Βόμβα στα θεμέλια της παγκοσμιοποίησης η πανδημία

Κοινό στοιχείο όλων των πανδημιών που έπληξαν τον άνθρωπο ανά την ιστορία, υπήρξε ο μαζικός αφανισμός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού. To γεγονός αυτό προκαλούσε πάντοτε μεγάλες οικονομικές, δημογραφικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές, που με τη σειρά τους έφερναν μεγάλη οικονομική αποδυνάμωση στις κυρίαρχες αυτοκρατορίες. Με συνέπεια να αλλάζει κάθε φορά, μετά από κάθε πανδημία, η ισορροπία των δυνάμεων και μαζί με αυτήν, να αλλάζει και ο χάρτης της παγκόσμιας ιστορίας.

Ο COVID-19 είναι ένας επικίνδυνος κορωνοϊός που ξεκίνησε ως επιδημία και εξελίχθηκε γρήγορα σε πανδημία, πολύ ισχυρά μεταδοτική, με μέτρια έως χαμηλή θνητότητα, κάτω του 4-5%. Που όμως εξ αιτίας της μεγάλης μεταδοτικότητας, οδήγησε στη λήψη αυστηρών μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης, με γενικό lock down και δραστικό περιορισμό των μετακινήσεων για μεγάλο διάστημα, σε όλον τον κόσμο.

Τα μέτρα αυτά με τη σειρά τους επέφεραν και συνεχίζουν να επιφέρουν μια σειρά από σοβαρές αλλαγές στην οικονομία, με σημαντικότερες το πάγωμα της κατανάλωσης, την κατάρρευση των μεταφορών και του τουρισμού, τη δραστική μείωση της ζήτησης της ενέργειας και την πρωτοφανή πτώση της τιμής του πετρελαίου, την απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας και το κλείσιμο πολλών μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που δεν θα αντέξουν στο τέλος στις συνθήκες του παρατεταμένου lock down.

Οι αλλαγές αυτές που προκαλεί η πανδημία αγγίζουν τον πυρήνα του κυρίαρχου νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου της παγκοσμιοποίησης. Το οποίο στηρίχθηκε σε μια σειρά από παραδοχές, οι οποίες τώρα αμφισβητούνται, αν όχι και υπονομεύονται από τη νέα πραγματικότητα που δημιουργεί η ανάγκη προστασίας από την πανδημία.

Όπως είναι γνωστό, οι βασικοί πυλώνες της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας ήταν οι έννοιες των ανοικτών συνόρων, των ελεύθερων αγορών που ρυθμίζονται από μόνες τους, του καταμερισμού της παραγωγής ανάλογα με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής και κάθε κράτους, των ιδιωτικοποιήσεων στην υγεία, την παιδεία, τα φυσικά αγαθά, την ενέργεια και τις υπηρεσίες, της συρρίκνωσης του κράτους, το οποίο θεωρήθηκε αναποτελεσματικό και ζημιογόνο, καθώς και της εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος και του φυσικού πλούτου, με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος.

Κατά σατανική σύμπτωση, η οποία ακριβώς επειδή είναι τόσο σατανική δεν μπορεί να είναι και τόσο σύμπτωση, η υγειονομική κρίση στην οποία βύθισε τον πλανήτη ο κορωνοϊός, ναρκοθετεί όλα όσα θεωρήθηκαν θεμέλια της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης της οικονομίας.

