Η συγγραφέας Adrienne Matei ξοδεύει 2 ώρες και 20 λεπτά την ημέρα στο κινητό τηλέφωνό της – κάτι που μπορεί να φαίνεται ενδιαφέρον, μέχρι να συνειδητοποιήσετε ότι ανέρχεται σε 35 ολόκληρες μέρες το χρόνο. Όταν το συνειδητοποίησε η Matei, ανακαλύπτοντας και βλέποντας τη λειτουργία Screen Time του iPhone της, και σκεπτόμενη ότι σε αυτόν τον χρόνο δεν συμπεριλαμβάνονται οι ώρες που ξοδεύει στο λάπτοπ της, ούτε βέβαια αυτές στο Netflix, τρόμαξε. Αναρωτήθηκε αν ο χρόνος αυτός που ξοδεύει μπροστά σε μια οθόνη συγκρίνεται με τον αντίστοιχο χρόνο των φίλων και των συναδέλφων της. Έτσι τους ζήτησε να το ελέγξουν και δημοσίευσε το ρεπορτάζ της στo Guardian.
Η επόμενη σοκαριστική ανακάλυψη και συνειδητοποίηση της Matei ήταν ότι οι φίλοι και συνάδελφοι που συμμετείχαν στην έρευνά της της, διαπίστωσαν με τη σειρά τους ότι ξοδεύουνε πολύ περισσότερο χρόνο από αυτήν, στο smartphone τους, διαβάζοντας κείμενα, ανταλλάσσοντας μηνύματα, χαζεύοντας selfies και memes.
Σύμφωνα με τα στοιχεία από το RescueTime, μία από τις πολλές εφαρμογές για iOS και Android που δημιουργήθηκαν για την παρακολούθηση της χρήσης των τηλεφώνων, οι άνθρωποι δαπανούν κατά μέσο όρο 3 ώρες και 15 λεπτά στα τηλέφωνά τους κάθε μέρα, με το 20% των χρηστών smartphone να πλησιάζουν τις 5 ώρες.
Οι ειδοποιήσεις που δεχόμαστε είναι επίσης μια άλλη σημαντική παράμετρος για τη μέτρηση του χρόνου που αφιερώνουμε στην οθόνη του τηλεφώνου μας. Κατά μέσο όρο, παίρνουμε τα τηλέφωνά μας στο χέρι 58 φορές την ημέρα για έναν γρήγορο έλεγχο ειδήσεων ή μηνυμάτων, για «αθώες» ματιές σε ό,τι συμβαίνει. Με έναν μυστηριώδη τρόπο το τηλέφωνό μας, μάς έλκει και μεις παραδιδόμαστε.
Η συνήθειά μας πιθανότατα σχετίζεται με αυτό που ο συγγραφέας Michael Harris, το 2014, στο βιβλίο του «The End of Absence: Reclaiming What We’ve Lost in a World of Constant Connection (Το Τέλος της Απουσίας: Ανακτώντας Όσα Χάσαμε σε έναν Κόσμο Διαρκούς Σύνδεσης)», αποκαλεί «μια πολύ βασική λειτουργία του εγκεφάλου»: την «προσανατολισμένη αντίδραση» και σημαίνει το συνδυασμό αλλαγών στους νευρώνες, στη φυσιολογία και τη συμπεριφορά, τις οποίες υφίσταται ένας οργανισμός όταν ανιχνεύει ένα νέο ή ένα σημαντικό ερέθισμα.
«Καθώς ζούμε σε ένα περιβάλλον γεμάτο από κινδύνους και αβεβαιότητες», γράφει ο Harris, «είμαστε καλωδιωμένοι και νιώθουμε υποχρεωμένοι να παρακολουθούμε στα γρήγορα ό,τι συμβαίνει». Και όλες αυτές οι συνεχείς ενημερώσεις και ειδοποιήσεις που δεχόμαστε και μας ωθούν να τις παρακολουθούμε εκμεταλλεύονται ακριβώς τις ανθρώπινες παρορμήσεις.
Η «εκμετάλλευση» είναι η λέξη κλειδί. Σύμφωνα με τη διαπίστωση του σημαντικού σύγχρονου ιστορικού και συγγραφέα Yuval Noah Harari, στην σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, ο μεγάλος κίνδυνος δεν είναι, η κατά κυριολεξία εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, όπως είχε φαντασθεί ο Karl Marx. Σήμερα πια, και με βάση τα τεχνολογικά και οικονομικά δεδομένα, ο μεγάλος κίνδυνος είναι η περιθωριοποίηση του ανθρώπου, ως παράγοντα της κοινωνικής και οικονομικής δημιουργίας και παραγωγής».
Η τεχνολογία επενεργεί περισσότερο από όσο θέλουμε να πιστεύουμε, μας ξεπερνά. Μοιάζουμε περισσότερο με «μανιώδη ζώα», λέει ο Harari, «που παρακολουθούνται από αλγόριθμους, οι οποίοι μας γνωρίζουν καλύτερα από ό, τι μας γνωρίζουμε οι ίδιοι».
Έχοντας τα ανάλογα τεχνολογικά εργαλεία οι γίγαντες του διαδικτύου και οι εταιρίες μέσων κοινωνικής δικτύωσης μάς γνωρίζουν τόσο ώστε να μάς δημιουργήσουν ψυχολογική εξάρτηση. Χρησιμοποιούν τακτικές που ενεργοποιούν τους ίδιους εγκεφαλικούς μηχανισμούς με την κοκαΐνη, με αποτέλεσμα τη ντοπαμίνη που εκκρίνει το μυαλό μας κατά τη χρήση του κινητού ή των social media.
