Στις 10 Σεπτεμβρίου 2019, η ελληνική κυβέρνηση υπέβαλε σε 28 ευρωπαϊκές κυβερνήσεις (24 της Ε.Ε. συν αυτές της Ελβετίας, της Ισλανδίας, του Λιχτενστάιν και της Νορβηγίας) ένα νέο σχέδιο για τη μετεγκατάσταση των ανηλίκων ασυνόδευτων μεταναστών και προσφύγων. Την επιστολή, την οποία φέρνει στο φως σήμερα η «Εφ.Συν.», υπέγραφε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο καταμερισμός μεταναστών και προσφύγων συζητείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Υπήρχαν όμως δυο διαφορές σε σχέση με παλιότερα αιτήματα: η Ελλάδα δεν ζητούσε από τους εταίρους να δεχτούν αδιακρίτως μετανάστες ή αιτούντες άσυλο, αλλά μόνο την πιο ευάλωτη κατηγορία, τους ασυνόδευτους ανήλικους. Δεύτερον, οι αριθμοί ήταν πολύ μικροί.
Αντίθετα με παλαιότερα σχέδια, που αφορούσαν δεκάδες χιλιάδες, τώρα ο συνολικός αριθμός ήταν μόλις 2.500 σε μια ήπειρο εκατοντάδων εκατομμυρίων. Αναλυμένος ο αριθμός αυτός ανά χώρα κυμαινόταν από 350, για τη Γερμανία και τη Γαλλία, μέχρι 10 στην περίπτωση της Κύπρου και της Μάλτας.
Ομολογία ανικανότητας
Στην επιστολή του ο κ. Χρυσοχοΐδης μεταξύ άλλων ανέφερε: «Πρέπει να δράσουμε με ταχύτητα», ώστε «να αποτρέψουμε την κακοποίησή τους». […] «Δεν είναι εφικτό να μετακινηθούν στην ηπειρωτική Ελλάδα, καθώς λείπουν οι υποδομές για τη φιλοξενία τους».
Η ελληνική πλευρά ομολογούσε δηλαδή πως στην Ελλάδα οι ανήλικοι κινδυνεύουν με «κακοποίηση» και ότι δεν επαρκούν οι υποδομές παρά την ευρωπαϊκή βοήθεια εκατομμυρίων γι’ αυτές προς τις κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ.
Και συνέχιζε ο υπουργός: «Πρόκειται για ζήτημα εξαιρετικής σημασίας […] το οποίο ταυτόχρονα αποτελεί δείκτη της ανθρωπιάς μας».
Για να βελτιώσει τις πιθανότητες θετικής απόκρισης η ελληνική πλευρά εισάγει ένα καινοφανές κριτήριο. Εξηγεί πως στον υπολογισμό του αριθμού που θα υποδεχόταν η κάθε χώρα, εκτός από τον πληθυσμό της, ρόλο θα έπαιζε η «εν γένει πολιτική ατμόσφαιρα σε κάθε χώρα σχετικά με τη μεταναστευτική κρίση».
Με άλλα λόγια, η ελληνική πλευρά όπου έκρινε πως «η πολιτική ατμόσφαιρα» (διάβαζε ξενοφοβία, άνοδος της ακροδεξιάς) δεν ευνοούσε την υποδοχή των ανηλίκων, μείωσε τον αριθμό προς αυτή τη χώρα. Ετσι, για παράδειγμα, ενώ η Δανία και η Νορβηγία έχουν περίπου τον ίδιο πληθυσμό, στη Νορβηγία προτάθηκε να δεχτεί 150 ανηλίκους, ενώ στη Δανία ο αριθμός ήταν μόλις 40.
Ούτε η επίκληση στην ανθρωπιά ούτε οι πολιτικοί αλγόριθμοι απέφεραν αποτέλεσμα.
Αρχικά, και για δυο ολόκληρους μήνες, το ελληνικό σχέδιο παρέμεινε κρυφό, πιθανώς για να μη φέρει σε δύσκολη θέση τους εταίρους. Χρειάστηκε να φτάσουμε στις αρχές Νοέμβρη ώστε ο υπουργός να μιλήσει σε επιτροπή του Ευρωκοινοβουλίου για την ελληνική πρόταση – και για την απόρριψή της από τη συντριπτική πλειοψηφία των εταίρων. Ο υπουργός σημείωσε πως είχε θετική ανταπόκριση από μία μόνο χώρα, χωρίς να την κατονομάσει.
26 όχι, 2 ναι
Το Investigate Europe απευθύνθηκε σε μία προς μία τις κυβερνήσεις 28 χωρών υποβάλλοντας αιτήματα FOIA (αιτήματα πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία) και ζητώντας τους να αιτιολογήσουν τη θέση τους. Αποκτήσαμε πρόσβαση σε έγγραφα και πήραμε απαντήσεις από 14 χώρες – 14 δεν απάντησαν. Αλλοτε διά της σιωπής, άλλοτε διά των απαντήσεων διαγράφεται ο χάρτης της ευρωπαϊκής υποκρισίας.