1. Και πρώτα από όλα ναρκοθετείται η πρώτη και βασική παραδοχή της παγκοσμιοποίησης, η κατάργηση των συνόρων μεταξύ των κρατών, ως προϋπόθεση για την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, προϊόντων, κεφαλαίου και ανθρώπων. Η παραδοχή αυτή, μετά το αναγκαστικό κλείσιμο των συνόρων παγκοσμίως, ως στοιχειώδες αντανακλαστικό άμυνας απέναντι στην εξάπλωση του ιού, αναθεωρείται υποχρεωτικά, αφού η ζωή και η οικονομία στο εξής πρέπει να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα των κλειστών συνόρων, όποτε υπάρχει απειλή και για όσο χρόνο αυτή διαρκεί.
2. Ναρκοθετείται όμως και γι’ αυτό και αναθεωρείται εκ βάθρων και η δεύτερη βασική παραδοχή του νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, αυτή των ελεύθερων και αυτορρυθμιζόμενων αγορών. Οι οποίες αγορές αποδείχθηκαν αδύναμες να στηρίξουν την οικονομία σε περιόδους εφαρμογής μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και γι’ αυτό παντού, σε όλα τα πολιτικοοικονομικά συστήματα, οι αγορές προσέτρεξαν στη συνδρομή του κράτους, προκειμένου να στηριχθεί η πραγματική οικονομία, οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι. Αν αφήναμε τις αγορές ελεύθερες να ρυθμίσουν από μόνες τους την οικονομία που καταρρέει, η ύφεση της οικονομίας θα ήταν βαθύτερη και το κλείσιμο των επιχειρήσεων, η κατάρρευση των αγορών και η απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας θα είχαν προχωρήσει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.
3. Το κλείσιμο όμως των συνόρων, προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση του κορωνοϊού από κράτος σε κράτος, ναρκοθετεί και τη βασική παραδοχή της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, σύμφωνα με την οποία η κινητήρια δύναμη των αγορών ήταν ο οικονομικός ανταγωνισμός και ο καταμερισμός της παραγωγής, ανάλογα με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε τόπου. Η επιστροφή στο προηγούμενο οικονομικό μοντέλο της αυτάρκειας των αγαθών σε κάθε κράτος θεωρείται πλέον επιβεβλημένη και όχι μόνο σε ό,τι αφορά στα φάρμακα και στο υγειονομικό υλικό, αλλά και στη δυνατότητα των κρατών, στο εξής, να έχουν επάρκεια των βασικών αγαθών επιβίωσης, για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Μια νέα πραγματικότητα που θα φέρει σαρωτικές αλλαγές στην οικονομία, καθώς θα αλλάξει το παγκοσμιοποιημένο μοντέλο του καταμερισμού της παραγωγής, της αγροτικής και της βιομηχανικής ανάπτυξης των κρατών, αλλά και του διεθνούς εμπορίου. Η κινητήρια δύναμη της οικονομίας πλέον δεν θα είναι ο διεθνής ανταγωνισμός, ο οποίος προωθούσε φτηνά προϊόντα από την άλλη άκρη του πλανήτη, αποθαρρύνοντας έτσι τις εθνικές οικονομίες να τα παράγουν από μόνες τους. Αντίθετα, τις εθνικές οικονομίες στο εξής θα κινεί η δυνατότητα να παράγουν από μόνες τους τα βασικά προϊόντα, κυρίως της διατροφικής αλυσίδας, που θα χρειάζονται για να μπορούν να συντηρηθούν για μεγάλα διαστήματα.
4. Μια εξειδίκευση της επιστροφής στην αρχή της αυτάρκειας των εθνικών οικονομιών, αφορά στις χώρες που είχαν αναγκαστικά οδηγηθεί σε μονοθεματικά παραγωγικά μοντέλα. Στο πλαίσιο των ελεύθερων και ανοικτών αγορών και των παγκοσμιοποιημένων συνθηκών που είχε επιβάλει ο διεθνής ανταγωνισμός, πολλές εθνικές οικονομίες είχαν στραφεί αναπτυξιακά στη μονοθεματική αξιοποίηση κάποιων ξεχωριστών συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων. Στη δική μας περίπτωση, αυτή η αναπτυξιακή στροφή έγινε στην κατεύθυνση της τουριστικής αξιοποίησης των κλιματικών, φυσικών και πολιτιστικών συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων. Αυτές οι μονοθεματικές εθνικές οικονομίες και ειδικά όσες στηρίζονται στον τουρισμό, θα υποστούν, λόγω της πανδημίας, ολοκληρωτική οικονομική καθίζηση. Η αλλαγή των μονοθεματικών αναπτυξιακών μοντέλων στην κατεύθυνση της αυτάρκειας των αγαθών, με σκοπό την οικονομική τους βιωσιμότητα, με επαναφορά αγροτικών και διατροφικών αναπτυξιακών δραστηριοτήτων, θεωρείται περισσότερο από επιβεβλημένη και θα απασχολήσει στο μέλλον τόσο τη διεθνή, όσο και τις εθνικές οικονομίες.
