεκριμένο κανάλι. Αυτό του έδινε την δυνατότητα, η εξτρεμιστική του ρητορική, να εξαπλωθεί σαν ιός.
Τις πρώτες 24 ώρες μετά την επίθεση στο Κράισττσερτς, το Facebook αφαίρεσε 1,5 εκατομμύρια βίντεο της επίθεσης. Σε δήλωσή του αργότερα η εταιρεία δήλωσε ότι εξακολουθεί να εργάζεται όλο το εικοσιτετράωρο για να «αφαιρέσει το εν λόγω περιεχόμενο χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό τεχνολογίας και ανθρώπων», ενώ οι σκηνές της ντροπής και του πόνου, συνεχίζουν ακόμα και τώρα να μοιράζονται, να εμφανίζονται και να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο.
Εβδομάδες πριν από την επίθεση, ο Μπρέντον Τάραντ συνδέθηκε και αξιοποίησε άλλες πλατφόρμες κοινωνικών μέσων με άρθρα μίσους για τους μετανάστες και τους μουσουλμάνους, ώστε να εξασφαλίσει ότι οι δημοσιογράφοι θα έχουν άφθονο υλικό για να χρησιμοποιήσουν και βέβαια να προβάλουν.
Στο παρελθόν, οι δημοσιογράφοι καλύπτανε την Κου Κλουξ Κλαν διαφορετικά από τις άλλες ομάδες, έτσι σήμερα οι εταιρείες πλατφορμών πρέπει να αντιμετωπίσουν το ρόλο που παίζει η τεχνολογία τους ως το μεγάφωνο για τους φασίστες και τους ρατσιστές. Κατά το σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την κλιμάκωση των τεχνολογιών τους, οι εταιρείες διαδικτύου ξέρουν πια ότι οι υπέρμαχοι του μίσους θα βρουν και θα αξιοποιήσουν τα αδύνατα σημεία, αφού δεν υπάρχει πλέον καμία αμφιβολία για τον τρόπο με τον οποίο οι πλατφόρμες αυτές – και το περιβάλλον μέσων μαζικής ενημέρωσης που αναπτύσσεται τώρα γύρω τους – χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση του μίσους.
Πώς ανταποκρίνονται οι εταιρείες κοινωνικών μέσων;
Ενώ τεράστιοι αριθμοί ανθρώπων έχουν αναπαραγάγει και μοιράζονται το βίντεο σε απευθείας σύνδεση, πολλοί άλλοι απάντησαν με αηδία – προτρέποντας τους άλλους όχι μόνο να μην μοιράζονται το βίντεο, αλλά ούτε καν να το παρακολουθήσουν. Η διάδοση του βίντεο, πολλοί είπαν, ήταν αυτό που ο τρομοκράτης ήθελε οι άνθρωποι να κάνουν.
Πολλοί άνθρωποι θύμωσαν με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για τη δημοσίευση του βίντεο αλλά και του μανιφέστου. Όπως αναφέρει και το BBC, ενδεικτικά, το MailOnline επέτρεψε στους αναγνώστες να κατεβάσουν το μανιφέστο 74 σελίδων του Μπρέντον Τάραντ από την ειδησεογραφική τους ιστοσελίδα. Ο ιστότοπος αργότερα κατάργησε το έγγραφο και εξέδωσε μια δήλωση λέγοντας ότι ήταν «λάθος».
Όλες οι εταιρίες κοινωνικών μέσων έχουν στείλει ειλικρινή συμπάθεια στα θύματα των μαζικών πυροβολισμών, επαναλαμβάνοντας ότι ενεργούν γρήγορα για να καταργήσουν το ακατάλληλο περιεχόμενο.
Το Facebook δήλωσε: «Η Αστυνομία της Νέας Ζηλανδίας μας προειδοποίησε για ένα βίντεο στο Facebook λίγο μετά την έναρξη της ζωντανής ροής και αφαιρέσαμε τόσο το λογαριασμό Facebook του δράστη όσο και το βίντεο. Αφαιρούμε επίσης οποιαδήποτε επιδοκιμασία ή υποστήριξη για το έγκλημα και τον δράστη. Θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε άμεσα με την Αστυνομία της Νέας Ζηλανδίας καθώς η έρευνα συνεχίζεται». Και σε ένα tweet, το YouTube δήλωσε ότι «οι καρδιές μας σπάνε», προσθέτοντας ότι «εργάζεται και επαγρυπνά» για να αφαιρέσει κάθε βίαιο υλικό.
