Πώς θα έμοιαζε μια πόλη χωρίς αυτοκίνητα; Τα παιδιά θα έπαιζαν ποδόσφαιρο στις λεωφόρους, οι τουρίστες θα στέκονταν στη μέση του δρόμου για να τραβήξουν φωτογραφίες, τα καφέ και εστιατόρια θα είχαν τραπεζάκια στον ελεύθερο χώρο και δεν θα βλέπαμε μπροστά μας τίποτα που να κινείται πάνω σε ρόδες.
Τα τελευταία 100 χρόνια, το αυτοκίνητο έχει κυριαρχήσει στο αστικό τοπίο. Οι δρόμοι στις περισσότερες πόλεις του κόσμου έχουν διευρυνθεί για να εξυπηρετούν την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, ενώ τεράστιες εκτάσεις ελεύθερου χώρου έχουν παραχωρηθεί για τη στάθμευσή τους. Τα ιδιωτικά οχήματα έχουν φέρει την επανάσταση στις μετακινήσεις, αλλά έχουν επίσης επιφέρει πολλά δεινά στη ζωή μας: από την ατμοσφαιρική ρύπανση έως τα τροχαία ατυχήματα.
Σήμερα ένας μικρός μεν αλλά όλο κι αυξανόμενος αριθμός πόλεων, προσπαθούν να κάνουν «έξωση» στα αυτοκίνητα από το αστικό τους τοπίο. Τα μέτρα που υιοθετούν προσπαθούν να καταστήσουν την οδήγηση δυσκολότερη, σε μια προσπάθεια να καλλιεργηθεί η κουλτούρα της χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς ή πιο φιλικών προς την πόλη μέσων, όπως το ποδήλατο και τα πατίνια. Παραδείγματα των μέτρων που επιβάλλονται προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν τα τέλη κυκλοφοριακής συμφόρησης του Λονδίνου, το σύστημα του δακτυλίου που εφαρμόζεται από την Αθήνα μέχρι την πόλη του Μεξικό ή ακόμα και άμεσες απαγορεύσεις μετακίνησης, που επιβάλλονται όμως από μικρότερες πόλεις, όπως για παράδειγμα η ισπανική Ποντεβέδρα.
Το Όσλο, η πρωτεύουσα της Νορβηγίας, είναι μία από τις πόλεις που εδώ και χρόνια έχει ανακοινώσει τα σχέδιά της να διώξει τα αυτοκίνητα από το κέντρο της. Κι αν και δεν έχει καταφέρει να τα «ξεφορτωθεί» εντελώς, έχει καταφέρει να κάνει κάποια σημαντικά βήματα.
«Κύριος στόχος μας είναι να δώσουμε τους δρόμους πίσω στους ανθρώπους», λέει η αντιδήμαρχος του Όσλο για την αστική ανάπτυξη, Hanna Marcussen, στο BBC. «Πρόκειται για το πώς θέλουμε να χρησιμοποιούμε τους δρόμους μας και το πώς θα πρέπει να χρησιμοποιούνται. Εμείς πιστεύουμε ότι ο δρόμος πρέπει να είναι ένα σημείο όπου συναντάς ανθρώπους, τρως σε υπαίθρια εστιατόρια, παίζουν τα παιδιά και όπου εκτίθεται η τέχνη», σημειώνει. Και εξηγεί πως για να το πετύχει αυτό το Όσλο, η δημοτική αρχή έχει κλείσει ορισμένους δρόμους στο κέντρο για τα αυτοκίνητα εντελώς, κι εκεί που άλλοτε πάρκαραν τα οχήματα, έχουν ξεφυτρώσει ποδηλατόδρομοι, πάρκα και πάγκοι μικροπωλητών.
Το μέτρο δεν έχει μόνο κοινωνική αλλά και περιβαλλοντική πτυχή. Το Όσλο, όντας ένα λεκανοπέδιο υπέφερε από σοβαρά προβλήματα ρύπανσης της ατμόσφαιρας, ειδικά τον χειμώνα. Τα στοιχεία της τοπικής αυτοδιοίκησης δείχνουν όμως, πως τα τελευταία δέκα χρόνια που έχει ξεκινήσει η εκστρατεία κατά των αυτοκινήτων, έχει σημειωθεί σημαντική μείωση της ρύπανσης.
