Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε πει για το Μακεδονικό πως σε δέκα χρόνια θα το έχουμε ξεχάσει. Τελικά το θυμόμασταν ακόμη και τριαντα χρόνια σχεδόν μετά.
Μηπως όμως έχουμε ξεχάσει κάτι άλλο δέκα χρόνια μετά από τότε που συνέβη; Ο λόγος για το διάγγελμα του Γιώργου Παπανδρέου στο Καστελοριζο που μας έβαλε στα μνημόνια. Πόσοι πλέον το θυμούνται;
Το παρασκήνιο της απόφασης του πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου να ανακοινώσει από το ακριτικό νησί την προσφυγή της Ελλάδας
στον μηχανισμό στήριξης, ανοίγοντας τον δρόμο των μνημονίων
Το πρωινό της Τετάρτης 21 Απριλίου 2010 τα τηλέφωνα στο Μέγαρο Μαξίμου χτυπούν συνεχώς σαν δαιμονισμένα. Οι επικεφαλής των μεγάλων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ζητούν να μιλήσουν επειγόντως με τον Ελληνα ομόλογό τους, Γιώργο Παπανδρέου. «Κύριε πρωθυπουργέ, η χώρα σας πρέπει να προσφύγει άμεσα στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης. Εάν δεν κινηθείτε τώρα, θα βυθιστείτε στο χάος» δηλώνουν με ύφος που δεν χωρά συζήτηση.
Από τις αρχές του μήνα τα spreads των ελληνικών ομολόγων έχουν εκτιναχθεί σε δυσθεώρητα ύψη, ενώ οι ξένοι ηγέτες ανησυχούν βλέποντας την κρίση να μεταδίδεται στις αγορές, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει πλέον το οικονομικό μέλλον ακόμα και των δικών τους χωρών. Στην τελευταία συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25ης Μαρτίου έχει προταθεί ως τελευταία λύση η διαμόρφωση ενός μηχανισμού στήριξης με την εμπλοκή του ∆ιεθνούς Νομισματικού Ταμείου, προκειμένου να σωθεί η χρεοκοπημένη ελληνική οικονομία αλλά και όσες τυχόν βρεθούν σε αντίστοιχη μοίρα μελλοντικά. Το σκεπτικό ήταν φαινομενικά απλό: Γιατί οι αγορές να δανείσουν ένα κράτος όταν μπορούν να δανείσουν με μεγαλύτερη ασφάλεια έναν μηχανισμό, που θα δανείσει αυτό το κράτος; Ετσι στήθηκε ο μηχανισμός.
«Δεν υπάρχει περίπτωση…»
Η παροχή εξωτερικής βοήθειας προς την Ελλάδα όμως συνεπαγόταν ασφυκτική δημοσιονομική πίεση και απόλυτο έλεγχο των οικονομικών της χώρας από το ΔΝΤ και την Ευρώπη. Θα έπρεπε να ληφθούν τα βαρύτερα φοροεισπρακτικά μέτρα που έχουν παρθεί τουλάχιστον μεταπολεμικά στον τόπο. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός μόλις τρεις μήνες νωρίτερα, στις 13 Ιανουαρίου 2010, διαβεβαίωνε τους πολίτες από το Ζάππειο ότι «δεν υπάρχει περίπτωση […] να προσφύγουμε στο ΔΝΤ. Δεν το έχουμε ανάγκη». Τώρα όμως όλα είχαν αλλάξει. Μέσα στα επόμενα εικοσιτετράωρα θα έπρεπε να υιοθετήσει όλα όσα ξόρκιζε δημοσίως.
Η απόφαση θα επισπευσθεί όταν ο υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου θα ενημερώσει τον πρωθυπουργό ότι η Eurostat ήταν έτοιμη να αναθεωρήσει το έλλειμμα του 2009 από 12,7% σε 13,6%, ενώ ταυτόχρονα ο οίκος αξιολόγησης Moody’s υποβάθμιζε την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας. Δεν μπορούσαμε πλέον να δανειστούμε από πουθενά, ούτε ένα ευρώ.