5. Η αναθεώρηση της παραδοχής των ανοικτών συνόρων, καθώς και των ελεύθερων και αυτορρυθμιζόμενων αγορών, επαναφέρει στο προσκήνιο το κράτος, ως τον βασικό ρυθμιστή της οικονομίας και ως την απαραίτητη δικλείδα ασφαλείας απέναντι στην ύφεση της οικονομίας. Ακόμη και σκληρά νεοφιλελεύθερα πολιτικά συστήματα, όπως της Γερμανίας, της Βρετανίας και της Γαλλίας, αλλά και των ΗΠΑ του Τραμπ, αναθεωρούν τις αντιλήψεις και τις ιδεοληψίες για τον περιορισμένο ρόλο του κράτους, ως δήθεν αναποτελεσματικού, διεφθαρμένου και ζημιογόνου θεσμού και προστατεύουν τις οικονομίες τους με γενναίες επενδύσεις από τα κρατικά ταμεία, επιδοτώντας το εργατικό δυναμικό και τις επιχειρήσεις που πλήττονται. Οι κρατικές επενδύσεις ξεκινούν από το 12% και φτάνουν μέχρι 52% του ΑΕΠ τους, στην περίπτωση της Γερμανίας. Θλιβερή εξαίρεση η Ελλάδα της ΝΔ και του Μητσοτάκη, που μη έχοντας αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης και υποτάσσοντας το δημόσιο συμφέρον στις ανάγκες των πολιτικών της σχεδιασμών, δίνει μόλις το 3,5% του ΑΕΠ για να αντιμετωπίσει μια ύφεση που εκτιμάται ότι θα πλησιάσει το 15% του ΑΕΠ της.
6. Μια ακόμη μεγάλη αλλαγή στο οικονομικό μοντέλο του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, είναι αυτή που αφορά στη νεοφιλελεύεθρη ιδεοληψία της συρρίκνωσης ή και κατάργησης των δημόσιων συστημάτων υγείας, ως δήθεν αναποτελεσματικών και ζημιογόνων και της αντικατάστασής τους από ιδιωτικά συστήματα, τα οποία θα έφερναν δήθεν μεγάλη κερδοφορία. Αποδείχθηκε περίτρανα ότι οι σοβαρές υγειονομικές κρίσεις αντιμετωπίζονται μόνο από δημόσια συστήματα υγείας, στα οποία πρέπει να γίνουν γενναίες δημόσιες επενδύσεις για άμεσες προσλήψεις προσωπικού και προμήθειες υγειονομικού και φαρμακευτικού υλικού, όπως και κατάλληλου εξοπλισμού, προκειμένου να μας προστατεύουν στο εξής τόσο από τα επόμενα κύματα αυτής, όσο και από νέες πανδημίες.
7. Η πανδημία όμως ναρκοθετεί και το μοντέλο των εργασιακών σχέσεων που ίσχυε μέχρι πρότινος. Διεθνείς έρευνες προβλέπουν ότι μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας, το 25% των θέσεων εργασίας θα μετατραπούν σε εργασία από το σπίτι, με ό,τι αυτό σημαίνει για την αλλαγή που έρχεται στις εργασιακές σχέσεις και στις αποδοχές των εργαζομένων εξ αποστάσεως. Οι εργασιακές σχέσεις μπορεί να αλλάζουν επί το δυσμενέστερο, αλλά το κράτος, με το νέο ρόλο του κεντρικού ρυθμιστή της οικονομίας και του προστάτη των επιχειρήσεων και των εργαζομένων, έχει πλέον μια νέα ευθύνη, να διασφαλίσει τους εργαζόμενους απέναντι στις νέες και σκληρότερες εργασιακές συνθήκες που διαμορφώνονται.
8. Τέλος, η επιθετική ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, η οποία στο όνομα του κέρδους και της οικονομικής μεγέθυνσης κατέστρεψε το περιβάλλον, υποβάθμισε εκτεταμένα οικοσυστήματα και βιοτόπους, εξάντλησε τα φυσικά αγαθά και τις πρώτες ύλες και ανέτρεψε την οικολογική ισορροπία στον πλανήτη, αποδεικνύεται σήμερα ότι είναι η υπεύθυνη για την πανδημία του κορωνοϊού. Η οποία μεταδόθηκε στον άνθρωπο μέσω της διατροφικής αλυσίδας από ζώα που ζούσαν στα δάση και τους εκτεταμένους βιοτόπους που τα τελευταία χρόνια καταστράφηκαν. Αυτή η ανάπτυξη που καταστρέφει τα οικοσυστήματα όπου μέχρι πρότινος ενδημούσαν, συνυπάρχοντας αρμονικά με τα ζώα, επικίνδυνοι ιοί, φέρνοντάς τους κοντά στον άνθρωπο, αν συνεχιστεί, στο εξής θα έχουμε συνεχώς να αντιμετωπίζουμε την εξάπλωση νέων και επικίνδυνων επιδημιών που θα γίνονται, λόγω μεταδοτικότητας, γρήγορα πανδημίες. Ένα πιο ισορροπημένο οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά μοντέλο ανάπτυξης πρέπει να πάρει τη θέση του καταστροφικού περιβαλλοντικά μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, το οποίο είναι υπεύθυνο, εκτός από την υγειονομική και για άλλες μεγάλες κρίσεις, όπως η κλιματική, η οικολογική και η κρίση των φυσικών πόρων και των αποθεμάτων.

