H ανατροπή της φιλελεύθερης τάξης και η επιστροφή του Θουκυδίδη στη λογική των διεθνών σχέσεων
Το παιχνίδι χωρίς αμφιβολία έχει αλλάξει άρδην με καταλύτη τον ίδιο: Από την ισχύ της μεταπολεμικής διεθνούς τάξης που ήταν βιασμένη σε κανόνες (rules based international order) έχουμε ήδη περάσει σε ένα υπόδειγμα διεθνών σχέσεων ρεαλιστικό και συναλλακτικό.
Συνοπτικά: Έχουμε μεταβεί από τις καντιανές αρχές του σχεδίου του Διαφωτισμού για την Αιώνια Ειρήνη που αποτέλεσαν τον πυρήνα της φιλελεύθερης τάξης μεταπολεμικά στη σκέψη του Θουκυδίδη και την περίφημη απάντηση των Αθηναίων στους Μηλίους για το δίκαιο του ισχυρού που διέπει τις διεθνείς σχέσεις.
Η προσέγγισή του, που βασίζεται στο πατριωτικό σύνθημα «Make America Great Again», οδήγησε σε σημαντικές ανατροπές στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, αναμορφώνοντας τις συμμαχίες – ονομάστηκε αποευθυγράμμιση των διεθνών συμμαχιών – και αλλάζοντας ταυτόχρονα τους όρους στο οικονομικό γίγνεσθαι και σε αυτό που αποκλήθηκε παγκοσμιοποίηση.
Σε ρυθμούς ΗΠΑ όλος το πλανήτης
Επιπλέον, όλα τα παραπάνω συμβαίνουν σχεδόν σε καθημερινή βάση και ως επί το πλείστον, απολύτως με τρόπο που οι δυνάμεις του κατεστημένου δεν έχουν συνηθίσει – είναι ένα απρόβλεπτο πολιτικό blitzkrieg.
Ως αποτέλεσμα, ο Donald Trump έχει, ήδη, κατορθώσει να επιτύχει μια παγκόσμια αλλαγή της μορφής με την οποία ασκείται η πολιτική – έχει αναγκάσει ολόκληρο τον πολιτικό κόσμο και τον κόσμο των μέσων ενημέρωσης να ζει σύμφωνα με την ρυθμό της Ουάσιγκτον και οι ηγέτες, πολιτικοί ή οικονομικοί, να παρακολουθούν με αγωνία τις αναρτήσεις του στην πλατφόρμα Truth Social.
Παγκόσμια επανάσταση
Η φιλοδοξία και ο ριζοσπαστισμός τόσο των σχεδίων του όσο και των πραγματικών πολιτικών του καθιστούν δυνατό τον ορισμό των πράξεών του ως παγκόσμια επανάσταση.
Ή, τουλάχιστον, ως απόπειρα να πυροδοτηθεί ένας επαναστατικού χαρακτήρα πλανητικός μετασχηματισμός.
Στην κλασική θεωρία, ο ίδιος ο όρος «επανάσταση» σαφώς δεν αναφέρεται στο πολιτικό φάσμα της δεξιάς που εκπροσωπεί ο Trump, αλλά σε ταξικά κινήματα.
Ωστόσο θα πρέπει να αντιληφθούμε την επανάσταση με την πιο ουδέτερη έννοια ως την κατάρρευση της παλαιάς τάξης πραγμάτων (χωρίς να υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες σχετικά με τις κινητήριες δυνάμεις της).
Σε αυτό το πλαίσιο, αν κρίνουμε από την ευρεία διάσταση των σχεδίων του Trump και από τα πρώτα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα των πράξεών του που έχουν πλανητικό χαρακτήρα, όλα όσα συμβαίνουν μπορούν κάλλιστα να χαρακτηριστούν παγκόσμια επανάσταση.
Ριψοκίνδυνος επιχειρηματίας και ανατροπέας
Ας εξετάσουμε τις ψυχολογικές ιδιότητες που διακρίνουν έναν επαναστάτη, ή μάλλον, έναν ηγέτη μιας επανάστασης, από έναν απλό πολιτικό. Εδώ μπορούμε να επισημάνουμε τρία χαρακτηριστικά: Να εντοπίζεις τον στόχο, να πιστεύεις στον εαυτό σου και την ισχύ σου και να υπερβαίνεις ανενδοίαστα τα τυχόν εμπόδια.
Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σε μεγάλο βαθμό παρόντα στο ψυχολογικό πορτρέτο του Trump.
Φυσικά, είναι ενσωματωμένα στην εμπειρία δεκαετιών του Αμερικανού ηγέτη στις επιχειρήσεις και στο επιθετικό και διεκδικητικό συναλλακτικό στυλ το οποίο έχει αναπτύξει.
