Ιχθυοκαλλιέργειες: Ερωτήματα για υγεία και περιβάλλον σε μαύρους βυθούς

Είναι η ιχθυοκαλλιέργεια ένα ακόμα αναπτυξιακό δίλημμα; Τίθεται ζήτημα αν πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στην καταστροφή του περιβάλλοντος και της υγείας μας προκειμένου να αυξάνεται καθημερινά η παραγωγή ψαριών μεγάλων πολυεθνικών; Τελικά είναι μη ανατρέψιμη η οικολογική καταστροφή που συντελείται σε σημεία υδάτινης έκτασης της χώρας μας και τι πρέπει να γίνει; Γιατί η Ελλάδα τελικά παράγει φθηνό και κακής ποιότητας ψάρι ενώ έχει τον φυσικό πλούτο ώστε να στηρίξει την παραγωγή της σε ψάρια καλής ποιότητας; Το Τvxs.gr συνεχίζει την έρευνα και ζητά απαντήσεις από ειδικούς.

Περιβαλλοντικές μελέτες μαϊμού, μαύροι βυθοί, βλαβερό ψάρι

Με την δικαστική περιπέτεια του ιχθυολόγου Χρήστου Λοβέρδου Στελακάτου, που παρουσίασε το Tvxs.gr πριν από λίγες ημέρες, ήρθε στην επιφάνεια ένα εξαιρετικά σοβαρό θέμα το οποίο απασχολεί εδώ και δεκαετίες οικολόγους, επιστήμονες, περιβαλλοντικές ομάδες και ενεργούς πολίτες. Τις επιπτώσεις της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας στην υγεία μας και το περιβάλλον.

Η ιχθυοκαλλιέργεια αποτελεί την ταχύτερα αναπτυσσόμενη βιομηχανία τροφίμων στον κόσμο, έχει εντατικοποιήσει την εκμετάλλευση των ψαριών, και έχει οδηγήσει στην ιδιωτικοποίηση των θαλασσών σε μεγάλη κλίμακα. Σύμφωνα με στοιχεία από δημοσιεύματα έχουμε δύο εκατομμύρια τόνους παραγωγής (λαβράκια, τσιπούρες, φαγκριά, κέφαλοι, πέστροφες, γλώσσες, σολομοί) μόνο στην ΕΕ, που αποφέρουν στις πολυεθνικές τζίρους δισεκατομμυρίων. Η υπερεντατικοποίηση αφήνει πίσω της όμως μαύρους βυθούς, διαλυμένο θαλάσσιο οικοσύστημα και φέρνει στα πιάτα μας ανθυγιεινό ψάρι. Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;

Το αίολο νομικό πλαίσιο, η αδυναμία ή η αδιαφορία της πολιτείας για σχολαστικούς ελέγχους, η ανεξέλεγκτη χρήση φορμόλης και αντιβιοτικών, φέρνουν συχνά στο πιάτο μας τροφή, εμποτισμένη με καρκινογόνες ουσίες και καταστρέφουν τους βυθούς μας και την πανίδα σε μια μεγάλη ακτίνα γύρω από τις περιοχές όπου δεν λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα.

Σε όλα αυτά, έρχεται να προστεθεί και η αποκάλυψη από την πλευρά της διευθύντριας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» Αναστασίας Μηλιού, σχετικά με τις περιβαλλοντικές μελέτες. «Διαπιστώνουμε συχνά, πως υπάρχουν περιβαλλοντικές μελέτες copy paste. Παίρνουν δηλαδή τη μελέτη που έγινε στο Α νησί, την παρουσιάζουν ως μελέτη που έγινε στο Β νησί. Είναι ίδια και απαράλλακτη. Μάλιστα μια φορά είχαν ξεχάσει να σβήσουν το όνομα του Α νησιού. Τι σημαίνει αυτό; Προφανώς δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ μελέτη για το Β νησί» λέει η Α. Μηλιού στο tvxs.gr. «Οι αρχές λένε ότι όλα είναι καλά. Ότι οι περιβαλλοντικοί όροι είναι άψογοι και ότι είναι κάτι τρελοί οικολόγοι που υπερβάλλουν.»

Όμως κάτω από τα τεράστια κλουβιά στον βυθό, συσσωρεύονται υπολείμματα τροφών και περιττώματα, που απειλούν τα έγκλειστα ψάρια και τους άλλους οργανισμούς που μοιράζονται το ίδιο οικοσύστημα. Τα ψάρια που  καταφέρνουν να δραπετεύσουν απειλούν με τη σειρά τους τους ελεύθερους πληθυσμούς, και τους μεταδίδουν ιούς και παράσιτα. «Πηγαίνουμε συχνά να ελέγξουμε τι συμβαίνει στα νησιά. Θυμάμαι χαρακτηριστικά, πως μετά από μία επίσκεψη, δεν μπορούσα να βγάλω τη βρόμα από το χέρι μου. Η λάσπη είχε γίνει ένα με τον βυθό» μας λέει η θαλάσσια βιολόγος Αν. Μηλιού .

«Σε περιοχές που κάναμε αντιμελέτες, βρήκαμε απίστευτα πράγματα. Εκεί που γράφανε ότι δεν υπάρχει Ποσειδωνία (προστατευόμενο θαλάσσιο λιβάδι πάνω από το οποίο απαγορεύεται να εγκατασταθούν κλουβιά), ο χάρτης αυτός είναι κάκιστος. Ήταν υποχρέωση του επενδυτή να κάνει ειδική μελέτη.  Βάλανε λοβούς πάνω από λιβάδια τα οποία καταστράφηκαν. Συλλέξαμε δείγμα από τον πυθμένα και εντοπίζαμε σε μεγάλη έκταση, νεκρά ριζώματα από θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας, που βρίσκονταν κάτω από παχύ στρώμα από λάσπη.»

