Η ανθρωπότητα έχει βρεθεί κι άλλες φορές αντιμέτωπη με πανδημίες κορωνοϊών, όπως εκείνη που προκαλούν τo SARS και το MERS, αλλά οι επιπτώσεις τους ωχριούν μπροστά στην καταστροφή που σπέρνει ο νέος κορωνοϊός.
Μέσα σε μόλις πέντε μήνες η Covid-19, που προκαλεί ο Sars-CoV-2, όπως είναι το επίσημο όνομα του νέου κορωνοϊού, προκάλεσε εκατόμβες θυμάτων ανά την υφήλιο, ανάγκασε τις κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών να επιβάλουν αυστηρά περιοριστικά μέτρα και συνεχίζει να εξαπλώνεται. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα έχει ριχθεί στη μάχη για την ανάπτυξη αντιικών φαρμάκων, αποτελεσματικών και ασφαλών εμβολίων και νέων διαγνωστικών εξετάσεων. Το ερώτημα, όμως, είναι: τι έχουμε μάθει όλο αυτό το διάστημα για τον νέο κορωνοϊό και πώς οι γνώσεις αυτές μπορούν να βάλουν τέλος στον εφιάλτη.
Ο νέος κορωνοϊός είναι σχεδόν σίγουρο ότι προήλθε από νυχτερίδες, που έχουν αναπτύξει ισχυρή ανοσο-άμυνα κατά των ιών, η οποία τους ωθεί να αναπαράγονται ταχύτερα για να την διαπεράσουν. Έτσι οι νυχτερίδες μεταμορφώνονται σε μια δεξαμενή ταχείας αναπαραγωγής λίαν μεταδοτικών ιών, οι οποίοι όταν περάσουν σε άλλα θηλαστικά, που δεν διαθέτουν ανοσοποιητικά συστήματα ταχείας αντίδρασης, εξαπλώνονται στους οργανισμούς των νέων ξενιστών τους. Τα μέχρι τώρα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ο νέος κορωνοϊός πέρασε στους ανθρώπους μέσω ενός ενδιάμεσου είδους, όπως οι παγκολίνοι χωρίς και αυτό να έχει διακριβωθεί.
«Ο κορωνοϊός αυτός πιθανώς πέρασε από μια νυχτερίδα σε άλλο ζώο, το οποίο βρέθηκε κοντά σε άνθρωπο πιθανώς σε μια υπαίθρια αγορά. Κι έτσι όταν ένα τέτοιο άγριο ζώο φέρει έναν ιό, που πήρε από νυχτερίδα, κι ερχόμαστε σε επαφή μαζί του υπάρχουν πολλές πιθανότητες ο ιός να εξαπλωθεί στον ιδιοκτήτη του ζώου, ο οποίος θα πάει σπίτι του, θα τον μεταδώσει σε κάποιον άλλο κι έτσι ξεκινά η επιδημία», εξηγεί στον Guardian ο καθηγητής Ιολογίας του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ, Έντουαρντ Χολμς.
Ο τρόπος εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού
Η μετάδοση του νέου κορωνοϊού από άνθρωπο σε άνθρωπο γίνεται κυρίως μέσω σταγονιδίων που περιέχουν τον ιό, όταν ένας φορέας βήξει ή φταρνιστεί. Όταν εισπνεύσει κανείς σωματίδια που φέρουν τον ιό, αυτά έρχονται σε επαφή με κύτταρα στον λάρυγγα, που διαθέτουν στις επιφάνειές τους μεγάλους αριθμούς υποδοχέων Ace-2, όπως είναι γνωστοί. «Ο ιός αυτός διαθέτει μια πρωτεϊνη στην επιφάνειά του, που προσκολλάται στον υποδοχέα και μεταφέρει το ριβοζονουκλεϊκό του οξύ στο κύτταρο», εξηγεί ο καθηγητής Ιολογίας του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ, Τζόναθαν Μπολ. Από τη στιγμή εκείνη το RNA αυτό εισβάλει στον μηχανισμό αναπαραγωγής του κυττάρου και αρχίζει να παράγει αντίγραφα του κορωνοϊού, που βγαίνουν απ’ το κύτταρο κι η λοίμωξη εξαπλώνεται.
Αντισώματα που παράγει το ανοσοποιητικό σύστημα κάποια στιγμή επιτίθενται στον κορωνοϊό και στις περισσότερες περιπτώσεις αναχαιτίζουν την εξάπλωσή του. «Γενικώς οι μολύνσεις από την Covid-19 είναι ήπιες κι αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας του κορωνοϊού αυτού, αφού πολλοί άνθρωποι ούτε καν αντιλαμβάνονται ότι έχουν μολυνθεί κι έτσι πηγαίνουν στις δουλειές τους, τα σπίτια τους και τα σούπερ μάρκετ και μολύνουν κι άλλους», προσθέτει ο καθηγητής Μπολ.