Το πείραμα του Harris και το προνόμιο της αποσύνδεσης
Η συγγραφέας Adrienne Matei ζήτησε από τον συνάδελφό της Michael Harris, ο οποίος απείχε από την τεχνολογία και την οθόνη του κινητού του τηλεφώνου για 30 ημέρες ως ένα πείραμα για το βιβλίο του, και τώρα ξοδεύει 23 λεπτά στο τηλέφωνό του την ημέρα.
Ο Harris βίωσε και χαρακτήρισε αυτόν τον μήνα της ψηφιακής αποτοξίνωσης ως «απίστευτο προνόμιο». «Το ίδιο το διάλειμμα ήταν όλη η ιστορία. Το διάλειμμα, δηλαδή η αμφιβολία, μας ενεργοποιεί, μπορεί να μας πείσει ότι όλο αυτό ήταν κάτι σαν μάγια», υποστηρίζει.
«Αν είμαστε οι τελευταίοι άνθρωποι στην ιστορία που γνωρίσαμε τη ζωή πριν το διαδίκτυο, είμαστε επίσης οι μόνοι που θα μιλήσουν, τρόπον τινά, και τις δύο γλώσσες. Είμαστε οι μόνοι ικανοί μεταφραστές του Πριν και του Μετά» επισημαίνει και κάνει λόγο για ποσοτικοποίηση της ανθρώπινης αξίας. «Νομίζω ότι έχει να κάνει με αυτήν την αίσθηση διαδικτυακής λογοδοσίας. Δηλαδή, το να βλέπεις ότι πραγματικά μετράς δείχνει να σχετίζεται με μία αίσθηση ότι έχεις αξία», δηλώνει. «Επομένως, αν ένα tweet πάρει μερικές εκατοντάδες retweets, αυτό πρέπει να σημαίνει ότι οι σκέψεις μου αξίζουν. Αν η φωτογραφία μου στο Facebook πάρει like, αυτό πρέπει να σημαίνει ότι είμαι όμορφος. Ένα από τα πράγματα που με απασχολεί όσον αφορά σε μία κατά κύριο λόγο διαδικτυακή σχέση με τα Μέσα, είναι ότι χάνουμε την ικανότητα να αποφασίζουμε για τους εαυτούς μας τι πιστεύουμε για το ποιοι είμαστε».
Όμως ο Harris κάθε άλλο παρά τεχνοφοβικός είναι, αντίθετα, αναγνωρίζει ότι οι ανησυχίες του βασίζονται κυρίως στις αγωνίες του για τη δική του συμπεριφορά. Όπως πολλοί από μας, ο Harris με το που σηκώνεται από το κρεβάτι το πρωί ελέγχει τα e-mail του. «Όταν ξυπνάς, έχεις αυτό το δώρο του άδειου μυαλού. Θα μπορούσες να το γεμίσεις με οτιδήποτε. Αλλά οι περισσότεροι από μας έχουμε αυτό το είδος πανικού. Αντί να αναρωτιόμαστε τι θα έπρεπε να κάνουμε, αναρωτιόμαστε τι χάσαμε. Είναι σχεδόν αν η έλλειψη συνείδησης να είναι κάποιο είδος αποτυχίας, και δεν μπορούμε να πιστέψουμε πως ήμασταν offline για οκτώ ώρες», λέει. «Είναι συνήθειες σαν κι αυτήν που είναι προβληματικές, και όχι το διαδίκτυο καθαυτό».
Έτσι, ένα τακτικό διάλειμμα από το internet μια στο τόσο μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο. «Νομίζω πως αυτό που αποκτάς είναι ένα πλουσιότερο εσωτερικό φως και μία ικανότητα να δεις τον εαυτό σου από ένα κριτικό πρίσμα, να ζει online. Γιατί αν είσαι στη μέση ενός πράγματος, δεν μπορείς ποτέ να το δεις κανονικά».
Οι τεχνολογικοί μεγιστάνες που επινόησαν τα μέσα δικτύωσης απαγορεύουν στα παιδιά τους να το χρησιμοποιούν, όπως ο Sean Parker, ένας από τους ιδρυτές του Facebook, ο οποίος πλέον μιλά ανοιχτά για το τι σημαίνουν όλα αυτά για την ισορροπία μας και τα μυαλά των παιδιών.
Οι τεχνικές «αποτοξίνωσης» έχουν γίνει τάση στα πολυτελή ταξίδια. Κατά ειρωνικό τρόπο, η ίδια η αποσύνδεση φαίνεται να έχει γίνει ένα προνόμιο των ελίτ, δεδομένου του ελεύθερου χρόνου που έχουν, της δυνατότητάς τους να αναθέσουν σε άλλους τις υποχρεώσεις τους ή την ανάγκη της ενημέρωσης. «Υπάρχει μια γραμμή Thomas Edison», δήλωσε ο Harris. «Θα κάνουμε την ηλεκτρική ενέργεια τόσο φτηνή ώστε μόνο οι πλούσιοι θα καίνε κεριά. Έτσι, νομίζω ότι σήμερα έχουμε κάνει το διαδίκτυο τόσο προσιτό ώστε μόνο οι πλούσιοι θα μπορούν να αποσυνδεθούν».