Στον Έβρο η αλήθεια βομβαρδίζεται

Με όλους τους πολέμους, από τον Κριμαϊκό Πόλεμο, οπότε και καταγράφεται η πρώτη κάλυψη μιας ένοπλης σύγκρουσης από ένα Μέσο, τους Times του Λονδίνου με τον W.H. Russell, μέχρι τη σύγχρονη εποχή, οι πολιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες ανέκαθεν επιχειρούν να χρησιμοποιήσουν τα ΜΜΕ για να διαμορφώσουν την κοινωνική συναίνεση στο ημέτερο στρατόπεδο και να εξουδετερώσουν την προπαγάνδα του αντιπάλου. Τα mainstream Μέσα, άλλες φορές χάρη στη λογοκρισία και άλλες, εφαρμόζοντας τεχνικές Ψυχολογικού Πολέμου (psywar), χειραγωγούνται.

Η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα του πολέμου, η αλήθεια βομβαρδίζεται πριν ακόμη ξεσπάσει μια ένοπλη σύρραξη. Ελάχιστα ΜΜΕ και λίγοι ερευνητές δημοσιογράφοι έχουν το θάρρος ν΄ αναζητήσουν τις πραγματικές αιτίες, που οδηγούν τις αντίπαλες πλευρές σε μια εμπόλεμη κατάσταση.

Για αυτό εκ πρώτης όψεως δεν πρέπει να εκπλήσσει ο τρόπος με τον οποίο τα τουρκικά και ελληνικά ΜΜΕ καλύπτουν τη μαζική και υποκινούμενη από τον Τούρκο πρόεδρο προσέλευση προσφύγων και μεταναστών στα ελληνο-τουρκικά σύνορα. Δεν έχουμε πόλεμο, αλλά όλοι φοβούνται ένα θερμό επεισόδιο, κυρίως εξαιτίας της απρόβλεπτης συμπεριφοράς του. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, παραβιάζοντας τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας (Μάρτιος 2016), εργαλειοποιεί τους δικαιούχους διεθνούς προστασίας προκειμένου ν΄ ασκήσει πιέσεις σε ΝΑΤΟ και Ευρώπη για να συνδράμουν στους σχεδιασμούς του στο ανοικτό μέτωπο με τη Συρία. Και χρησιμοποιεί για αυτό τα τουρκικά Μέσα, που ελέγχει πλήρως.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, από την άλλη, ανήμπορος να διαχειριστεί το προσφυγικό, δέσμιος της ακροδεξιάς ρητορικής του κόμματός του και χωρίς καμία ουσιαστική βοήθεια από τους ευρωπαίους εταίρους, αντιμετωπίζει μια ανθρωπιστική κρίση με όρους καταστολής. Για αυτό έστειλε τα ΜΑΤ στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις στον Έβρο, αναστέλλοντας ταυτόχρονα για ένα μήνα τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων ασύλου, παραβιάζοντας τη Συνθήκη της Γενεύης (1951) και την ευρωπαϊκή νομοθεσία για το καθεστώς προσφύγων. Για τον ίδιο λόγο αξιωματούχος της κυβέρνησής του δήλωσε ότι οι «οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι πρόσφυγες, αλλά παράνομοι μετανάστες, (που) αποτελούν απειλή για την χώρα μας». Και τα ελληνικά mainstream Μέσα, στην πλειοψηφία τους, όχι μόνον υιοθέτησαν άκριτα τις θέσεις της κυβέρνησης, αλλά και διαστρέβλωσαν ή/και αποσιώπησαν σημαντικές πτυχές των γεγονότων. Στην αφήγηση μιας έκρυθμης κατάστασης δεν έχουν σημασία μόνον αυτά που γράφονται και λέγονται, αλλά περισσότερο εκείνα που αποκρύπτονται. Και τα οποία ο δημοσιογράφος καλείται ν΄ αποκαλύψει.

Δεν είναι, βεβαίως, η πρώτη φορά που τα ΜΜΕ στην χώρα μας καλλιεργούν ένα κλίμα ρατσισμού και ξενοφοβίας. Από την έλευση των Αλβανών μεταναστών, στις αρχές της δεκαετίας του ΄90, την omerta των Μέσων στις άτυπες επαναπροωθήσεις προσφύγων στις αρχές του 2000 μέχρι την άνοδο της Χρυσής Αυγής και τις επιχειρήσεις-σκούπα των διωκτικών αρχών εναντίον δικαιούχων διεθνούς προστασίας, κυρίως τα τηλεοπτικά κανάλια πρόβαλαν και συχνά ταυτίζονταν με τη ρητορική του μίσους.