Από τις 28 χώρες:
● μόνο δυο (Φινλανδία και Γαλλία) τοποθετήθηκαν θετικά στο αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης
● ούτε μία δεν έχει δεχτεί έστω έναν ανήλικο μετανάστη / πρόσφυγα έως σήμερα.
Η μία από τις χώρες που ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα ήταν η Φινλανδία. Η υπουργός Εσωτερικών Μαρία Οχίσαλο δήλωσε: «Η Φινλανδία ως ευημερούσα χώρα έχει τη δυνατότητα και το καθήκον να βοηθήσει αυτά τα παιδιά. Θα ήταν εντελώς αδικαιολόγητο ο αριθμός να είναι μηδέν».
Η κυβέρνηση συνεργασίας που εκλέχτηκε τον Δεκέμβριο του 2019 αποφάσισε να αναλάβει μέχρι 175 ασυνόδευτα παιδιά και μονογονεϊκές οικογένειες από Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία και Μάλτα, σύμφωνα με την Anu Aavamäki, σύμβουλο στο υπουργείο Εσωτερικών.
Στη Γαλλία προτάθηκε να πάρει 350 ανηλίκους. Η γαλλική πλευρά απάντησε ότι πρόκειται να πάρει 400 «ευάλωτους αιτούντες ασύλου», κυρίως οικογένειες με μικρά παιδιά. Η γαλλική αποστολή αναμένεται στην Ελλάδα στα μέσα Μαρτίου με σκοπό οι πρώτες μετεγκαταστάσεις να έχουν γίνει έως τα τέλη του Απριλίου. «Οι 400 θα έχουν έρθει [στη Γαλλία] μέχρι τα τέλη Ιουνίου», μας είπε η Ζιλί ντε Καρλινί, εκπρόσωπος του υπουργείου Εσωτερικών.
Στρώματα και σκηνές
Δανία (40 ανήλικοι) και Νορβηγία (150 ανήλικοι) απέρριψαν την ελληνική πρόταση με το επιχείρημα ότι «θα αποτελούσε pull-factor [παράγοντα προσέλκυσης] σπρώχνοντας ακόμα περισσότερους ανθρώπους να κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι μέσω θάλασσας προς την Ελλάδα» (Δανία).
Η Νορβηγία υπογράμμισε την οικονομική βοήθεια που δίνει η χώρα στην Ελλάδα, η οποία πράγματι ανέρχεται σε εκατομμύρια ευρώ. Μετά την κρίση στον Εβρο, ο Νορβηγός πρέσβης τουίταρε πως «η Νορβηγία είναι στο πλευρό της Ελλάδας» και «θα προμηθεύσει [την Ελλάδα] με σκηνές και στρώματα».
Κύπρος και Σλοβενία είπαν όχι επειδή προείχε η αντιμετώπιση των δικών τους ροών και η Ιρλανδία, επειδή το 2018 συμφώνησε να δεχτεί 36 ανηλίκους από την Ελλάδα. Η ουγγρική κυβέρνηση είπε ότι «δεν θεωρεί τη μετεγκατάσταση λύση», αλλά εξέφρασε τη διάθεσή της «να συνδράμει στην προστασία των συνόρων» της Ελλάδας ή σε «άμεσες απελάσεις». Η Πολωνία υπενθύμισε πως «από το 2015 έχουν δοθεί [στην Ελλάδα] 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ για το ζήτημα αυτό».
Στην Τσεχία, 200 οικογένειες εξέφρασαν την πρόθεση να αναλάβουν ανήλικους από την Ελλάδα. Αλλά ο υπουργός Εσωτερικών Γιαν Χάματσεκ δήλωσε πως δεν βλέπει «το νόημα στο να μεταφέρεις εφήβους χωρίς δικαίωμα ασύλου ανά την Ευρώπη».
Το όχι της Γερμανίας
Η απάντηση της Γερμανίας προς το Investigate Europe ήταν η πιο μακροσκελής. Σε περισσότερες από 500 λέξεις αναλύονται όλοι οι τρόποι με τους οποίους το Βερολίνο υποστηρίζει την Ελλάδα στο μεταναστευτικό, ενώ υπογραμμίζεται η ανάγκη μιας «συντονισμένης ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας» (Πρόκειται για την πρωτοβουλία που τελικά διέρρευσε στις 8/3).
