Στην επίσπευση των διαδικασιών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου που κατατίθενται με την εφαρμογή, από την αρχή του χρόνου, της νέας νομοθεσίας (4636/2019), επενδύει η κυβέρνηση προκειμένου να βρεθεί μια κάποια δυνατότητα αποσυμπίεσης του συστήματος υποδοχής και φιλοξενίας. Στις αρχές Δεκεμβρίου 2019, εκκρεμούσαν προς εξέταση 83.683 αιτήσεις ασύλου σε πρώτο βαθμό, ενώ επίσης είχαν κατατεθεί 57.335 προσφυγές σε δεύτερο βαθμό. Στα νησιά όπου υπάρχει μεγάλη πίεση λόγω των συνεχόμενων αφίξεων, υπάρχουν άτομα που περιμένουν πάνω από έξι μήνες μόνο για να καταθέσουν το αίτημα ασύλου. Χαρακτηριστικά, στη Λέσβο το 2019 καταγράφηκαν 18.800 αιτήματα ασύλου, σε σύνολο 54.000 σε όλη τη χώρα.
«Υπάρχει τρομερή υστέρηση στην εξέταση των αιτημάτων ασύλου», τονίζει στέλεχος του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, «με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προχωρήσει η διαδικασία των επιστροφών». Η παρούσα κυβέρνηση, σε αντίθεση με την προηγούμενη, δεν είναι διατεθειμένη να τους φιλοξενεί όλους, διαμηνύει με όλους τους τρόπους το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. Οι υπηρεσίες ασύλου από την αρχή του χρόνου τυπικά ξεκίνησαν να εφαρμόζουν τον νέο νόμο όσον αφορά το άσυλο. Σύμφωνα με αυτόν, το αίτημα ασύλου που υποβάλλεται εξετάζεται με γρήγορες διαδικασίες αρχικά και κρίνεται αν πρόκειται για παραδεκτό ή απαράδεκτο, αν δηλαδή επιβάλλεται να εξεταστεί στην Ελλάδα γιατί η ζωή του αιτούντος κινδυνεύει ή όχι. Κατά προτεραιότητα θα εξετάζονται τα αιτήματα ασύλου των Σύρων οι οποίοι μέσω της κοινής δήλωσης Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας μπορούν να επαναπροωθούνται στην Τουρκία εφόσον αυτή κριθεί ασφαλής χώρα και εκεί να εξεταστεί το αίτημα ασύλου τους. «Η προηγούμενη κυβέρνηση δεν ήθελε να επιστρέψει Σύρους στην Τουρκία, θεωρώντας ότι σημειολογικά δεν θα ήταν καλό. Ωστόσο, αυτό προβλέπει η κοινή δήλωση και επίσης για τη φιλοξενία των Σύρων η Τουρκία λαμβάνει κονδύλια από την Ευρωπαϊκή Ενωση», τονίζει υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη.
Επίσης, παραδεκτό ή απαράδεκτο αρχικά θα κρίνεται και το αίτημα ασύλου όσων προέρχονται από ασφαλείς χώρες προέλευσης σύμφωνα με τον κατάλογο
που δημοσιεύθηκε με υπουργική απόφαση παραμονή Πρωτοχρονιάς. Σύμφωνα με τον κατάλογο που δημοσιοποιήθηκε από τα υπουργεία Εξωτερικών και Προστασίας του Πολίτη, ασφαλείς τρίτες χώρες καταγωγής είναι: Γκάνα, Σενεγάλη, Τόγκο, Γκάμπια, Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, Αλβανία, Γεωργία, Ουκρανία, Ινδία, Αρμενία.
Με αυτόν τον τρόπο εκτιμούν στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη ότι δεν θα επιβαρύνεται η υπηρεσία ασύλου με την εξέταση υποθέσεων που είτε θα μπορούσαν να εξεταστούν σε άλλες χώρες είτε δεν έχουν καμία πιθανότητα να δικαιωθούν.
Το μεγαλύτερο «θέμα» για την υπηρεσία ασύλου αποτελούν, όπως φαίνεται, οι Αφγανοί, που είναι και η κύρια ομάδα που υποβάλλει πλέον αίτημα ασύλου. Το 2019 υπέβαλαν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα 9.323 Σύροι και 20.364 Αφγανοί. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι Αφγανοί έχουν σχετικά χαμηλό προσφυγικό προφίλ (στο 70%), ωστόσο ο πληθυσμός που έρχεται στην Ελλάδα έχει χαρακτηριστικά ευαλωτότητας ενώ συμπεριλαμβάνεται και μεγάλο ποσοστό ανηλίκων.