Του ΖΑΧΑΡΙΑ ΜΙΧΑ, DEFENCE POINT
Ενθουσιασμό, εν μέρει δικαιολογημένο, έχουν προκαλέσει στην Ελλάδα οι δηλώσεις του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, καθώς ξεκαθάρισε ότι οι ενέργειες της Τουρκίας είναι παράνομες με βάση το διεθνές δίκαιο, ενώ πρόσθεσε ότι οι ΗΠΑ θα λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα “για να μη στρατιωτικοποιηθεί” η κατάσταση, αλλά και για να “φτάσουμε σε αποτελέσματα αμοιβαίως αποδεκτά”.
Παρότι πρόκειται για μια ξεκάθαρα θετική δήλωση, θα πρέπει αν συνειδητοποιηθεί ότι δεν ισοδυναμεί με προειδοποίηση στην Άγκυρα, ότι θα κληθεί να αντιμετωπίσει… τον αμερικανικό Στόλο.
- Η απροθυμία των ΗΠΑ να εμπλέξουν στρατεύματα για να “συνετίσουν” την Τουρκία, είναι αναμενόμενη και φυσιολογική. Δεν θα πρέπει ουδείς να λησμονεί, ότι στο επίπεδο του ΝΑΤΟ η Τουρκία είναι μια χώρα πρώτης γραμμής, τεράστιας σημασίας στα μάτια των Αμερικανών υπευθύνων για τη χάραξη της γεωστρατηγικής προσέγγισης των ΗΠΑ στις πλανητικές υποθέσεις.
Πρόκειται σίγουρα για μια “ψυχροπολεμική θεώρηση” της κατάστασης, η οποία μπορεί να είναι προδήλως ανεπαρκής για να ερμηνεύσει τη σημερινή πραγματικότητα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Όμως, θα ήταν σφάλμα να ερμηνεύσει κανείς τις δηλώσεις Πομπέο, χωρίς να λάβει υπόψη αυτή την παράμετρο.
Θα ήταν σφάλμα, διότι καλώς ή κακώς, η αμερικανική γραφειοκρατία των θεσμών που ασχολούνται με την αμερικανική στάση στις διεθνείς υποθέσεις (Πεντάγωνο, Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, State Department, αλλά και μυστικές υπηρεσίες), δεν έχει -ακόμα τουλάχιστον- οριστικά αποδεσμευτεί από τις στερεοτυπικές πεποιθήσεις του παρελθόντος.
Όλα δείχνουν πως θα εξαντληθούν όλα τα όρια προτού καταγραφεί τέτοια στροφή, που θα έχει επιπτώσεις σε πολλά περισσότερα επίπεδα από αυτά των ελληνοαμερικανικών σχέσεων, ενώ το αποκαλούμενο ως “βαθύ κράτος” της Ουάσιγκτον, είναι προφανές ότι δεν μπορεί καν να το διανοηθεί.
- ΟΙ ΗΠΑ ΘΕΛΟΥΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΛΥΣΗ
Αν εξεταστεί προσεκτικά το περιεχόμενο της δήλωσης του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, μπορεί να αποκάλεσε ξεκάθαρα “παράνομες” τις τουρκικές δραστηριότητες στην Ανατολική Μεσόγειο και ότι θα ληφθούν όλα τα μέτρα που θα διασφαλίσουν τη νομιμότητα, υπογράμμισε όμως ταυτόχρονα την επιθυμία “μη στρατιωτικοποίησης” της κατάστασης. Άρα, προτεραιότητα των ΗΠΑ είναι η με κάθε τρόπο αποτροπή της στρατιωτικής κλιμάκωσης της αντιπαράθεσης.
Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό. Εάν προκύψει στρατιωτική κλιμάκωση, αυτό θα συνιστά κολοσσιαίο κίνδυνο εκτροπής της κατάστασης, άρα απώλειας του γεωστρατηγικού ελέγχου που -ακόμα- έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Σημαίνει επίσης τον κίνδυνο εμπλοκής ισχυρότατων στρατιωτικά χωρών, όπως της Γαλλίας, τα συμφέροντα της οποίας εμπλέκονται διά της Total που έχει αναλάβει με την ιταλική ENI την αξιοποίηση πιθανών κοιτασμάτων στο επίμαχο “τεμάχιο 7” της κυπριακής ΑΟΖ.