Το ερώτημα βέβαια είναι τι έχουν κάνει ιστορικά οι εταιρείες για να καταπολεμήσουν την απειλή των ακροδεξιών εξτρεμιστών.
Το 2017 το Twitter ανέστειλε τον λογαριασμό του ακροδεξιού εθνικιστή, υπερμάχου της λευκής ανωτερότητας, Richard Spencer, της οργάνωσης του, του διαδικτυακού περιοδικού του και του Washington Summit Publishers, την εκδοτική εταιρεία του. Το Facebook, το οποίο ανέστειλε τον απολογισμό του Spencer τον Απρίλιο του 2018, παραδέχτηκε ότι ήταν δύσκολο να γίνει διάκριση ανάμεσα στην ρητορική του μίσους και τη νόμιμη πολιτικά ορθή ρητορική. Αυτό το μήνα, το YouTube κατηγορήθηκε ότι ήταν είτε ανίκανο είτε ανεύθυνο για το χειρισμό ενός βίντεο που προωθούσε τη νεοναζί ομάδα National Action.
Η ακροδεξιά και η ισλαμική τρομοκρατία
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Δύση έχει υποτιμήσει τον κίνδυνο της ακροδεξιάς τρομοκρατίας», τονίζεται στο άρθρο της βρετανικής εφημερίδας, Observer, όπου αναφέρονται πρόσφατες χαρακτηριστικές ακροδεξιές επιθέσεις: «Η δολοφονία της βουλευτίνας Τζο Κοξ το 2016 άφησε τη Βρετανία εμβρόντητη. Ωστόσο, τι διδάγματα αντλήθηκαν πραγματικά από τη δολοφονία της; Έκτοτε, η ακροδεξιά απειλή έχει μόνο αυξηθεί. Τον Ιούνιο του 2017, ένας άνθρωπος σκοτώθηκε και πολλοί τραυματίστηκαν, όταν ένας άνδρας έπεσε με ένα φορτηγάκι σε πλήθος έξω από το τζαμί του Finsbury Park. Υπήρξαν άλλες 11 ακροδεξιές τρομοκρατικές επιθέσεις εκείνο τον χρόνο και ακόμη περισσότερες επιθέσεις αποσιωπήθηκαν από την αστυνομία, συμπεριλαμβανομένης μιας απόπειρας από μέλος της νεοναζιστικής ομάδας National Action για τη δολοφονία της βουλευτή Ρόζι Κούπερ», σημειώνει ο Observer για να επισημάνει: «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο πρώην επικεφαλής της αντιτρομοκρατίας στο Μαρκ Ρόουλι προειδοποίησε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει ακόμη “ξυπνήσει” να δει την απειλή της Ακροδεξιάς»
Ο Ciaran Gillespie, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Surrey, πιστεύει ότι το πρόβλημα πηγαίνει πολύ πιο βαθιά. Ως πολιτικός ερευνητής, χρησιμοποιεί το YouTube πολύ και λέει ότι συναντά συχνά άκρως δεξιό περιεχόμενο. «Υπάρχουν ωκεανοί αυτού του περιεχομένου στο YouTube και δεν υπάρχει τρόπος να υπολογίσουμε πόσο. Το YouTube αντιμετώπισε δραστικά την απειλή που θέτει η ισλαμική φασιστική ρητορική, διότι αυτή θεωρείται σαφώς μη νόμιμη, αλλά δεν υπάρχει η ίδια τακτική για να απομακρυνθεί το ακροδεξιό, εθνικιστικό, ρατσιστικό περιεχόμενο, παρόλο που δημιουργεί παρόμοια απειλή».