«Τη δεκαετία του ’ 90 ξεκίνησε η ιχθυοκαλλιέργεια στην Ελλάδα με ευρωπαϊκές επιδοτήσεις . Οι μεγάλες εταιρείες  που μπήκαν στο χρηματιστήριο επιβίωσαν,  οι μικρές έκλεισαν.  Κι αυτές που επιβίωσαν όμως  χρεοκόπησαν, κατέληξαν στις τράπεζες κι από εκεί σε ξένα funds που επένδυσαν στην εντατική ιχθυοκαλλιέργεια χωρίς όμως να υπάρχει ένα νομικό πλαίσιο που να βάζει αυστηρούς όρους.» λέει η Αν. Μήλιου και προσθέτει, πως ναι μεν υπάρχει το ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας, ωστόσο αφήνει μεγάλα περιθώρια σε κάθε κράτος μέλος να χειριστεί το θέμα όπως νομίζει.

«Άρα, ξεκίνησαν λάθος. Θα έπρεπε φυσικά στα νησιά να καλλιεργούνται ψάρια,  αλλά σε μικρή και βιώσιμη κλίμακα. Η διεθνής εμπειρία λέει ότι υπάρχουν καλές περιπτώσεις και στη Σκώτια και στην Ιταλία όπου έκαναν βιώσιμη ιχθυοκαλλιέργεια. Η Ελλάδα δεν έχει αποφασίσει αν θέλει να κάνει ιχθυοκαλλιέργεια βιώσιμη με καθαρό περιβάλλον, καθαρή τροφή και άρα πιο ποιοτικό ψάρι».

Η Αν. Μηλιού εξηγεί, πως ένα σχέδιο με αυστηρό πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος, θα απέδιδε περισσότερο κέδρος καθώς: «…Θα μπορούσαμε να έχουμε πιο αυστηρούς όρους και να έχουμε καλύτερο και ακριβότερο ψάρι, να μην ανταγωνιζόμαστε το φτηνό της Τουρκίας. Έχουν χαμηλώσει την τιμή πώλησης στα 2.5 ευρώ το κιλό. Η καλή μονάδα ξοδεύει για παράδειγμα 5 ευρώ το κιλό, άρα δεν μπορεί να πουλήσει τόσο φθηνά. Έχει να κάνει και με τον τοπικό ανταγωνισμό και με τον ανταγωνισμό με την Τουρκία. Μπορούμε να έχουμε προστασία στο περιβάλλον και εξαγωγή καλού ποιοτικού ψαριού. Αρκεί να στοχεύσουμε εκεί».

Συχνά όμως οι προϋποθέσεις για ποιοτικό ψάρι και μικρότερη επέμβαση στο περιβάλλον, δεν συμφέρουν τις εταιρείες. «Πρέπει τα κλουβιά να είναι σε βαθιά νερά με ρεύματα, ώστε να μη μολύνεται ο βυθός από τα περιττώματα και φυσικά να υπάρχουν λιγότερα ψάρια σε κάθε κλουβί. Για τις εταιρείες είναι λιγότερο δαπανηρό να είναι στα ρηχά, στις ακτές. έτσι έχουμε μεγαλύτερη καταστροφή. Έχουν πάψει πλέον περιοχές να είναι τουριστικές εξαιτίας της καλλιέργειας που έχει αφήσει πίσω της νεκρές περιοχές». Αυτός είναι και ο λόγος που ενεργοί πολίτες έχουν αντιδράσει στη διάρκεια των τελευταίων 30 χρόνων πολύ έντονα, με διαμαρτυρίες, υπομνήματα στις αρχές και θαλάσσιες διαδηλώσεις.

«Ναι, τρώω ψάρι από καλές μονάδες»

Η Αν. Μήλιου, λέει πως τρώει ψάρι ιχθυοκαλλιέργειας από μονάδες που γνωρίζει πως ακολουθούν πιστά κάποιους όρους. Το tvxs.gr θα κάνει την σχετική έρευνα και θα σας προτείνει μονάδες που δεν χρησιμοποιούν υπερεντατικές τακτικές από τις οποίες μπορείτε να φάτε άφοβα ψάρι. Αξίζει πάντως να σημειωθεί, ότι δεν είναι λίγοι οι ακτιβιστές οικολόγοι που δεν πιστεύουν  σε λύσεις «ορθής πρακτικής» μικρότερων μονάδων.

Η άποψη αυτή αποτυπώνεται ανάγλυφα στο ρεπορτάζ με τίτλο «Ιχθυοκαλλιέργειες – Μια βαριά βιομηχανία κρυμμένη σε θολά νερά» (Εφημερίδα Άπατρις). «Όμως ο καπιταλισμός και η ολοένα μεγαλύτερη συσσώρευση κερδών δεν συμβαδίζουν με το “μικρό”, οι κερδοφόρες ιχθυοκαλλιέργειες δεν μπορούν να μην είναι βλαβερές, και το ζήτημα δεν εξαφανίζεται όταν μεταφέρεται αλλού, αφού αφορά την  ευρύτερη σχέση μας με τον πλανήτη και τα άλλα έμβια όντα που ζουν σε αυτόν. Σε ένα σύστημα όπου  γη, άνθρωποι και άλλα ζώα θεωρούνται αναλώσιμοι πόροι, η αντικειμενοποίηση, η εκμετάλλευση, η εξουσιαστική λογική, η επιβολή αυτού που μπορεί σε όσα θεωρεί κατώτερα, είτε με τη μορφή της άμεσης βίας είτε με τη μορφή της κατανάλωσης, είναι αυτά ακριβώς που εχθρευόμαστε.»