Ποια θα είναι η επόμενη ημέρα στη Συρία μετά την επίθεση που εξαπέλυσαν οι ΗΠΑ εναντίον του καθεστώτος Άσαντ; Η απόφαση Τραμπ για μια πιο δυναμική εμπλοκή των Αμερικανών στον συριακό πόλεμο αλλάζει τις ισορροπίες μεταξύ των δυνάμεων που επιχειρούν στρατιωτικά στην περιοχή αλλά και της χώρας του με τη Ρωσία.
Τι σημαίνει η επίθεση των ΗΠΑ; Θα κλιμακώσουν οι Αμερικανοί; Για ποιους λόγους πήρε ο Τραμπ αυτή την απόφαση και τι στάση θα κρατήσει η Ρωσία; Ο καθηγητής και διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, μίλησε στο tvxs.gr για όλες τις εξελίξεις στο συριακό.
Ήταν μια αναμενόμενη επίθεση;
Αν μιλούσαμε λίγες ημέρες θα σας έλεγα ότι η απόφαση του Τραμπ για την επίθεση στη Συρία δεν είναι αναμενόμενη, καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ, μας είχε προδιαθέσει για μια άλλη στάση στο Συριακό.
Μάλιστα πριν δέκα ημέρες ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών βρισκόμενος σε επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία είχε πει ότι δεν αποτελεί προτεραιότητα για τις ΗΠΑ η αποχώρηση του Άσαντ από την εξουσία, αλλά πρωταρχικός στόχος είναι η επιχειρησιακή εξόντωση του Ισλαμικού Κράτους.
Όμως, μεσολάβησε η επίθεση με τα χημικά. Οι Αμερικανοί αρκετά γρήγορα, χωρίς να γνωρίζουμε αν έχουν στα χέρια τους τα επαρκή στοιχεία, αποφάσισαν ότι αυτή η επίθεση έγινε από το καθεστώς του Άσαντ και απάντησαν με τον τρόπο που είδαμε.
Οι λόγοι της απόφασης Τραμπ
Ο πρώτος λόγος είναι ότι οι ΗΠΑ θέλουν να στείλουν ένα μήνυμα στο Ιράν, τη Ρωσία και τον Άσαντ ότι δεν μπορούν να κάνουν ότι θέλουν μέσα στη Συρία. Μετά την πλήρη ανακατάληψη του Χαλεπίου οι δυνάμεις του Άσαντ έχουν αυτή τη στιγμή προβάδισμα εναντίον των υπολοίπων δυνάμεων. Και μπορούμε να πούμε ότι ο πρώτος κύκλος της στρατιωτικής αντιπαράθεσης έκλεισε με επικράτηση του ασαντικού καθεστώτος. Με αυτά τα δεδομένα, οι ΗΠΑ έστειλαν το μήνυμα ότι αυτή η συμμαχία δεν μπορεί να κάνει ότι θέλει καθώς υπάρχουν και άλλα συμφέροντα και άλλες δυνάμεις οι οποίες εμπλέκονται.
Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την διάθεση των Αμερικανών να μην επιτρέψουν στο καθεστώς του Άσαντ, τη Ρωσία και το Ιράν να κεφαλαιοποιήσουν αυτή την στρατιωτική τους νίκη. Μετά την επίθεση των ΗΠΑ δημιουργούνται νέα δεδομένα.
Ο τρίτος λόγος είναι ότι ο Τραμπ με την επίθεση αυτή δείχνει μια ηγετική εκδοχή της προσωπικότητάς του. Πλέον λαμβάνει μια απόφαση που τον καθιστά ηγέτη. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι καλός ή κακός. Απλά είναι η πρώτη τέτοια απόφαση επί της προεδρίας του. Και δείχνει και μια αποστασιοποίηση του ιδίου, από τη Ρωσία, η οποία μέχρι σήμερα του έχει χρεωθεί και με αυτό τον τρόπο αποτινάσσει από πάνω του τη «ρετσινιά».
Υπενθυμίζω ότι ο επικεφαλής της Εθνικής Ασφάλειας του Τραμπ παραιτήθηκε λόγω των σχέσεών του με τη Ρωσία και μάλιστα απείλησε να προβεί σε αποκαλύψεις αν του δινόταν άσυλο. Άρα ο Τραμπ έστειλε κι ένα μήνυμα στο εσωτερικό ακροατήριο των ΗΠΑ. Ένα μήνυμα ηγετικότητας κι ένα μήνυμα ότι δεν είναι εξαρτημένος, δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σχέση με τη Ρωσία και μπορεί να κάνει ενέργειες που εξυπηρετούν τα αμερικανικά συμφέροντα. Η κίνησή του είναι τέλος μια προσπάθεια μερικού αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης, καθώς το πρώτο διάστημα της προεδρίας του ήταν πολύ δύσκολο.
