«… ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσοτέρων [συμμάχων] στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική θα θεωρείται επίθεση εναντίον όλων…»
Άρθρο 5, Συνθήκη της Ουάσινγκτον
«Οι συνθήκες είναι σαν τα τριαντάφυλλα και τα νεαρά κορίτσια. Η διάρκειά τους είναι περιορισμένη».
Αυτό είχε δηλώσει ο πρόεδρος Charles De Gaulle, ο οποίος το 1966 διέταξε το ΝΑΤΟ να εγκαταλείψει την έδρα του στο Παρίσι και να φύγει από τη Γαλλία. (*)
Το ΝΑΤΟ εφέτος γιορτάζει μεγάλα γενέθλια. Η νεαρή κοπέλα του 1966 δεν είναι πλέον νεαρή.
Καθώς πλησιάζει η 70ή επέτειος του ΝΑΤΟ στις 4 Απριλίου, η παλαιότερη και θεωρούμενη πλέον επιτυχημένη στρατιωτική συμμαχία των δημοκρατικών εθνών αντιμετωπίζει σοβαρές και πολύπλοκες προκλήσεις για τον σκοπό, την αποτελεσματικότητά της και την ενότητά της το 2019.
Στο γερασμένο πια σήμερα για πολλούς ΝΑΤΟ, η Ουάσινγκτον δεσμεύεται να αντιμετωπίσει ενδεχόμενη επίθεση σε οποιοδήποτε από τα 28 έθνη από την Εσθονία έως το Μαυροβούνιο, τη Ρουμανία ή την Αλβανία ως επίθεση εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών.
Είναι πια καιρός για στρατηγική αναθεώρηση αυτών των εγγυήσεων πολέμου, οι οποίες έχουν απώτερο στόχο την καταπολέμηση της με πυρηνικά εξοπλισμένης Ρωσίας, για την υπεράσπιση χωρών της Ευρώπης που λίγοι Αμερικανοί θα μπορούσαν να τις βρουν στον χάρτη.
Προφανώς, ο πρόεδρος Donald Trump, στα ταξίδια του στην Ευρώπη, έθεσε ερωτήματα για «το εάν αυτές οι πολεμικές εγγυήσεις συνάδουν με τα ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ κι αν θα μπορούσαν να περάσουν τους αυστηρούς όρους ανάλυσης κόστους-οφέλους».
Προκαλεί σοκ ότι ο Trump έθεσε ακόμη και αυτό το ζήτημα ενώπιον των Ευρωπαίων εταίρων, υποδηλώνοντας ότι το κατεστημένο, παγωμένο από τις πραγματικότητες του χθες, θα έπρεπε να εκσυγχρονισθεί για να δικαιολογήσει σαρωτικές πολεμικές εγγυήσεις.
Καθώς θα εορτάζεται ως «η πιο επιτυχημένη συμμαχία στην ιστορία», το ΝΑΤΟ έχει δύο ιστορίες. Κάποιοι μεγαλύτεροι μπορούν ακόμη να θυμηθούν πώς ξεκίνησε:
# Το 1948, τα σοβιετικά στρατεύματα, που είχαν καταλάβει την Ανατολική Γερμανία από τον Έλβα και γύρω από το Βερολίνο, επέβαλαν αποκλεισμό στην πόλη.
# Το καθεστώς στην Πράγα ανατράπηκε με κομμουνιστικό πραξικόπημα. Ο υπουργός Εξωτερικών Jan Masaryk έπεσε (ή τον έριξαν) από παράθυρο τρίτου ορόφου.
# Το 1949, ο Στάλιν απέκτησε την ατομική βόμβα.
Καθώς τα αμερικανικά στρατεύματα είχαν επιστρέψει μετά την Ημέρα της Νίκης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ σχημάτισαν νέα συμμαχία για να προστατεύσουν τις κρίσιμες ευρωπαϊκές δυνάμεις – τη Δυτική Γερμανία, τη Γαλλία, τη Βρετανία και την Ιταλία. Δώδεκα έθνη συμφώνησαν ότι επίθεση εναντίον ενός θα αντιμετωπίζεται ως επίθεση εναντίον όλων τους.
Εκατοντάδες χιλιάδες αμερικανικά στρατεύματα επέστρεψαν στην Ευρώπη για να αποδείξουν ότι το αμερικανικό μήνυμα ήταν σοβαρό.
Όλα έδειχνα πως τα πράγματα άλλαξαν μετά το 1989, όταν έπεσε το Τείχος στο Βερολίνο, η Γερμανία επανενώθηκε, ο Κόκκινος Στρατός επέστρεψε στην πατρίδα του, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκε, η ΕΣΣΔ διασπάστηκε σε 15 έθνη και ο Λενινισμός έπαψε να υπάρχει στη γενέτειρά του.