Πιθανή θα ήταν επίσης και η εμπλοκή του Ισραήλ και της Αιγύπτου, καθώς θα είχε δημιουργηθεί μια ευκαιρία εξοβελισμού της Τουρκίας από την περιοχή. Αυτό θα είχε όμως ως αποτέλεσμα, τον κίνδυνο μιας μεγάλης σύγκρουσης η οποία θα επηρεάσει τις ισορροπίες στην περιοχή κατά τρόπο μη ελεγχόμενο. Άρα θα εγκυμονούσε θανάσιμους κινδύνους.
- Εάν προέκυπτε στρατιωτική αντιπαράθεση στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι η Ελλάδα, ακόμα και αν το ήθελε, δεν θα μπορούσε να παραμείνει θεατής της κατάστασης. Αυτό όμως θα σήμαινε αυτομάτως, ότι η σύγκρουση θα έπαιρνε και χαρακτήρα “εμφυλίου” στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
Εάν επί Ψυχρού Πολέμου αυτό θεωρούνταν ένα μη αποδεκτό σενάριο, από τη στιγμή που η αντίληψη αυτή στις ΗΠΑ εξακολουθεί να επικρατεί, δεν μπορεί παρά να ισχύει και σε μια τέτοια δυνητική στρατιωτική αντιπαράθεση. Σε περίπτωση δε ήττας της Τουρκίας, θα μπορούσαν οι εξελίξεις να πυροδοτήσουν εξελίξεις οι οποίες θα απειλήσουν ακόμα και την εδαφική της ακεραιότητα.
Επίσης, σε περίπτωση αψιμαχιών μεταξύ των αντιμαχομένων, κανείς δεν διασφαλίζει ότι τα συμφέροντα π.χ. του Ιράν και της Συρίας δεν θα υπαγόρευαν τη γεωγραφική επέκταση της σύγκρουσης. Πρόκειται ασφαλώς για σενάριο χαμηλής πιθανότητας, δεν μπορεί όμως να αποκλειστεί. Κατά συνέπεια, αυτό θα συνεπαγόταν δημιουργία μιας κατάστασης εκτός ελέγχου, όπου πολλά αρνητικά θα μπορούσαν να προκύψουν για όλους τους εμπλεκόμενους.
Εάν όλα τα ανωτέρω αποτελούν λογικούς συνειρμούς, τότε τι θα πρέπει να περιμένει η Ελλάδα και η Κύπρος από τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών προσεχώς; Πώς οι ΗΠΑ θα αναλάβουν πρωτοβουλίες ώστε να εξασφαλίσουν “ότι οι κινήσεις της Τουρκίας στην Κυπριακή ΑΟΖ θα είναι νόμιμες, βάσει διεθνούς δικαίου”; Πώς θα μπορούσαν να γίνουν σεβαστοί οι κανόνες του διεθνούς δικαίου στην Ανατολική Μεσόγειο”;
Οι ΗΠΑ δήλωσαν διά του Πομπέο, ότι έχουν μεταφέρει στους Τούρκους ότι θεωρούν παράνομες τις ενέργειές τους στην κυπριακή ΑΟΖ. Αυτό προκύπτει από τις σημερινές δηλώσεις. Οι διπλωματικές πρωτοβουλίες που θα εξασφαλίσουν ότι θα είναι “νόμιμες όλες οι ενέργειες που γίνονται” στην περιοχή, προφανώς συνδέονται με την επίλυση του Κυπριακού.
- Εκεί βρίσκεται όλο το ενδιαφέρον και εκεί θα ρίξει το βάρος της η αμερικανική διπλωματία. Το μέγα ζητούμενο λοιπόν για την ελληνική (ελλαδική και κυπριακή) πλευρά, δεν είναι άλλο από το είδος της λύσης που θα υιοθετηθεί. Εάν θα ενώσει το νησί εκ νέου αποφεύγοντας λύσεις-πειράματα, τύπου Ανάν. Εάν θα τερματιστεί το απαράδεκτο σύστημα των εγγυήσεων. Εάν θα πάψει οποιοσδήποτε να έχει κατοχυρωμένο δικαίωμα επέμβασης στο νησί.