«Oι εταίροι μας θα συνδράμουν άμεσα και αποφασιστικά ώστε να παράσχουν στην Ελλάδα το απάνεμο λιμάνι που θα μας επιτρέψει να ξαναχτίσουμε το σκάφος μας με γερά και αξιόπιστα υλικά»
Την Πέμπτη 22 Απριλίου 2010 συγκαλείται άτυπο Υπουργικό Συμβούλιο, υποτίθεται για θέματα αποκρατικοποιήσεων. Στην πραγματικότητα ο πρωθυπουργός θέλει να ανιχνεύσει τις προθέσεις των μελών της κυβέρνησης αναφορικά με την υποβολή αίτησης για την άμεση ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης. Επειτα από τέσσερις ώρες σύσκεψης λαμβάνει το «πράσινο φως» και ετοιμάζεται η σχετική επιστολή. Από το μεσημέρι ξεκινά ένας κύκλος τηλεφωνικών επαφών με όλα τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Ενημερώνεται μεταξύ άλλων ο επικεφαλής της Κομισιόν Ζοζέ Μπαρόζο, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί και η Γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ.
Ο Γιώργος Παπανδρέου είχε προγραμματίσει να επισκεφθεί την Παρασκευή 23 Απριλίου το ακριτικό Καστελόριζο για θέματα… περιφερειακής ανάπτυξης. «Πρόεδρε, να ακυρώσουμε το ταξίδι;» τον ρωτούν οι συνεργάτες του. «Γιατί να το ακυρώσουμε; Η ζωή συνεχίζεται» απαντά εκείνος. «Θα κάνω το διάγγελμα από το Καστελόριζο». Ετσι, την ημέρα της ονομαστικής εορτής του ο πρωθυπουργός φοράει μια μοβ γραβάτα στο πνεύμα των περιστάσεων και έχοντας ως φόντο το ηλιόλουστο μαγευτικό λιμανάκι του Καστελόριζου, με τα πολύχρωμα κεραμόσκεπα σπιτάκια, στέκεται μπροστά στην τηλεοπτική κάμερα της δημόσιας τηλεόρασης προκειμένου να ανακοινώσει στον ελληνικό λαό τα κακά μαντάτα, που θα αποτελούσαν την έναρξη μίας δεκαετίας συνεχούς δοκιμασίας των οικονομικών, θεσμικών, κοινωνικών, πολιτικών και κυρίως ηθικών αντοχών μας.
Την ώρα που πίσω του αρμενίζουν καΐκια συνθέτοντας ένα σουρεαλιστικό σκηνικό νηνεμίας, δηλώνει πως «είναι εθνική και επιτακτική ανάγκη να ζητήσουμε επισήμως από τους εταίρους μας την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης, που από κοινού δημιουργήσαμε στην ΕΕ. Εχω ήδη δώσει εντολή στον υπουργό Οικονομικών να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες. Και οι εταίροι μας θα συνδράμουν άμεσα και αποφασιστικά ώστε να παράσχουν στην Ελλάδα το απάνεμο λιμάνι που θα μας επιτρέψει να ξαναχτίσουμε το σκάφος μας με γερά και αξιόπιστα υλικά […] Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη πορεία, μια νέα Οδύσσεια για τον Ελληνισμό. Ομως, πλέον, ξέρουμε τον δρόμο για την Ιθάκη και έχουμε χαρτογραφήσει τα νερά».
Το επίπονο «ταξίδι» προς το επίμηκες νησί του Ιονίου θα διαρκέσει πάνω από οκτώ χρόνια. Στις 21 Αυγούστου 2018 ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας θα μεταβεί συμβολικά στην Ιθάκη προκειμένου να ανακοινώσει από εκεί ότι «τα μνημόνια της λιτότητας, της ύφεσης και της κοινωνικής ερήμωσης επιτέλους τελείωσαν».