Καθώς η απειλή που είχε οδηγήσει στη δημιουργία του ΝΑΤΟ εξαφανίστηκε, πολλοί ισχυρίστηκαν ότι η Συμμαχία που δημιουργήθηκε για να αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή θα πρέπει να ξεθωριάσει και η ελεύθερη και ευημερούσα Ευρώπη να αναλάβει την υπεράσπισή της.
Ήδη έχουν αρχίσει να ακούγονται φωνές διαμαρτυρίας στην Αμερική ότι η χώρα επιβαρύνεται τώρα με το καθήκον να υπερασπιστεί την Ευρώπη από τον Ατλαντικό έως τη Βαλτική, ακόμη και όταν οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερη απειλή από την Κίνα, η οποία έχει οικονομία και πληθυσμό 10 φορές μεγαλύτερο από της Ρωσίας.
Και πρέπει να γίνεται τούτο με τον αμερικανικό αμυντικό προϋπολογισμό που είναι ούτε το ήμισυ του μεριδίου του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού ή του ΑΕΠ που είχαν οι πρόεδροι Αϊζενχάουερ ή Κένεντι.
Το 2019 η βιομηχανία της Κίνας θα έχει αυξηθεί περίπου 3.000% σε σχέση με το 1989, ενώ η βιομηχανία της Ευρωζώνης μόλις 40%.
Αναλυτές υποστηρίζουν πως ο Trump είναι πρόεδρος σήμερα επειδή ο αμερικανικός λαός κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ελίτ της εξωτερικής πολιτικής, με τις ατελείωτες παρεμβάσεις της όπου δεν υπήρχε καίριο ενδιαφέρον για τις ΗΠΑ, τελικά οδήγησε τη χώρα σε χρεοκοπία, απομακρύνοντας όλους τους καρπούς της νίκης του Ψυχρού Πολέμου.
Στο μισό της θητείας του, το ερώτημα είναι αν θα αποτολμήσει την αναστολή του Ψυχρού Πολέμου ΙΙ με τη Ρωσία, απαιτώντας από την Ευρώπη να πληρώσει για την υπεράσπισή της και να φέρει πίσω τα αμερικανικά στρατεύματα – ή αν πρόκειται να ενεργήσει σύμφωνα με άλλες πεποιθήσεις του.
Στην περασμένη σύνοδο της Ατλαντικής Συμμαχίας, ο Trump κάλεσε τις χώρες του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες στο 4% του ΑΕΠ.
Δύο πρώην μόνιμοι αντιπρόσωποι των ΗΠΑ στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, οι Douglas Lute και Nicholas Burns, υπογραμμίζουν πως υπάρχουν 10 σημαντικές προκλήσεις στο ΝΑΤΟ σε μια νέα έκθεσή τους για «το ΝΑΤΟ στα εβδομήντα» με τίτλο «Η Συμμαχία σε Κρίση» και προσφέρουν προτάσεις για την ενίσχυση της «τόσο κρίσιμης σημασίας Συμμαχίας».
Ο Νίκολας Μπερνς, πρόεδρος της Σχολής στο Belfer Center του Harvard Kennedy School με αρμοδιότητα την Ευρώπη και τη Διατλαντική Σχέση, και ο Lute, συνεργάτης καθηγητής για το Ευρωπαϊκό Έργο, έθεσαν υπ’ όψιν την έκθεσή τους κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης Ασφαλείας του Μονάχου που έγινε στις 15 Φεβρουαρίου.
«Το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει από τις πιο δύσκολες κρίσεις του στις επτά δεκαετίες του βίου του» δήλωσε ο Μπερνς. «Ενώ το ΝΑΤΟ έχει στρατηγικές προκλήσεις να αντιμετωπίσει, η μεγαλύτερη απειλή είναι η απουσία ισχυρής, αμερικανικής προεδρικής ηγεσίας για πρώτη φορά στην ιστορία της».
Ο Douglas Lute είπε: «Ελπίζουμε ότι αυτή η έκθεση χρησιμεύει ως τροφή σκέψης στους κόλπους της Συμμαχίας, προκαλώντας την προσοχή σε δύσκολες, στρατηγικές προκλήσεις και βαθιά ενδοσκόπηση μεταξύ των συμμάχων. Το ΝΑΤΟ θα πρέπει να κινηθεί αναζωογονημένο και ανανεωμένο στις επόμενες δεκαετίες και να αποδείξει και πάλι την ικανότητά του να προσαρμοστεί».
Πληροφορίες από CREATORS.COM — Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard Kennedy School
Σύνταξη: Κώστας Μπετινάκης