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η μειωμένη αίσθηση κινδύνου, η ετοιμότητά του να αναλάβει ρίσκα και η επιθυμία να πετύχει τον δικό του στόχο, ανεξάρτητα από τις αντιδράσεις που αντιμετωπίζει.
Είναι όμως κάθε ριψοκίνδυνος επιχειρηματίας, οποιοσδήποτε, ας πούμε, άνθρωπος της αγοράς έτοιμος να υιοθετήσει και να υλοποιήσει ένα επαναστατικό πρόγραμμα; Αυτό απέχει μακράν από το να είναι αληθές.
Η παγκόσμια ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα μεγαλοεπιχειρηματιών που εισέρχονται στην πολιτική, αλλά κανένας από αυτούς δεν έχει πραγματοποιήσει το είδος της επανάστασης που υλοποιεί τώρα ο Trump.
Ποιο χαρακτηριστικό τον κάνει μοναδικό τότε;
Εδώ πρέπει να διακρίνουμε δύο πράγματα. Το ένα είναι η συναλλακτική προσέγγιση και η επιθυμία του για νίκη. Αυτό του δίνει σημαντικό προβάδισμα σε ένα οικονομικό τοπίο έντονων και πολύπλευρων μετασχηματισμών σε σχέση με τους παραδοσιακούς πολιτικούς που δεν αντιλαμβάνονται τους νέους κανόνες του παιχνιδιού.
Ωστόσο, από μια άλλη οπτική γωνία, η βασική προϋπόθεση είναι η διάθεση να μετασχηματίσει το σύστημα, να αλλάξει όλους τους κανόνες του παιχνιδιού και η απουσία ενδοιασμών να προχωρήσει σε συγκρούσεις.
Γιατί άλλο πράγμα είναι να «διαχειρίζεται» κάποιος το σύστημα (ακόμα και με οποιονδήποτε χονδροειδή τρόπο) για να αποκτήσει το δικό του διεφθαρμένο μερίδιο προνομίων και διαφορετικό να το ανατρέπει στα εξ ων συνετέθη.
Λίγοι είναι έτοιμοι γι’ αυτή τη σύγκρουση.
Οι κλασικοί πολιτικοί του «business as usual» συνήθως βρίσκουν ευκαιρίες να προσαρμόσουν τα συμφέροντα που εκπροσωπούν εντός του συστήματος, χωρίς να το αλλάξουν, ακόμη κι αν κατά τύχη βρεθούν στην κορυφή. Αλλά ο Trump αποδείχθηκε έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη για έναν μεγάλο μετασχηματισμό.
Είναι αυτή η αποφασιστικότητα να ισοπεδώσει τον παλιό κόσμο, σε συνδυασμό με την προαναφερθείσα τριάδα ιδιοτήτων, που συνθέτει το ψυχολογικό πορτρέτο ενός επαναστάτη – όλα αυτά χαρακτηρίζουν πλέον τον Donald Trump.
Ώριμες οι συνθήκες για την ανατροπή
Ας μεταβούμε από την ψυχολογία στην κοινωνική θεωρία. Για να είναι επιτυχής κάθε επανάσταση, είναι απαραίτητο η «επαναστατική κατάσταση» να είναι ώριμη.
Αυτό καθορίζεται από τις ακόλουθες τέσσερις παραμέτρους.
Το πρώτο είναι ότι «οι ανώτερες τάξεις δεν μπορούν να διαχειριστούν» την κατάσταση. Η απώλεια της ικανότητας της παλιάς άρχουσας τάξης ή ομάδας ελίτ να κυβερνά και να εκμεταλλεύεται τους υπόλοιπους «όπως συνέβαινε πριν».
Το δεύτερο είναι «οι κατώτερες τάξεις να μην θέλουν» αυτό που έχουν – δηλαδή, η απροθυμία των ευρέων μαζών του λαού να ζήσουν με τον παλαιό τρόπο.
Το τρίτο είναι η αύξηση της καταπίεσης των πολιτών πέρα από ένα σύνηθες επίπεδο.
Και το τέταρτο είναι η παρουσία ενός πολιτικού κόμματος ως πρωτοπορίας των επικείμενων αλλαγών.
Χωρίς αυτές οι προϋποθέσεις να ικανοποιούνται, δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνικοπολιτική επανάσταση με την αυστηρή έννοια του όρου. Μπορεί να υπάρξει μόνον ένα πραξικόπημα από πάνω προς τα κάτω (top down), όταν μια ομάδα της ελίτ (ή εκμεταλλευτές, όπως θέλετε) αρπάζει την εξουσία από μια άλλη. Συνεπώς, το βασικό ερώτημα εδώ τώρα είναι: υπάρχει μια παγκόσμια κοινωνική βάση στην οποία η επανάσταση του Trump μπορεί να προσφέρει σταθερότητα στο νέο ρευστό περιβάλλον;
Οι τρεις πρώτες παράμετροι μιας επαναστατικής κατάστασης (οι ανώτερες τάξεις δεν μπορούν να διαχειριστούν τις κρίσεις, οι κατώτερες τάξεις επιθυμούν ανατροπή ενώ υπάρχει ένταση της καταστολής) είναι γενικά αλληλένδετες.