Την ίδια άποψη έχει και ο Bharath Ganesh, ερευνητής στο Oxford Internet Institute. «Η κατάργηση του βίντεο είναι προφανώς το σωστό, αλλά οι ιστότοποι των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης επέτρεψαν στους ακροδεξιούς να συζητούν, να συνεργάζονται και να προβάλλονται ανεμπόδιστα. Υπάρχει μια ψευδαίσθηση δήθεν ελευθερίας του λόγου, ακόμα και όταν είναι προφανές ότι κάποιοι άνθρωποι διαδίδουν τοξικές και βίαιες ιδεολογίες. Τώρα οι εταιρείες κοινωνικών μέσων ενημέρωσης πρέπει να αντιμετωπίσουν πολύ πιο σοβαρά την απειλή που θέτουν αυτές οι ιδεολογίες του ακροδεξιού εξτρεμισμού, ο οποίος έχει παγκόσμια εμβέλεια και παγκόσμια δίκτυα».
Οι επιθέσεις αυτές δεν είναι επιθέσεις μοναχικών λύκων ή απομονωμένων εξτρεμιστών. Είναι μέρος και συνέχεια των φασιστικών, ρατσιστικών ιδεολογιών που φέρνουν εκ νέου κοντά τους νεοναζί, τους skinheads, τους εθνικιστές και τους υπέρμαχους της λευκής ανωτερότητας.
Οι ιδέες τους για την «αντικατάσταση» του λευκού πληθυσμού δεν είναι καινούργιες ούτε αποτελούν θεωρία συνωμοσίας που ανταποκρίνεται μόνο στους αυξανόμενους πληθυσμούς μουσουλμάνων μεταναστών. Οι υπέρμαχοι της λευκής υπεροχής μοιράζονται απόψεις με άλλους συντηρητικούς σε πολλά κοινωνικά ζητήματα, αλλά καταλαβαίνουν αυτά τα ζητήματα ως βαθιά σχετιζόμενα με τη φυλετική εξαφάνιση. Αντιτάσσονται στο διαφυλετικό γάμο, στις αμβλώσεις και στις ομοφυλοφιλικές κινήσεις.
Και η δράση τους είναι διακρατική και διαθέτει σαφή στρατηγική. Το μανιφέστο του Μπρέντον Τάραντ μιλά για αυτή τη στρατηγική. Η κατανόηση αυτών των πράξεων βίας ως πολιτικά παρακινημένων, συνδεδεμένων και σκόπιμων πρέπει να αλλάξει και θεσμικά τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε, μιλάμε και γράφουμε για τέτοιες επιθέσεις – ένα κρίσιμο πρώτο βήμα προς μια διαφορετική απάντηση.
Το δεδομένο είναι ότι η ακροδεξιά βία διαδίδεται στο διαδίκτυο. Μεταξύ αυτών η σαρκαστική γλώσσα και οι αναφορές στην κουλτούρα των memes. Άρθρο της ιστοσελίδας Bellingcat, που φέρει την υπογραφή του δημοσιογράφου Ρόμπερτ Έβανς, τονίζει: «Το μανιφέστο αυτό είναι μια παγίδα, που έχει δημιουργηθεί για να πέσουν στη φάκα δημοσιογράφοι που αναζητούν τους λόγους πίσω από αυτό το φρικιαστικό έγκλημα… Υπάρχουν κάποια στοιχεία για τη ριζοσπαστικοποίηση του δράστη αλλά είναι καλά κρυμμένα κάτω από άθλιες αναρτήσεις. Ουσιαστικά λοιπόν όλος ο σχεδιασμός της επίθεσης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια άσκηση δολοφονικού trolling στο διαδίκτυο».
«Εάν ένα τρομοκρατικό βίντεο θυμίζει βιντεοπαιχνίδι τότε θα είναι πολύ δύσκολο για ένα λογισμικό να καταλάβει τη διαφορά» εξηγεί ο Τομ Τσεν, καθηγητής κυβερνοασφάλειας στο City University του Λονδίνου. Όπως και να ΄χει όμως, πριν το λογισμικό σημασία έχει να καταλάβουν τη διαφορά οι άνθρωποι.