Χρειάζεται κάποιος να φτάσει στην τελευταία φράση της εκτενούς ανάλυσης για να μάθει την απάντηση της Γερμανίας: «Επί του παρόντος, δεν υπάρχουν σχέδια για ένα συμπληρωματικό, διμερές επείγον πρόγραμμα υποδοχής ανήλικων προσφύγων».
Απέναντι στη γερμανική κυβερνητική αδιαλλαξία, μια ελπιδοφόρα γερμανική τοπική πρωτοβουλία. Γύρω στις 140 πόλεις έχουν δημιουργήσει το δίκτυο Städte Sicherer Häfen (Πόλεις-Ασφαλές Καταφύγιο) ζητώντας να φιλοξενήσουν ανήλικους μετανάστες από την Ελλάδα. Αγρυπνίες οργανώνονται με το χάσταγκ #WirHabenPlatz (#ΕχουμεΧώρο).
Ο Μάικ Σούμπερτ, δήμαρχος του Πότσνταμ, λέει στο Investigate Europe: «Δεν μπορούμε από τη μία να λέμε “οι συνθήκες στους καταυλισμούς είναι αβάσταχτες, γυναίκες και παιδιά πρέπει να προστατευτούν” και από την άλλη να σταυρώνουμε τα χέρια μέχρι να βρεθεί πανευρωπαϊκή λύση».
Οι δήμοι επικαλούνται τον γερμανικό νόμο που τους δίνει το δικαίωμα να φιλοξενούν υπηκόους τρίτων χωρών από ευάλωτες κατηγορίες. Λείπει όμως η συναίνεση του υπουργείου Εσωτερικών. Κυβέρνηση και δήμοι είχαν προγραμματίσει συνάντηση για τα τέλη Ιανουαρίου, την οποία όμως αναιτιολόγητα ακύρωσε η κυβέρνηση. Νέα συνάντηση έχει προγραμματιστεί για τα μέσα Μαρτίου.
Αναλόγως ενεργούν δυο από τις μεγαλύτερες πόλεις στη Νορβηγία. Οι δήμοι του Τροντχάιμ και του Σταβάνιερ έχουν δηλώσει την πρόθεση να υποδεχτούν ασυνόδευτους ανηλίκους από την Ελλάδα. Παρά την αρνητική απάντηση της κυβέρνησής τους, δεν το παρατάνε: «Εμείς, ως δήμος, δεν πρόκειται να αφήσουμε στη Βουλή την πρωτοβουλία σε ένα τόσο σοβαρό θέμα το οποίο τελικά αφορά το πώς ενεργούμε ως ανθρώπινα όντα» είπε στην «Εφ.Συν.» η Κάρι Νέσα Νόρντουν, δήμαρχος του Σταβάνιερ.
Η Κάριν Αντερσεν, βουλεύτρια του Σοσιαλιστικού κόμματος της Νορβηγίας, η οποία πρόσφατα βρέθηκε στη Λέσβο, είπε στο Investigate Europe: «Ο καθένας περιμένει κάποιον άλλον να κάνει κάτι». Ομως, «αν είναι να περιμένουμε τον Ορμπαν ή την πολωνική κυβέρνηση, τίποτα δεν θα συμβεί. Στο μεταξύ παιδιά χάνονται στη Μόρια. Μία ευρωπαϊκή χώρα θα οδηγηθεί στην πλήρη αποσταθεροποίηση αν δεν βοηθήσουμε. Το να προσπαθήσουμε να αντιμετωπίσουμε μια ανθρωπιστική κρίση που συμβαίνει σε ευρωπαϊκό έδαφος δεν σημαίνει ότι θα αλλάξουν τα πάντα».
Την Κυριακή το βράδυ (8/3) διέρρευσε ότι η γερμανική κυβέρνηση βρίσκεται σε συζητήσεις για μια νέα πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τον καταμερισμό των ανήλικων μεταναστών από την Ελλάδα. Η γερμανική πρωτοβουλία προβλέπει τη διαμόρφωση μιας «συμμαχίας των προθύμων» από χώρες της Ε.Ε. που διατίθενται να υποδεχτούν ασυνόδευτους ανηλίκους από τα ελληνικά νησιά και ερμηνεύτηκε από πολλά μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ως «λύση» στο πρόβλημα ή έστω «ένδειξη αλληλεγγύης».
Στην ουσία η γερμανική στάση είναι η ίδια με αυτή στη δήλωση προς το Investigate Europe: Οχι στη διμερή λύση, ναι στην πανευρωπαϊκή. Ομως, μια πιο προσεκτική ανάγνωση (πηγή: εσωτερικό υπόμνημα από τη συνάντηση των τριών κομμάτων της συγκυβέρνησης, 8/3) δείχνει πως η γερμανική πρωτοβουλία αναφέρεται «σε 1.000 ώς 1.500 παιδιά στα ελληνικά νησιά», τα οποία «είτε έχουν επείγουσα ανάγκη θεραπείας λόγω σοβαρής ασθένειας είτε είναι ασυνόδευτα και κάτω των 14 ετών, κυρίως κορίτσια». Μόνο που εδώ υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα αριθμητικής.