Και όποιος δεν το έχει αντιληφθεί αυτό ακόμη, νομίζοντας ότι σύντομα θα τελειώσει ο εφιάλτης και όλα θα ξαναγίνουν όπως πριν, θεωρώντας τη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του καπιταλισμού ως την κανονικότητα της ζωής, μάλλον θα βρεθεί να ξυπνά απότομα σε έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό.

Η αναθεώρηση των παραδοχών στις οποίες στηρίχθηκε ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός δε σημαίνει βεβαίως ότι αυτονόητα περνάμε σε μια νέα πολιτική διάσταση στην οποία θα θριαμβεύσουν οι ιδέες του σοσιαλισμού.

Η επικράτηση όμως αντιλήψεων ή και η επιστροφή σε ιδέες που αποτέλεσαν τον πυρήνα της σοσιαλιστικής σκέψης και πρακτικής, όπως για παράδειγμα ο κεντρικός ρόλος του κράτους στην οικονομία, ο έλεγχος των αγορών, ο δημόσιος χαρακτήρας των συστημάτων υγείας και η ισόρροπη σχέση μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος, οπωσδήποτε συνιστούν δικαίωση το σοσιαλιστικού υποδείγματος και ασφαλώς εκτιμάται ότι θα πρωταγωνιστήσουν στη διαμόρφωση του νέου πολιτικού και οικονομικού υποδείγματος.

Το ερώτημα είναι υπέρ ποιου θα λειτουργήσει το νέο πολιτικό και οικονομικό μοντέλο που θα γεννήσει η πανδημία. Υπέρ των ολιγαρχών που εκμεταλλεύτηκαν τον καπιταλισμό της παγκοσμιοποίησης ή υπέρ των πολλών, που υποφέρουν σήμερα από την αποτυχία του;

Τελικά, όπως η ζωή αποδεικνύει, την αλλαγή οικονομικού υποδείγματος που δεν κατάφερε να επιτύχει ο άνθρωπος και τα πολιτικά συστήματα τα οποία έχει επινοήσει, το πέτυχε ένας επίμονος και μεταδοτικός ιός…