Από κει και πέρα όμως είναι και μία κίνηση, η οποία φέρνει τον Τραμπ να υποστηρίζεται, για πρώτη φορά για μια ενέργειά την οποία ο ίδιος διέταξε, από την μεγάλη πλειοψηφία της διεθνούς κοινότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι και η ΕΕ σύσσωμη στήριξε την κίνηση του Τραμπ και ο αραβικός κόσμος και βέβαια το Ισραήλ, όπως ήταν αναμενόμενο.
Ο ρόλος του Ισραήλ
Εδώ υπάρχει ένα ερώτημα. Κατά πόσον ο Τραμπ επηρεάζεται από συμφέροντα που είναι κοντά στο Ισραήλ και κατά πόσον το Ισραήλ έχει αποφασίσει να ενεργοποιηθεί στο ζήτημα της σύρραξης στη Συρία. Μέχρι τώρα το Ισραήλ είχε κρατήσει μια αρκετά διακριτική στάση με κάποιες μικρές εξαιρέσεις. Ίσως αυτή η κίνηση που έγινε από τον Τραμπ να έχει, όχι απαραίτητα ισραηλινό δάκτυλο, αλλά κάποια σχέση με το Ισραήλ που είναι ο στενότερος σύμμαχος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Άρα μπορεί η επίθεση αυτή μπορεί να δείχνει μια τάση ενεργοποίησης του Ισραήλ σε σχέση με την κατάσταση στη Συρία.
Τι στάση θα κρατήσει η Ρωσία;
Η Ρωσία αυτή τη στιγμή έχει ένα αντικειμενικό πρόβλημα. Δεν μπορεί, προς ώρας, να αποδείξει ότι η επίθεση με τα χημικά ήταν προϊόν προβοκάτσιας. Έτσι, φαίνεται στα μάτια της διεθνούς κοινότητας ως μια χώρα που υποστηρίζει έναν απάνθρωπο ηγέτη, ο οποίος διέπραξε μια ειδεχθή πράξη. Στο βαθμό που η Ρωσία ή το καθεστώς Άσαντ δεν θα μπορέσουν να βρουν στοιχεία για να αποδείξουν ότι η επίθεση ήταν μια πολύ καλά στημένη και αποτελεσματική προβοκάτσια, η Ρωσία θα έχει πρόβλημα νομιμοποίησης, μεταξύ άλλων και ηθικής. Γιατί η Ρωσία μέχρι σήμερα στήριζε το καθεστώς Άσαντ στη λογική ότι είναι η επίσημα αναγνωρισμένη κυβέρνηση και πως η επέμβαση τρίτων χωρών είναι μια προσπάθεια εμπλοκής στο εσωτερικό μιας κυρίαρχης χώρας.
Και δικαιολογούσε τη δική της στρατιωτική εμπλοκή επειδή της το ζήτησε η νόμιμη κυβέρνηση της χώρας, άρα έλεγε: «είμαι με το πλευρό της διεθνούς νομιμότητας και ταυτόχρονα κάνω και τη δουλειά μου, δηλαδή προωθώ τα συμφέροντά μου». Τώρα που μιλάμε, όμως είναι δύσκολο να υποστηρίξει κάτι τέτοιο. Γιατί μπορεί η αμερικανική επιδρομή να μην είχε την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ, αλλά θα έλεγε κανείς: Πώς θα πάρει την έγκριση από τη στιγμή που η Ρωσία μπλοκάρει όλα τα ψηφίσματα που σχετίζονται με την καταδίκη του καθεστώτος Άσαντ; Συνεπώς η Ρωσία αυτή τη στιγμή είναι βαθιά εκτεθειμένη, στο βαθμό που δεν μπορεί να βρει αποδείξεις ότι η επίθεση με τα χημικά ήταν προβοκάτσια.