Ο JH Crawford είναι ίσως η κορυφαία φωνή στον κόσμο για τις πόλεις χωρίς αυτοκίνητο και συγγραφέας δύο βιβλίων για το θέμα. «Εκτός από τα καλά τεκμηριωμένα προβλήματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τα εκατομμύρια των θανάτων που προκαλούνται από την κυκλοφορία αυτοκινήτων κάθε χρόνο, το μεγαλύτερο αποτέλεσμα που έχουν τα αυτοκίνητα στην κοινωνία είναι η τεράστια ζημιά που προκαλούν στους κοινωνικούς χώρους», λέει στο BBC.
Το επιχείρημα του Crawford είναι ότι τα αυτοκίνητα μειώνουν σημαντικά την κοινωνική αλληλεπίδραση. «Τα μέρη που είναι πιο δημοφιλή στις πόλεις είναι πάντα οι χώροι χωρίς αυτοκίνητα», λέει. Μπορεί να είναι πάρκα, πλατείες ή πεζόδρομοι. Λέει ότι στις πόλεις των ΗΠΑ, όπως το Χιούστον και το Ντάλλας, το 70% της αστικής γης δίνεται στο πάρκινγκ. «Η σημερινή στεγαστική κρίση προέρχεται από έλλειψη γης. Απαλλαγείτε από τα αυτοκίνητα και το πρόβλημα επιλύεται αμέσως», υπογραμμίζει.
Η αντίθετη άποψη
Μια πόλη χωρίς αυτοκίνητα ακούγεται ωραία ως ιδέα. Πρέπει όμως να αναρωτηθούμε αν μια τέτοια ωραία ιδέα είναι βιώσιμη και πολύ περισσότερο αν πραγματικά θέλουμε τις πόλεις μας χωρίς αυτοκίνητα; Πείτε ότι τα καταφέρνουμε και διώχνουμε τα αυτοκίνητα… Τι θα γίνει με τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης; Τι θα γίνει με τα άτομα που έχουν κινητικά προβλήματα; Και τι θα γίνει με τα προάστια και τα περίχωρα; Είναι η ιδέα της μη ελεύθερης κυκλοφορίας αυτοκινήτων μόνο για νέους επαγγελματίες που επιθυμούν να ζήσουν σε αστικά κέντρα;
«Ο πιο γρήγορος τρόπος για να κάνεις το κέντρο μιας πόλης να πεθάνει, είναι να εμποδίσεις τους ανθρώπους να φτάνουν εκεί», λέει ο Hugh Bladen της Ένωσης Βρετανών Οδηγών. Ο Ransford Acheampong, ερευνητής πολεοδομικού σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, λέει από την πλευρά του ότι «αν απομακρύνουμε τα αυτοκίνητα από τους πολίτες, πρέπει να είμαστε σε θέση να παράσχουμε μια εναλλακτική λύση». «Ακόμη και στην Ευρώπη, η οποία έχει σχετικά καλές δημόσιες συγκοινωνίες, οι μετακινήσεις και ο τρόπος ζωής πολλών ανθρώπων δεν θα ήταν οι ίδιες χωρίς ιδιωτικό αυτοκίνητο», συμπληρώνει. Μέχρις ότου οι δημόσιες συγκοινωνίες μπορούν να μειώσουν το χάσμα, από τον σταθμό αποβίβασής των επιβατών από ένα μέσο μεταφοράς μέχρι τον τελικό προορισμό τους, οι άνθρωποι θα εξακολουθήσουν να θέλουν να μετακινούνται με αυτοκίνητα, σημειώνει επίσης.
Τι θα χρειαζόταν για να γίνει μια πόλη car-free;
Το 2012 η αμερικανική αρχιτεκτονική εταιρεία SmithGill ανέλαβε να σχεδιάσει μια πόλη χωρίς αυτοκίνητο στα περίχωρα της Τσενγκτού, της πρωτεύουσας της επαρχίας Σιτσουάν στη νοτιοδυτική Κίνα.