Μάλιστα, στο εσωτερικό πλαίσιο των Ηνωμένων Πολιτειών, μπορεί κανείς να αποφανθεί ότι τόσο η εκλογή Trump το 2016 όσο και ιδιαίτερα η πρόσφατη επανεκλογή του ήταν αποτέλεσμα μιας τέτοιας επαναστατικής κατάστασης.
Λαϊκισμός και πραγματικότητα
Η επίκληση του «λαϊκισμού» που γίνεται από την ακαδημαϊκή κοινότητα και τα κατεστημένα ΜΜΕ από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει την επιτυχία του. Για να γίνει αποδεκτή μία πολιτική πλατφόρμα από ευρέα στρώματα της κοινωνίας, πρέπει να υπάρχουν αντικειμενικές κοινωνικές προϋποθέσεις γι’ αυτήν. Ενδέχεται να χρησιμοποιούνται υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί, όπως «ζώνη σκουριάς», τα «μπλε κολάρα» και να αναφερθούν στην απόλυτη κοινωνική διαίρεση εντός των ΗΠΑ μεταξύ των «προηγμένων» ακτών και της «στενόμυαλης», «υπανάπτυκτης» ενδοχώρας.
Αναμφισβήτητο γεγονός παραμένει ότι οι ευρείες μάζες των ΗΠΑ έχουν αλλάξει εμπράκτως ποιοτικά το πολιτικό σύστημα αυτής της χώρας διά της ψήφου τους – δύο φορές μάλιστα!
Ο λόγος γι’ αυτό είναι ακριβώς ότι συντρέχουν οι συνθήκες μιας επαναστατικής κατάστασης.
Και στην Ευρώπη κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχουμε δει τα ίδια στοιχεία. Υψηλές επιδόσεις και συχνά η νίκη μη συστημικών κομμάτων στις εκλογές, είτε είναι άκρα αριστερά (όπως ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και οι Podemos στην Ισπανία), είτε ακροδεξιά (όπως η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), η Marine Le Pen στη Γαλλία, ενώ παρόμοιες περιπτώσεις υπάρχουν στην Ολλανδία και σε άλλες χώρες, όπως ο Calin Georgescu στη Ρουμανία.
Μερικές φορές είναι δυνατό να αναχαιτισθεί προσωρινά μια τέτοια κατάσταση μέσω πολιτικών χειραγώγησης των εκλογικών αποτελεσμάτων, όπως ο δεύτερος γύρος εκλογών στη Γαλλία, όπου όλες οι δυνάμεις του «παλαιού καθεστώτος» παρά τις αντιθέσεις τους, ενώθηκαν ενάντια στη Marine Le Pen και το κόμμα της.
Έπειτα, χρησιμοποιούνται εξαιρετικά υποκριτικοί «συνασπισμοί του δημοκρατικού τόξου», όταν τα κόμματα της «παλαιάς τάξης», παραμερίζοντας εντελώς τις υποτιθέμενες αξίες τους και τις προεκλογικές πλατφόρμες, σχηματίζουν τεχνητές συμμαχίες – το περίφημο Cordon sanitaire (υγειονομική ζώνη) ή δημοκρατικό τόξο – για να εμποδίσουν τις δυνάμεις της πολιτικής διαμαρτυρίας να ανέλθουν στην εξουσία.
Αλλά η ουσία δεν αλλάζει.
Έτσι, τρία σημάδια μιας παγκόσμιας επαναστατικής κατάστασης είναι εμφανή.
Το τέταρτο από αυτά αποκτά πλέον καίρια σημασία. Αυτή είναι η παρουσία ενός πολιτικού κόμματος (με την ευρεία έννοια της λέξης) ως πρωτοπορίας της επανάστασης όχι τόσο εντός των ίδιων των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά σε παγκόσμια πλέον κλίμακα.
Το ζήτημα της «Διεθνούς του Trump» δεν είναι καινούργιο.
Ο Steve Bannon ως γνωστόν προσπάθησε να το θέσει μετ’ επιτάσεως κατά την πρώτη θητεία του Trump, αλλά δεν το πέτυχε τότε.
Θα τα καταφέρει τώρα;
Το μέλλον διαρκεί πολύ…
www.bankingnews.gr