Συντάκτης: SAMMY KETZ*
Πριν από τρεις μήνες, στις 12 Σεπτεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφιζε μαζικά υπέρ ενός προσχεδίου-οδηγίας που θα επιτρέπει επιτέλους στον Τύπο και στα Πρακτορεία Ειδήσεων να ελπίζουν ότι θα αμείβονται από τους γίγαντες του διαδικτύου, γεγονός που δεν συμβαίνει προς το παρόν. Εδώ και πολλά χρόνια, τα μεγάλα ιντερνετικά δίκτυα αναπαράγουν καθημερινά χιλιάδες περιεχόμενα των μέσων μαζικής ενημέρωσης χωρίς να καταβάλλουν ούτε ένα λεπτό σε αυτούς που τα παράγουν. Αυτή η ιστορική ψήφος υπέρ των «συγγενικών δικαιωμάτων» έγινε εφικτή χάρη στην πρωτόγνωρη κινητοποίηση των δημοσιογράφων και στο θάρρος των ευρωβουλευτών, παρά την έντονη πίεση την οποία άσκησαν τα μεγάλα ιντερνετικά δίκτυα.
Το προσχέδιο πρέπει τώρα να αποτελέσει αντικείμενο συναίνεσης μεταξύ του Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου των Υπουργών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ομως, λόγω μιας νέας, ευρείας έκτασης εκστρατείας προώθησης των συμφερόντων τους (lobbying), οι γίγαντες του διαδικτύου επιχειρούν να αφαιρέσουν την ουσία του κειμένου: επιζητούν να αποκλείσουν από τη συμφωνία αυτό που ονομάζεται «σύντομα αποσπάσματα», «τεκμηριωμένη πληροφορία» ή ακόμη «snippets» (αποσπάσματα), να μη συμπεριλάβουν τα Πρακτορεία Ειδήσεων, τον εξειδικευμένο Τύπο και να μειώσουν τη διάρκεια προστασίας των συγγενικών δικαιωμάτων.
Τα γεγονότα: η ουσία της δημοσιογραφίας
Τα γεγονότα ανήκουν σε όλους. Καθένας μπορεί να τα αναφέρει, να τα αναλύσει. Ομως, όταν μια μηχανή αναζήτησης ή ένας συναθροιστής ειδήσεων (news aggregator) παίρνει κατά λέξη την παραγωγή μιας εφημερίδας ή ενός πρακτορείου, φαίνεται φυσιολογικό να καταβάλλει κάποιο ποσό για τα συγγενικά δικαιώματα, ακόμη κι αν πρόκειται για σύντομο απόσπασμα.
Μπορεί κανείς να φανταστεί έστω και για ένα δευτερόλεπτο, με την πρόφαση ότι πρόκειται περί «σύντομου αποσπάσματος», να μην υπάρξει αμοιβή για τεκμηριωμένες πληροφορίες σχετικά με το Brexit; Ή σχετικά με μια τραγωδία προσφύγων στα ανοιχτά της Ελλάδας;
Ας σκεφτούμε την εργασία που προϋποθέτει η έρευνα και σύνταξη για να δημοσιευθεί ο τίτλος: «Επίθεση αυτοκτονίας σε σιιτική συνοικία της Βαγδάτης: 32 νεκροί (αστυνομία, νοσοκομεία)». Για να συντάξει αυτή την απλή γραμμή, ο δημοσιογράφος πραγματοποίησε έρευνα στην αστυνομία για να προσδιορίσει τη φύση της έκρηξης, κάλεσε τα νοσοκομεία για να κάνει απολογισμό θυμάτων, πήγε επιτόπου για να περιγράψει το σημείο, να συλλέξει μαρτυρίες. Μερικές φορές με κίνδυνο της ζωής του, καθώς δεν είναι σπάνιο μια δεύτερη επίθεση να σημειωθεί στο ίδιο σημείο, λίγο αργότερα. Οπως συνέβη πρόσφατα στην Καμπούλ: εννέα δημοσιογράφοι και φωτογράφοι σκοτώθηκαν, μεταξύ των οποίων ο Shah Marai του AFP (Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων).
Το να ερευνάς τα γεγονότα σημαίνει επίσης να παρακάμπτεις τις φήμες που μολύνουν κάθε σημαντική είδηση: μια υποτιθέμενη ομηρία κατά τη διάρκεια της επίθεσης στη Νίκαια που είχε οδηγήσει σε 86 νεκρούς, το 2016, ή μια νέα τρομοκρατική επίθεση στον Πύργο του Αϊφελ κατά την τραγική νύχτα της 13ης Νοεμβρίου στο Παρίσι… Και τα δύο είναι ψευδείς ειδήσεις που πλημμυρίζουν τα κοινωνικά δίκτυα και εξαφανίζονται μόνο χάρη στις προσεκτικές επαληθεύσεις των ΜΜΕ.
Αυτή η δουλειά είναι η καθημερινότητα όλων των δημοσιογράφων, φωτογράφων και καμέραμεν, και η δική μου, στη Βαγδάτη, την Τεχεράνη, το Κάιρο, τη Δαμασκό, τη Βηρυτό. Αν η χρήση των κειμένων των συντακτών και των πρακτορείων δεν επιδέχεται συγγενικά δικαιώματα με την πρόφαση ότι πρόκειται για «σύντομα αποσπάσματα», θα έχει αφαιρεθεί η ουσία της ευρωπαϊκής οδηγίας. Θα σημαίνει ότι αυτό που αποτελεί την ίδια την ουσία του επαγγέλματός μας, δηλαδή η αναζήτηση και η σύνταξη των γεγονότων, δεν έχει καμία αξία. Και όλες οι επενδύσεις που πραγματοποιούν εκδότες και Πρακτορεία Ειδήσεων για να φέρουν αυτή την πληροφορία στο κοινό δεν θα έχουν κανένα όφελος. Θα σημαίνει επίσης πως τα γεγονότα δεν φτιάχνουν την Ιστορία. Εν τέλει, ο χώρος θα εγκαταλειφθεί στα χέρια αυτών που διαδίδουν fake news.
Ο αποκλεισμός των σύντομων αποσπασμάτων θα οδηγήσει τους εκδότες και τα Πρακτορεία Ειδήσεων να απασχολούν λιγότερους δημοσιογράφους, να κλείσουν τα γραφεία τους σε Αφγανιστάν, Ιράκ, Ιράν, Βόρεια Κορέα… Ποιες θα είναι τότε οι πηγές ενημέρωσης; Τα κρατικά ΜΜΕ; Οι εκστρατείες παραπληροφόρησης υπό την καθοδήγηση αυταρχικών καθεστώτων;
Ας μην αφήσουμε τα «bots», αυτά τα ρομπότ που είναι προγραμματισμένα να εκτελούν εκστρατείες επιρροής, και άλλους μηχανισμούς παραγωγής τρολ, ψευδών ειδήσεων (troll farms) να υπερισχύσουν σε βάρος των ρεπόρτερ. Ούτε τις online φανταστικές ιστορίες να υποκαταστήσουν τα τεκμηριωμένα γεγονότα.