● Αν ο στόχος είναι 1.000-1.500 ανήλικοι, τότε πρόκειται για αριθμό αισθητά χαμηλότερο από το αίτημα της ελληνικής πλευράς (2.500) και 4 έως 6 φορές χαμηλότερο από τον συνολικό αριθμό των ανηλίκων στην Ελλάδα, ο οποίος τον Φεβρουάριο του 2020 ήταν 5.500 (στοιχεία ΕΚΚΑ, 15.2) και εν τω μεταξύ πιθανώς να έχει ξεπεράσει τις 6.000.
● Οι ανήλικοι με σοβαρή ασθένεια είναι κατά τεκμήριο ελάχιστοι.
● Οσο για τους ανηλίκους κάτω των 14 ετών, αυτοί είναι μόνον το 9% του συνόλου (488 σε σύνολο 5.424). Αλλά και από αυτούς, το γερμανικό υπόμνημα αναφέρεται κυρίως σε κορίτσια κάτω των 14. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα κορίτσια αποτελούν το 7% του συνόλου. Αν το ποσοστό αυτό είναι ανάλογο και στις ηλικίες έως 14 ετών (και πηγές του Investigate Europe αναφέρουν ότι μπορεί να είναι ακόμα μικρότερο), τότε η βασική κατηγορία στην οποία αναφέρεται το υπόμνημα (κορίτσια κάτω των 14) είναι… 34 άτομα (7% του 488).
Πρόκειται για άγνοια των δεδομένων ή για συνειδητή παρανόηση ώστε να μην αντιδράσει η ακροδεξιά;
Η άρνηση Χρυσοχοΐδη να δημοσιοποιήσει την επιστολή Χρυσοχοΐδη
Την επιστολή Χρυσοχοΐδη, την οποία η «Εφ.Συν.» δημοσιεύει σήμερα, αρνήθηκε να μας τη δώσει το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Η επιστολή έφτασε στο Investigate Europe διά της επισήμου οδού από δυο άλλες κυβερνήσεις.
Η περιπέτεια της επιστολής αποτελεί δευτερεύον μεν ζήτημα μπροστά στη μοίρα χιλιάδων παιδιών και εφήβων αλλά σημαντικό ως προς τη διαφάνεια και τη λογοδοσία των αρχών στη χώρα μας – ή μάλλον ως προς την απουσία τους.
Τα δυο αρμόδια ελληνικά υπουργεία (Προστασίας του Πολίτη και Μετανάστευσης) καθώς και οι υπουργοί Χρυσοχοΐδης και Μηταράκης, παρά τις επανειλημμένες επικοινωνίες του Investigate Europe μαζί τους, αρνήθηκαν να παράσχουν την οποιαδήποτε πληροφορία, πόσο μάλλον την ίδια την επιστολή, παρότι σε αυτήν είχε αναφερθεί ο ίδιος ο υπουργός στο Ευρωκοινοβούλιο.
Αντιθέτως, δεκατέσσερις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απάντησαν στο Investigate Europe (αρκετές αυτών σε θέμα που τις φέρνει σε δύσκολη θέση) και δυο (Φινλανδία και Νορβηγία) μας έδωσαν την επιστολή του Ελληνα υπουργού.
Είναι στη διακριτική ευχέρεια του κάθε υπουργείου να ενημερώνει ή όχι τους δημοσιογράφους και τους πολίτες; Το δικαίωμα πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία είναι πολλαπλώς κατοχυρωμένο στο ελληνικό Σύνταγμα και τους νόμους. Η υποχρέωση εν προκειμένω των δυο υπουργείων να παράσχουν έγγραφα και πληροφορίες αναφέρεται ρητά στα άρθρα 5A και 10 του Συντάγματος, στην Οδηγία 2013/37/ΕΕ, και, μεταξύ άλλων, στους νόμους 3448/2006 και 4305/2014.
Γιατί τα δυο υπουργεία απέφυγαν τη διαφάνεια, ενώ η ευαισθητοποίηση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης ήταν προς όφελος των ελληνικών συμφερόντων; Απευθύναμε το ερώτημα αυτό προς το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, αλλά δεν πήραμε απάντηση.
❗️ Το INVESTIGATE EUROPE είναι μια ομάδα δημοσιογράφων από 10 ευρωπαϊκές χώρες, η οποία δημοσιεύει τις έρευνές της σε συνεργασία με media partners σε περισσότερες από 15 χώρες. Η «Εφημερίδα των Συντακτών» αποτελεί τον εταίρο του Investigate Europe στην Ελλάδα