Η πόλη σχεδιάστηκε για να φιλοξενεί 100.000 άτομα σε έκταση μόλις ενός τετραγωνικού χιλιόμετρου, έτσι ώστε ο καθένας να μπορεί να πάει οπουδήποτε με τα πόδια μέσα σε 10 λεπτά το πολύ. Δυστυχώς δεν χτίστηκε ποτέ, λέει ο αρχιτέκτονας Chris Drew από την SmithGill, αλλά σημειώνει πως παρ ‘όλα αυτά, το σχέδιο δείχνει πώς μια αστική περιοχή θα μπορούσε να σχεδιαστεί για να λειτουργήσει χωρίς αυτοκίνητα.
Υπάρχουν μερικά ακόμη παραδείγματα νέων πόλεων που έχουν περισσότερο ή λιγότερο σχεδιαστεί αφήνοντας τα αυτοκίνητα στην απέξω. Ο Chris Drew είχε παλιότερα συμμετάσχει στον σχεδιασμό της πόλης Μάσνταρ των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, η οποία αρχικά σχεδιάστηκε για να είναι εντελώς ελεύθερη από αυτοκίνητα, παρόλο που τα οχήματα μπορούν τώρα πια να κινούνται στους δρόμους της. Συνέβαλε επίσης στον σχεδιασμό της Παγκόσμιας Έκθεσης 2020 του Ντουμπάι. Η περιοχή προορίζεται να είναι πλήρως περιστρεφόμενη και σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένη από αυτοκίνητα όταν ολοκληρωθεί.
Ο JH Crawford περιγράφει μια πόλη διασυνδεδεμένων κόμβων, καθένας από τους οποίους θα έχει μια κεντρική στάση του τραμ ή ένα ελαφρύ σιδηρόδρομο περιτριγυρισμένο από σπίτια, καταστήματα και γραφεία. Μια πόλη όπου οι κάτοικοι δεν θα χρειάζονται ποτέ περισσότερο από πέντε λεπτά με τα πόδια για να φτάσουν στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Στον θεωρητικό του σχεδιασμό, ο μέγιστος χρόνος που θα χρειαζόταν κανείς για να διασχίσει την πόλη θα ήταν λίγο περισσότερο από μισή ώρα.
Αλλά τι γίνεται με τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων πόλεων, όπου οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν σήμερα; Η Hanna Marcussen εξηγεί την προσέγγιση του Όσλο: «Ξεκινήσαμε πιλοτικά με μικρές ρυθμίσεις ώστε οι πολίτες να καταλάβουν περί τίνος πρόκειται και να αρχίσουμε να κάνουμε τις αλλαγές σιγά-σιγά. Για παράδειγμα, μία από τις ωραιότερες πλατείες στο Όσλο είναι έξω από το δημαρχείο, αλλά μέχρι πρόσφατα ήταν γεμάτη αυτοκίνητα. Όταν την κλείσαμε πριν από περίπου ένα χρόνο, οι άνθρωποι σκέφτηκαν ότι ήταν παράξενο – αλλά τώρα σκέφτονται ότι ήταν περίεργο που κάποτε κινούνταν αυτοκίνητα εκεί».
Ένα μέλλον χωρίς αυτοκίνητα;
Η οδήγηση βρίσκεται σε παρακμή ενώ η γενιά των baby boomers απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την ιδιωτική ιδιοκτησία. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η σημερινή κυριαρχία των αυτοκινήτων μπορεί να σταματήσει σταδιακά από μόνη της. Από την άλλη, όμως, υπάρχει και αυξανόμενη ζήτηση για νέες βολικές επιλογές κινητικότητας. Υπηρεσίες όπως το Uber απομακρύνουν τους ανθρώπους από τα μέσα μαζικής μεταφοράς, όπως και τα αυτόνομα οχήματα. Στο τέλος, όμως είναι αυτοκίνητα και αυτά…
Σε μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου η κυριότητα των αυτοκινήτων αυξάνεται και οι κυβερνήσεις δίνουν προτεραιότητα στην ιδιοκτησία αυτοκινήτων έναντι άλλων μέσων μεταφοράς.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι η αυτοβιομηχανία κινεί όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά και την οικονομία. Επομένως μην περιμένετε και πολλά…