Παρεμπιπτόντως, δεδομένων των εξελίξεων με την Τουρκία τα τελευταία χρόνια, το State Department ίσως θα έπρεπε να εξετάσει το ενδεχόμενο να αναθεωρήσει τη στάση του απέναντι στην πολιτική του αείμνηστου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Τάσσου Παπαδόπουλου, που ενταφίασε το Σχέδιο Ανάν. Εάν αυτό ισχύει, υπάρχει βάσιμη ελπίδα ότι δεν θα επαναληφθούν τα ίδια σφάλματα…
Βέβαια, οι Ηνωμένες Πολιτείες ασφαλώς γνωρίζουν ότι στόχος της Τουρκίας είναι ο γεωστρατηγικός έλεγχος της Κύπρου, ενώ ίσως και περισσότερο από τη συμμετοχή των υδρογονανθράκων της περιοχής, σημασία έχει ο έλεγχος του χώρου, η ολική επαναφορά της Τουρκίας με ισχυρή ναυτική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο. Το “δόγμα” της αποκαλούμενης από τους Τούρκους ως “Δόγμα Γαλάζιας Πατρίδας”, δεν θα εγκαταλειφθεί εύκολα.
Οι ΗΠΑ γνωρίζουν ότι οι Τούρκοι δεν κάνουν πίσω εύκολα. Γνωρίζουν επίσης ότι αυτή τους η στάση θα μπορούσε ακόμα και να βραχυκυκλώσει την αξιοποίηση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που θα μπορούσαν να ενισχύσουν καθοριστικά την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια, με τη διαφοροποίηση των πηγών τροφοδοσίας, φυσικά σε βάρος της Ρωσίας.
Το ζητούμενο είναι πόσο μακριά είναι διατεθειμένοι να πάνε, σε περίπτωση που οι Τούρκοι εξακολουθήσουν την επίδειξη απόλυτα άκαμπτης στάσης και επιμονής στην καινοφανή και ιδιοτελή, προσαρμοσμένη στα συμφέροντά τους, ερμηνεία των προβλέψεων του διεθνούς δικαίου της θάλασσας. Αυτό ίσως να μην μπορούσε να το απαντήσει σε αυτή τη φάση ο Μάικ Πομπέο. Ακόμα και να μπορούσε όμως, το πιθανότερο είναι πως σε καμία περίπτωση δεν θα άνοιγε τα χαρτιά του…
- Τούτων λεχθέντων, θα μπορούσε να εκτιμηθεί, με σημαντικό βαθμό ασφάλειας, ότι οι ΗΠΑ έχουν αρκετούς λόγους να θεωρούν προς το συμφέρον τους να αποκαταστήσουν, σε έναν βαθμό τουλάχιστον, το ισοζύγιο στρατιωτικής ισχύος στο ελληνοτουρκικό μέτωπο.
Και από μόνη της η παρουσία αμερικανικών δυνάμεων στην Ελλάδα αποτελεί ισχυρό παράγοντα αποτροπής. Αποτροπή όμως απέναντι στο ενδεχόμενο μιας γενικευμένης σύρραξης ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Δεν καλύπτεται όμως εξίσου αποτελεσματικά το ενδεχόμενο χρησιμοποίησης της μεθόδου του “θερμού επεισοδίου” από την Τουρκία, με στόχο να καταλήξει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων από θέση ισχύος.
Η αποτροπή αυτής της απειλής, περνάει μέσα από την άμεση ενίσχυση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Βέβαια, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, ότι οι ιδιαιτερότητες του ελληνοτουρκικού μετώπου αφήνουν περιθώριο για συμφωνίες εγγυήσεων ασφαλείας οι οποίες δεν είναι προς δημοσιοποίηση. Όμως, η ελληνική πλευρά θα πρέπει πάντα να θυμάται, ότι όσα έχουν ειπωθεί πίσω από τις κλειστές πόρτες, αλλά δεν είναι γραμμένα και υπογεγραμμένα σε χαρτί, είναι πολύ εύκολο να εγκαταλειφθούν στην πράξη.
*Ο Ζαχαρίας Μίχας είναι διευθυντής μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας (ΙΑΑΑ / ISDA). Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο DEFENCE POINT