Για την τραγωδία στο Μάτι υπάρχουν μερικά ζητήματα στα οποία δεν χωρά αμφισβήτηση. Τα δύο πιο σημαντικά θεωρώ ότι ήταν η κυνική εξαπάτηση της κοινής γνώμης από την κυβέρνηση, όπως απέδειξε το ντοκιμαντέρ του Παπαχελά, και η ανεπάρκεια των πυροσβεστικών μέσων.
Για το πρώτο δεν χωρά η παραμικρή δικαιολογία. Όσοι κρύβουν τους νεκρούς και παριστάνουν ότι κινητοποιούνται όταν έχει ήδη σβήσει η φωτιά για να αποφύγουν τις πολιτικές ευθύνες, δεν θα έπρεπε να έχουν θέση στον δημόσιο βίο. Αλλά αυτό θα το αποφασίσουν οι πολίτες.
Όσο για το δεύτερο, ενδεχομένως να ήταν ο πιο σημαντικός παράγοντας που οδήγησε στην τραγωδία. Μια τόσο μεγάλη φωτιά σε πρωτόγνωρες καιρικές συνθήκες έχω την εντύπωση πως δεν αντιμετωπίζεται χωρίς επαρκή εναέρια μέσα. Υπήρχε ωστόσο διαθέσιμο ένα μόνο πυροσβεστικό αεροπλάνο το οποίο και αυτό, μετά από μία ρίψη, πήγε στην Κινέττα. Σωστή ή λάθος απόφαση; Δύσκολο να το πει κανείς εκ των υστέρων, αν είχε πάρει φωτιά το διυλιστήριο μπορεί να μιλούσαμε για ένα μικρό Τσερνομπίλ. Γιατί λοιπόν βρέθηκε απροστάτευτη η Αττική στη μέση της αντιπυρικής περιόδου; Πολύ θα θέλαμε να το μάθουμε. Όχι μόνο για να καταλογιστούν ευθύνες αλλά και για να δούμε πώς γίνεται η κατανομή των δημοσίων δαπανών: ορθολογικά ή ψηφοθηρικά;
Παραδόξως η συζήτηση επικεντρώνεται στα «νέα σχέδια» για την πολιτική προστασία τα οποία θα γιατρέψουν όλες τις δυσλειτουργίας που εμφανίστηκαν. Ξέρετε, έλλειψη συντονισμού, απουσία καθαρής κατανομής αρμοδιοτήτων, ζητήματα επικοινωνίας. Αυτά, πιστεύουμε, θα αποτρέψουν μια νέα τραγωδία. Μακάρι, προσωπικά όμως διατηρώ πολλές αμφιβολίες. Φταίνε πράγματι τα σχέδια; Αυτά δεν τα είχε εκσυγχρονίσει η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ όταν ανέθεσε αποκλειστικά στην Πυροσβεστική και όχι στους δασικούς την καταπολέμηση των πυρκαγιών; Και δεν τα είχε εκσυγχρονίσει ξανά η κυβέρνηση Καραμανλή μετά την τραγωδία του 2007 στην Ηλεία; Τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι θα τα καταφέρει καλύτερα η σημερινή κυβέρνηση; Και γιατί είμαστε βέβαιοι ότι φταίνε τα σχέδια και όχι οι άνθρωποι και οι νοοτροπίες;
Ποιο σχέδιο έφταιγε για παράδειγμα που ο Δήμαρχος Μαραθώνα, αντί να είναι στον δρόμο καθόταν σπίτι του, έλεγε ψέματα ότι πήρε φωτιά και ζητούσε να του στείλουν πυροσβεστικό για τον κήπο του την ώρα που καίγονταν άνθρωποι;
Ποιο σχέδιο φταίει που οι πυροσβέστες έπαιρναν εντολή από υπουργό, δεν μάθαμε τι αφορούσε, αντί να του κλείσουν το τηλέφωνο στη μούρη επειδή τους παρενοχλούσε; Και ποιο σχέδιο φταίει που οι πυροσβέστες φοβόντουσαν ότι θα βρουν τον μπελά τους επειδή αυτός που τους καλούσε είχε προσβάσεις στα κανάλια; Για να μην πούμε για τους εθελοντές που είχαν μπει εκεί που καίγονταν άνθρωποι, την ώρα που κάποιοι αστυνομικοί- ενδεχομένως δικαιολογημένα, από μακριά η κριτική είναι εύκολη- φοβόντουσαν να μπουν; Ποιο σχέδιο φταίει που η αστυνομία αντί να στέλνει τους πολίτες στη σωστή κατεύθυνση, τους έστελνε σε παγιδευμένους δρόμους; Και ποιο σχέδιο φταίει που η πυροσβεστική θεώρησε ότι η φωτιά πάει προς την Καλλιτεχνούπολη υποτιμώντας το μέτωπο προς τον Νέο Βουτζά και το Μάτι;
Για να αντιμετωπιστούν τέτοια ζητήματα, για να αποκτήσουμε δηλαδή δημόσια διοίκηση με επαγγελματισμό, ανεξάρτητη από πολιτικές παρεμβάσεις και με αυξημένη αίσθηση καθήκοντος, χρειάζονται πολύ περισσότερα από νέα σχέδια. Και το χειρότερο: δεν υπάρχει έτοιμη συνταγή. Μετράει αποφασιστικά το ήθος που επικρατεί σε κάθε υπηρεσία. Το αν απλώς θέλεις να μην «κάτσει καμιά στραβή» στη βάρδια σου, αν θεωρείς την αριστεία κατάρα ή αν αντιθέτως πιστεύεις ότι η δική σου συνεισφορά, όσο μικρή και αν είναι, αποτελεί ζήτημα ζωής ή θανάτου.
Ένα κλασικό παράδειγμα που αναφέρεται στις σχολές δημόσιας διοίκησης, αφορά τον γερμανικό στρατό και τη νίκη επί της Γαλλίας το 1940. Αντίθετα από ό,τι πιστεύεται, οι ιστορικοί εκτιμούν ότι δεν οφείλεται ούτε στην υπεροπλία, ούτε στη στρατηγική. Το μεγάλο πλεονέκτημα ήταν η ελευθερία πρωτοβουλιών που είχε δοθεί στους κατώτερους αξιωματικούς και η οποία μεταφράστηκε σε μια τεράστια τακτική υπεροχή στο πεδίο της μάχης. Ουσιαστικά δηλαδή μια διαφορά νοοτροπίας.
Το δικό μου προσφιλές παράδειγμα βέβαια είναι του Βρετανού ναυάρχου John Byng, ο οποίος εκτελέστηκε το 1757 μετά από μια αποτυχία «επειδή δεν έκανε τα πάντα» για τη νίκη. Εν μέρει έχασε τη ζωή του αδίκως κι, όπως έγραψε ο Βολταίρος, τιμωρήθηκε «για να ενθαρρύνει τους υπόλοιπους». Εντάξει, σήμερα δεν εκτελούμε τους δημόσιους λειτουργούς, αν ο πρωθυπουργός ωστόσο είχε αποκεφαλίσει την ίδια ημέρα όλη την πολιτική και την επιχειρησιακή ηγεσία, θα είχε στείλει ένα σαφές μήνυμα. Προτίμησε τη συνενοχή.