Είναι, όμως, η πρώτη φορά μετά την 11η Σεπτεμβρίου, οπότε και ξεκίνησε ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» (στην πραγματικότητα είχε ξεκινήσει επί κυβερνήσεως Ρίγκαν), που οι κατατρεγμένοι χαρακτηρίζονται «εισβολείς», σ΄ ένα νέου τύπου «υβριδικό πόλεμο». Σε καμία άλλη χώρα, ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες, από την εποχή του εμφυλίου πολέμου στο Ελ Σαλβαδόρ, τον πόλεμο των κόντρας στη Νικαράγουα και τη μαζική έλευση μεταναστών από το Μεξικό, επί κυβερνήσεως Τραμπ, ούτε σε χώρες της Μέσης Ανατολής (Λίβανος, Ιορδανία, Αίγυπτος) και του Περσικού Κόλπου (Ιράν, κ.ά.), που δέχονται εκατομμύρια πρόσφυγες από εμπόλεμες ζώνες (Αφγανιστάν, Ιράκ, Σομαλία, Υεμένη, Κογκό, κλπ.), οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας θεωρήθηκαν «ασύμμετρη απειλή» και εκ προοιμίου «επικίνδυνοι».

Έχουν ειπωθεί και γραφεί από κυβερνητικούς αξιωματούχους άλλων χωρών και διεθνή Μέσα πολλά και διάφορα, άλλα βάσιμα και άλλα που ουδόλως ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Έχουν σταλεί πάμπολλες φορές αστυνομικές δυνάμεις για ν΄ αντιμετωπίσουν τη μαζική έλευση προσφύγων, έχουν υψωθεί συρματοπλέγματα και τείχη για ν΄ ανακόψουν (ανεπιτυχώς) τους δρόμους της προσφυγιάς προς τη γη της επαγγελίας, έχει τεθεί το θέμα της δημόσιας ασφάλειας από τζιχαντιστές, αλλά οι όροι «εισβολή», «εισβολείς», «ασύμμετρη απειλή», «υβριδικός πόλεμος», που χρησιμοποιούν αυτές τις μέρες στην χώρα μας περισπούδαστοι πολιτικοί αναλυτές και δημοσιογράφοι σε κανάλια, εφημερίδες, ενημερωτικές ιστοσελίδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αφηγηθούν ό,τι συμβαίνει στον Έβρο, δεν έχει προηγούμενο.

Προφανώς ορισμένοι εκτιμούν ότι δια πυρός και σιδήρου θ΄ αντιμετωπιστεί μια ανθρωπιστική κρίση. Και ότι, αν χρειαστεί, σύσσωμος ο ελληνικός λαός θα προτάξει τα όπλα και θα υπερασπιστεί τον τόπο του. Ποιος, όμως, είναι ο εχθρός; Οι Τούρκοι; Οι οικογένειες Σύρων; Οι άοπλοι πιτσιρικάδες από το Αφγανιστάν, που φεύγουν κυνηγημένοι από την τρομοκρατία των Ταλιμπάν, τα drones των Αμερικανών και την οικονομική κρίση στο Ιράν; Οι Ιρακινοί, που εγκαταλείπουν την χώρα τους σε μια διαρκή εμπόλεμη κατάσταση; Οι Παλαιστίνιοι, που αφήνουν τη «φυλακή της Γάζας»; Οι Σομαλοί, που βομβαρδίζονται καθημερινά από τις αμερικανικές δυνάμεις; Οι Κογκολέζοι, που ζουν σ΄ ένα καθεστώς μόνιμου εμφυλίου πολέμου στις περιοχές εξόρυξης πολύτιμων μετάλλων; Οι Νιγηριανές γυναίκες, που κατά χιλιάδες πέφτουν θύματα trafficking; Είναι όλοι αυτοί, κάποιοι από τους οποίους πετούν πέτρες στα ΜΑΤ, σοβαρός κίνδυνος για την Ελλάδα; Ποιος μπορεί βάσιμα να ισχυριστεί, χωρίς να επαναλάβει τα γνωστά στερεότυπα, ότι απειλούν την χώρα μας; Μήπως είναι οι πολιτικές της ΕΕ και της κυβέρνησης Μητσοτάκη, οι αιτίες που έχουν μετατραπεί τα ελληνικά νησιά σε αποθήκες ψυχών;