Η Ρωσία, από την άλλη, για λόγους πρεστίζ και κύρους δεν μπορεί, ειδικά υπό την πίεση που δέχεται αυτή τη στιγμή, να φανεί ότι προδίδει τον Άσαντ. Και νομίζω ότι η εκτίμηση των Αμερικανών πως η Μόσχα εφόσον πιεστεί – αυτή τη στιγμή και λόγω της επίθεσης – θα κάνει πίσω και θα ακολουθήσει μια άλλη πολιτική στη Συρία, είναι λανθασμένη.
Ο μόνος λόγος για τον οποίο η Ρωσία θα μπορούσε να αλλάξει πολιτική στη Συρία – ως προς τον Άσαντ, όχι ως προς τις θέσεις που έχει και τα συμφέροντα – θα ήταν κάποιου είδους αντάλλαγμα στο ζήτημα της Ουκρανίας, που λόγω του ότι είναι στο μετά – σοβιετικό χώρο και είναι μια πολύ σημαντική χώρα για τα ρωσικά συμφέροντα ασφαλώς και είναι μεγαλύτερη προτεραιότητα από τη Συρία. Υπό άλλες συνθήκες όμως δεν νομίζω ότι οι Ρώσοι – ακόμη κι αν καταλαβαίνουν ότι δυσκολεύονται πλέον να στηρίξουν τον Άσαντ, όσο τουλάχιστον φαίνεται ότι η επίθεση με χημικά έγινε από τις ασαντικές δυνάμεις – είναι διατεθειμένοι να λυγίσουν παρά τις εκτιμήσεις των Αμερικανών.
Από κει και πέρα οι Ρώσοι προφανώς είναι υποχρεωμένοι να καταδικάσουν την επίθεση των ΗΠΑ στο βαθμό που θεωρούν ότι αυτοί λειτουργούν με ένα νομιμοποιητικό μανδύα, το γεγονός δηλαδή ότι η επίσημη κυβέρνηση τους ζητά να εμπλακούν. Θα προσπαθήσουν να προκαλέσουν ντόρο αλλά πιστεύω ότι δεν θα πάνε πολλά βήματα παραπέρα από κάποιες ενέργειες, όπως η άρση της συμφωνίας με τις ΗΠΑ για να αποφευχθούν ατυχήματα στις αεροπορικές τους επιχειρήσεις στη Συρία.
Οι Ρώσοι είπαν ότι θα ακυρώσουν τη συμφωνία αυτή. Νομίζω όμως ότι αυτό είναι το περισσότερο που μπορούν να κάνουν στην πράξη. Γιατί η Ρωσία δεν θα ήθελε να δει μεγαλύτερη κλιμάκωση από πλευράς Αμερικανών, ούτε θα ήθελε να δει τις ΗΠΑ, να αλλάζουν άρδην τη στάση τους γύρω από το ζήτημα της Συρίας και να εμπλέκονται και πολιτικά και στρατιωτικά περισσότερο. Θα ήθελαν να τους κρατήσουν σε μια σχετική απόσταση και να είναι η Ρωσία, με το Ιράν και τον Άσαντ που θα κάνουν κουμάντο ή θα έχουν τον πρώτο λόγο στις διαπραγματεύσεις όταν αυτές γίνουν. Άρα αν η Ρωσία κινηθεί πολύ δυναμικά, κινδυνεύει να δει μια κλιμάκωση από πλευράς Αμερικανών. Πράγμα βέβαια, το οποίο μπορεί να γίνει έτσι κι αλλιώς, ανεξάρτητα από το πως θα κινηθούν οι Ρώσοι.
Θα κλιμακώσουν οι Αμερικανοί;
Από την άλλη βέβαια και οι Αμερικανοί έχουν ένα αντικειμενικό πρόβλημα. Δεν είναι εύκολο να εμβαθύνουν την στρατιωτική τους εμπλοκή στη Συρία από τη στιγμή που υπάρχει τόσο διευρυμένη ρωσική παρουσία. Αν τον Αύγουστο του 2013 – είχαμε τότε τη χημική επίθεση που επίσης είχε χρεωθεί στον Άσαντ – οι Αμερικανοί είχαν πολύ μεγαλύτερα περιθώρια να επέμβουν πιο δυναμικά με αεροπορικές επιδρομές, σήμερα δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα γιατί η Ρωσία δρα στρατιωτικά σε ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της Συρίας, οπότε υπάρχει η περίπτωση ατυχήματος κι άλλοι κίνδυνοι που στην παρούσα φάση και οι Αμερικανοί θέλουν να αποφύγουν.