Πώς επιφέρει σε κάποιους τον θάνατο η Covid-19
Σε κάποιους ασθενείς, ωστόσο, ο κορωνοϊός μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρά προβλήματα εφόσον φθάσει μέσω της αναπνευστικής οδούς στους πνεύμονες, που διαθέτουν ακόμη περισσότερα κύτταρα με υποδοχείς Ace-2. Πολλά από τα κύτταρα αυτά καταστρέφονται και οι πνεύμονες υπερπληρώνονται με κομμάτια τους, οπότε οι ασθενείς χρειάζονται νοσηλεία σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
Σε ορισμένες περιπτώσεις το ανοσοποιητικό σύστημα ενός ατόμου υπεραντιδρά επιτιθέμενο στα κύτταρα των πνευμόνων προκειμένου να σκοτώσει τον ιό, προκαλώντας φλεγμονές. Η διαδικασία αυτή μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχο και να επιδεινωθούν οι φλεγμονές σε ένα σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών, που μπορεί να αποβεί μοιραίο για τον ασθενή. Ασαφές παραμένει γιατί αυτό συμβαίνει σε ορισμένους ασθενείς, αλλά όχι στην πλειονότητά τους, με τους ειδικούς να εικάζουν ότι ίσως αυτό να οφείλεται επειδή κάποια άτομα διαθέτουν πιο ευάλωτες σε επιθέσεις από τον κορωνοϊό εκδοχές των υποδοχέων Ace-2.
Αποκτούν οι ιαθέντες ισόβια ανοσία;
Εξετάσεις σε ασθενείς που ανέρρωσαν από την Covid-19 αποκαλύπτουν σχετικά υψηλά επίπεδα αντισωμάτων στο αίμα τους. Τα αντισώματα αυτά παράγονται από το ανοσοποιητικό σύστημα και «σκεπάζουν» συγκεκριμένα σημεία ενός ιού εισβολέα, μπλοκάροντας έτσι τη δυνατότητά του να διεισδύσει στα κύτταρα. «Είναι σαφές ότι το ανοσοποιητικό αντιδρά κατά της Covid-19 στους φορείς του κορωνοϊού», λέει ο ιολόγος του Ιmperial College του Λονδίνου, Μάικ Σκίνερ. «Τα αντισώματα που παράγει θα παρέχουν κάποια προστασία κατά μελλοντικών μολύνσεων, αλλά είναι απίθανο να ισχύει αυτό εφ’ όρου ζωής».
Οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν ότι η ανοσία κατά του νέου κορωνοϊού στους ιαθέντες κρατά ίσως ένα με δύο χρόνια, «όπως δείχνουν οι περιπτώσεις άλλων κορωνοϊών που μολύνουν ανθρώπους», τονίζει ο Σκίνερ. «Κι αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι εκτεθούν κάποια στιγμή οι περισσότεροι στον ιοό, είναι πιθανόν να γίνει ενδημικός, δηλαδή να βλέπουμε εποχικές κορυφώσεις μολύνσεων από αυτή τη νόσο». Άρα ο κορωνοϊός θα μείνει μαζί μας για κάποιο διάστημα και το ερώτημα είναι αν θα επηρεαστεί η επιθετικότητά του. Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι ίσως γίνει λιγότερο φονικός, ενώ άλλοι θεωρούν ότι ίσως μεταλλαχθεί και γίνει φονικότερος. Το λυτρωτικό χτύπημα από τον εφιάλτη της πανδημίας, ωστόσο, θα δώσει τελικά η ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού εμβολίου.
Αγώνας δρόμου για το εμβόλιο
Τουλάχιστον 78 έρευνες είναι σε εξέλιξη ανά την υφήλιο για την ανάπτυξη εμβολίου κατά του νέου κορωνοϊό, σύμφωνα με την επιθεώρηση Nature, αλλά όπως τόνισε χθες ο λοιμωξιολόγος Σωτήρης Τσιόδρας , θα πρέπει να περιμένουμε τουλάχιστον έναν χρόνο. Kι αυτό γιατί η ανάπτυξη εμβολίων συνιστά μια μακροχρόνια διαδικασία καθώς απαιτεί δοκιμές ευρείας κλίμακας για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους με χιλιάδες ατόμων να λαμβάνουν είτε το ίδιο το εμβόλιο είτε ένα εικονικό (placebo) για να αποδειχθεί αν το πρώτο αποτρέπει όντως τη μόλυνση από τον κορωνοϊό.
Γι’ αυτό και κάποιοι επιστήμονες προτείνουν επιτάχυνση της διαδικασίας με σκόπιμη έκθεση εθελοντών στον ιό για να προσδιοριστεί η αποτελεσματικότητα του εμβολίου. «Η προσέγγιση αυτή κρύβει κινδύνους, αλλά έχει τη δυνατότητα να επιταχύνει κατά πολλούς μήνες τους ελέγχους υποψήφιων εμβολίων», λέει ο καθηγητής Βιοηθικής του Πανεπιστημίου Ρούτγκερς, Νιρ Έγιαλ. Οι εθελοντές, υπογραμμίζει, θα πρέπει να είναι νέα, υγιή άτομα: «Η πορεία της υγείας τους θα παρατηρείται στενά και θα έχουν πρόσβαση σε ΜΕΘ και τα όποια διαθέσιμα φάρμακα». Έτσι, ίσως προκύψει ένα εμβόλιο που μπορεί να σώσει εκατομμύρια ζωές αν είναι έτοιμο για χρήση πολύ συντομότερα απ’ ότι θα χρειαζόταν αν περνούσε από την τρίτη φάση των κλινικών δοκιμών.
Αλλά η σκόπιμη μόλυνση εθελοντών – ειδικά εκείνων που θα λάβουν εικονικό εμβόλιο – είναι αμφιλεγόμενη. «Θα πρέπει να το σκεφθούν οι υπεύθυνοι πολύ προσεκτικά», υπογραμμίζει ο καθηγητής Άνταμ Φιν του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ, επειδή «μπορεί να σπεύσουν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία νέοι άνθρωποι για να μετάσχουν σε τέτοιες δοκιμές, αλλά ο κορωνοϊός αυτός σκοτώνει και νέους»…