Στα απλά αυτά ερωτήματα τα Μέσα δεν δίνουν απαντήσεις. Για λόγους, όμως, πολιτικούς (στήριξη της κυβέρνησης Μητσοτάκη) και κερδοσκοπικούς (αύξηση τηλεθέασης, επισκεψιμότητας, πωλήσεις φύλων) χάνουν κάθε ίχνος αξιοπιστίας. Υιοθετούν και αναπαράγουν όρους και λέξεις, που χρησιμοποιεί η προπαγάνδα και η ρητορική του μίσους για να περιγράψουν άοπλους ανθρώπους, δικαιούχους διεθνούς προστασίας. Διασπείρουν και αναπαράγουν fake news. Προβάλουν βίντεο του παρελθόντος από γεγονότα σε άλλες χώρες (σύνορα Βουλγαρίας-Βόρειας Μακεδονίας το 2015) προκειμένου να «τεκμηριώσουν» δήθεν την «εισβολή επικίνδυνων ξένων» στην Ελλάδα. Αλλοιώνουν πραγματικές ειδήσεις και δικαιολογούν παράνομες συμπεριφορές και επιθέσεις ακροδεξιών στοιχείων, που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή προσφύγων και δημοσιογράφων (επιθέσεις στη Λέσβο κατά εγκύων γυναικών, ανηλίκων, μελών ΜΚΟ και απεσταλμένων ξένων Μέσων).

Αποσιωπούν ειδήσεις, που δεν εντάσσονται στο ξενοφοβικό και ρατσιστικό αφήγημά τους (ανακοινώσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ΜΚΟ και κινήσεων πολιτών) και πριμοδοτούν άλλες (την αποστολή ένοπλων εθελοντών στα ελληνο-τουρκικά σύνορα) δήθεν για να προστατέψουν την χώρα μας από την «ασύμμετρη απειλή». Η παράνοια σ΄ όλο της το μεγαλείο. Μια παράνοια, όμως, επικίνδυνη για την ίδια την χώρα. Εάν η Μόρια είναι «το σύμβολο του μεγαλύτερου ηθικού και πολιτικού φιάσκου της Ευρώπης», ο Έβρος κινδυνεύει να γίνει ο τόπος-σύμβολο ενός εθνικιστικού παροξυσμού και της παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στα επικίνδυνα για την ειρήνη παιχνίδια του Τούρκου προέδρου, η Ελλάδα πρέπει ν΄ απαντήσει με νηφαλιότητα και ουσιαστικές διπλωματικές κινήσεις.

Όλοι θα υπερασπιστούμε, εάν χρειαστεί, την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, αλλά η εθνική ομοψυχία δεν στήνεται πάνω σε ρατσιστικές και ξενοφοβικές βάσεις, ούτε στην παραπληροφόρηση, όπως επιδιώκει η προπαγάνδα. Οι δημοσιογράφοι οφείλουν να ερευνούν και να διασταυρώνουν τις πληροφορίες, να μην χρησιμοποιούν όρους, που διεγείρουν το θυμικό του κοινού, χωρίς να προσθέτουν τίποτε επί της ουσίας στην ενημέρωση, να παίρνουν υπόψη τους ότι η προπαγάνδα στηρίζεται ενίοτε σε πραγματικά περιστατικά, τα οποία, όμως, «κόβονται και ράβονται στα μέτρα της», να δίνουν έμφαση στην αξιοπιστία των πηγών και να παρουσιάζουν τα γεγονότα με τρόπο σφαιρικό και αμερόληπτο. Δημοσιογράφοι και ΜΜΕ οφείλουν να υπερασπίζονται τον τόπο τους, αλλά ταυτόχρονα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα όλων. Μόνον έτσι θα υπάρξει αποκλιμάκωση της έντασης στα σύνορα της ΕΕ με την Τουρκία.

Ο Παύλος Νεράντζης κάλυψε πολέμους σε Ιράκ, Αφγανιστάν, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή και Κεντρική Αμερική. Είναι συντονιστής του Δικτύου Χάρτα της Ειδομένης και συγγραφέας της εργασίας «Ο ρατσισμός και η ξενοφοβία στα ελληνικά ΜΜΕ (1990-2015)» (Δημόσια Σφαίρα σε Κρίση, εκδ. Παπαζήση) και του υπό έκδοση βιβλίου «ΜΜΕ και Πόλεμοι. Τα ψέματα των πολέμων, η προπαγάνδα, η λογοκρισία και οι πολεμικοί ανταποκριτές. Από τα μέσα του 19ου έως τις απαρχές του 21ου αιώνα».