Τι θα συμβεί στο εσωτερικό μέτωπο της Συρίας και την ευρύτερη περιοχή
Η επίθεση των ΗΠΑ μπορεί να επιφέρει κάποιες ανακατατάξεις. Στο εσωτερικό της Συρίας, η αντιπολίτευση ασφαλώς αισθάνεται αυτή τη στιγμή πιο ωφελημένη σε σχέση με τον Αύγουστο του 2013, όταν ο Ομπάμα τους άφησε στα κρύα του λουτρού και δεν επιτέθηκε, όπως είχε πει ότι θα κάνει εναντίον του καθεστώτος Άσαντ.
Στο εξωτερικό, είχε γίνει μια συμφωνία μεταξύ Ρωσίας, Ιράν και Τουρκίας και φαίνονταν να γίνονται οι διαβουλεύσεις για τη λύση του συριακού, με τους Αμερικανούς εκτός ή σε απόσταση. Αυτό είναι κάτι το οποίο συνέβη μεταξύ άλλων, επειδή στις ΗΠΑ, υπήρξε ένα κενό εξουσίας λόγω της μετάβασης. Και μάλιστα μιας μετάβασης, η οποία δεν ήταν ιδιαίτερα ομαλή. Δεν πήγαμε από τον Ομπάμα στην Κλίντον αλλά από τον Ομπάμα στον Τραμπ. Δυο διαφορετικοί κόσμοι.
Η συμμαχία αξιοποίησε αυτό το κενό που είχε αφήσει ο Αμερικανικός παράγοντας κι άρχισε να διαμορφώνει τις εξελίξεις. Κυρίως η Ρωσία με το Ιράν και το καθεστώς του Άσαντ και δευτερευόντως άλλες χώρες. Η Τουρκία ήθελε κι αυτή να εμπλακεί. Και φαινόταν να έχει ρίξει γέφυρες προς το καθεστώς Άσαντ. Η Τουρκία είναι η ίδια χώρα που χθες, μέσω του προέδρου της είπε ότι θα στήριζε επίθεση, ακόμη και επέμβαση των Αμερικανών στη Συρία και μάλιστα θα ήταν πρόθυμη να βοηθήσει τους Αμερικανούς σε αυτή την κατεύθυνση. Αυτό δείχνει ότι οι Τούρκοι ακολουθούν μια πολιτική αλλοπρόσαλλη και η οποία πηγαίνει ανάλογα με το ποιος εκτιμούν ότι έχει το momentum την κάθε στιγμή.
Αν μείνουμε στη σημερινή επίθεση των ΗΠΑ – ως αντίποινα για τη χημική επίθεση – και δεν έχουμε κάτι παραπάνω, η μόνη αλλαγή που μπορεί να δούμε είναι της Αμερικής απέναντι στον Άσαντ. Δηλαδή στο κατά πόσον ο Άσαντ αποτελεί σταθεροποιητικό παράγοντα, κάτι το οποίο είχαν κατά κάποιον τρόπο αποδεχτεί τους τελευταίους μήνες ή τελικά είναι ο ίδιος η αιτία της αποσταθεροποίησης, ειδικά μετά την επίθεση με τα χημικά. Αν και νομίζω ότι για τους Αμερικανούς παραμένει προτεραιότητα η εκδίωξη του Χαλιφάτου.
Αν όμως πολλαπλασιαστεί και διευρυνθεί η αμερικανική παρεμβατικότητα και επεμβατικότητα στη Συρία – κάτι το οποίο, ωστόσο, δεν διαφαίνεται – αυτό εκ των πραγμάτων θα ενισχύσει το ρόλο της Τουρκίας. Θα δούμε τότε και τι θα γίνει με τους Κούρδους που είναι ο πλέον πιστός σύμμαχος των Αμερικανών στη Συρία αλλά δεν νομίζω ότι θα ήθελαν να εμπλακούν σε αυτή τη διελκυστίνδα. Και επίσης σε μια τέτοια περίπτωση μπορεί να δούμε και χρήση λειτουργικών επιχειρησιακά περιοχών της Ελλάδας, όπως είναι η Σούδα. Όλα αυτά στο ενδεχόμενο που δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή πολύ πιθανό, να δούμε την Αμερική να μην στέκεται σε αυτό το χτύπημα ή να κάνει κάποια άλλα επιλεκτικά χτυπήματα αλλά να εμβαθύνει την στρατιωτική της εμπλοκή στη Συρία.