Η πόλωση στα κοινωνικά δίκτυα σχετικά με το θέμα των πυρκαγιών θυμίζει άλλες εποχές: «αγανακτισμένους» 2011, προεκλογική περίοδο 2012, δημοψήφισμα. Το μενού τα έχει όλα: Προσωπικές διαμάχες μεταξύ χρηστών, τουιτερικό ξεκατίνιασμα δημοσιογράφων, προφίλ που γεννήθηκαν τα ξημερώματα απλώς και μόνο για να καταγγείλουν τη μια ή την άλλη πλευρά.
Προς το παρόν, αυτό που εύκολα διαπιστώνει κανείς είναι ότι στο διαδίκτυο «ασκείται» η Δημοκρατία στη χειρότερη και την καλύτερη μορφή της. Κομβικό σημείο για να επικρατήσει η… καλύτερη είναι -κατά τη γνώμη μας- η κριτική σκέψη με την οποία θα πρέπει οι πολίτες να «θωρακιστούν», έτσι ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν ως υπεύθυνοι καταναλωτές και παραγωγοί πληροφοριών.
Σε κάθε περίπτωση, η δυνατότητα διακίνησης ειδήσεων από τον καθένα δημιουργεί την ανάγκη συγκρότησης συγκεκριμένων ικανοτήτων του αποδέκτη. Αυτό που ονομάζουμε news ή media literacy. Οχι απαραίτητα για να αποκαλύψει το ψέμα, αλλά για να δημιουργηθούν αντιστάσεις μέσω της κριτικής σκέψης, επιθυμία για περαιτέρω έρευνα και διασταύρωση. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, λοιπόν, αποφασίσαμε να ελέγξουμε τη διαδικτυακή «κατάσταση» παραγωγής και διάδοσης ειδήσεων, απόψεων και τάσεων στο twitter, τις κρίσιμες μέρες των πυρκαγιών.
Όσον αφορά τη μεθοδολογία: Αναζητήσαμε, συγκεντρώσαμε και αναλύσαμε περίπου 93 χιλιάδες tweets γραμμένα στα ελληνικά, σχετικά με τις πυρκαγιές. Κατά τη διαδικασία βασιστήκαμε αποκλειστικά στο επίσημο API του twitter και χρησιμοποιήσαμε δεδομένα και εργαλεία διαθέσιμα στον οποιοδήποτε.
Σταδιακά, τα δεδομένα και ο πηγαίος κώδικας των παρακάτω θα δημοσιευθούν ανοιχτά, αφενός για να μπορεί ο καθένας να επαληθεύσει τα αποτελέσματα και αφετέρου -το σημαντικότερο- να εμπλουτίσει την ανάλυση. Εχουμε και λέμε λοιπόν:
Αρχικά αναζητήσαμε και συγκεντρώσαμε tweets χρησιμοποιώντας λέξεις κλειδιά όπως #Foties, #Pyrkagies, #PrayForGreece, #Mati, #GreekFires κ.α. Το πλήθος των αναφορών εξελίχθηκε κάπως έτσι. Τα πρώτα tweets ξεκίνησαν το απόγευμα της 23ης Ιουλίου και κορυφώθηκαν καθόλη τη διάρκεια της 24ης.
Ρίχνοντας μια πρόχειρη ματιά στο περιεχόμενο των tweets, ωστόσο, είδαμε ότι ελάχιστα tweets είχαν καθαρά χαρακτήρα ενημέρωσης ή/και σχολίου. Ενταση ή/και πόλωση ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά. Τηρουμένων των ποιοτικών αναλογιών, παρόμοια κατάσταση είχαμε δει μόνο στην περίοδο των “κρίσιμων Eurogroups” του καλοκαιριού του 2015 και ειδικότερα τις μέρες πριν το δημοψήφισμα.
Κύριο χαρακτηριστικό εκείνων των ημερών ήταν η ξαφνική δημιουργία πολλών profiles εν μια νυκτί, τα οποία έκαναν μόνο retweet συγκεκριμένα hashtags (π.χ. #ThisIsACoup).
Θέλαμε λοιπόν να ελέγξουμε αν έγινε και σε αυτήν τη συγκυρία κάτι παρόμοιο. Γι’ αυτό και στο σύνολο των δεδομένων αναζητήσαμε tweets τα οποία αναφέρονται στις πυρκαγιές και από profiles που δημιουργήθηκαν αφότου αυτές ξεκίνησαν. Αυτό το ερώτημα απαντάται αντικειμενικά απο τα δεδομένα.
Με τα απλά ερωτήματα που «τρέξαμε» στη βάση, βρήκαμε τουλάχιστον 20 τέτοια profiles. Σε δεύτερο βαθμό ελέγξαμε εποπτικά (σαν ένας απλός χρήστης του twitter δηλαδή – και όχι αναλυτικά) τα timelines αυτών των 20 profiles για να δούμε αν υπάρχει κοινή ροπή προς κάποια πλευρά. Αυτός ο δεύτερος βαθμός είναι υποκειμενικός, οπότε δεν θα καταλήξουμε σε συμπεράσματα, αλλά θα παραθέσουμε μερικά ενδεικτικά tweets.
Βλέπουμε profiles που έγιναν αρκετά δημοφιλή σε λίγες ώρες (δεκάδες followers ή/και retweets) και άλλα «φαινομενικά» μη δημοφιλή που έχουν λίγους followers και τα tweets τους φαίνονται να είναι φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Εύλογα γεννάται η απορία αν η δημιουργία των profiles αυτών έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Ο αναγνώστης καλείται να λάβει υπόψιν πως σε ό,τι αφορά τα κοινωνικά δίκτυα, οι απόλυτοι αριθμοί δεν είναι οι μόνοι που λένε (αν δεχτούμε ότι «λένε») την αλήθεια. Αρκεί μόνον ένα tweet με μια έντονη εικόνα ή/και συναίσθημα σε ένα trending hashtag για να γίνει viral και αρκούν λίγα tweets σαν αυτό για να επηρεάσουν την «περιρρέουσα ατμόσφαιρα» στο διαδίκτυο.
Έχοντας μια κάποια επιβεβαίωση της αρχικής μας υπόθεσης συνεχίσαμε αναζητώντας ποιοί ήταν οι πιο «ενεργοί» χρήστες σε ό,τι αφορά το θέμα των πυρκαγιών. Ποιοί, με άλλα λόγια, είναι οι «πολυγραφότεροι» συγγραφείς στο σύνολο των 93 χιλιάδων.
Παραθέτουμε τους 100 πιο ενεργούς χρήστες σημειώνοντας ότι από τα 100 κορυφαία (top) μόλις τα 5-10 είναι επαγγελματικά / ειδησεογραφικά (ΑΠΕ-ΜΠΕ, Ελεύθερος Τύπος, ΣΚΑΙ, ysterografa κλπ).
Προσοχή: ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στα profiles αυτά για να κρίνει ο ίδιος τα χαρακτηριστικά
Προς το παρόν, θα εστιάσουμε την προσοχή μας στα tweets που είχαν hashtags όπως το #skai_xeftiles. Hashtags, δηλαδή, τα οποία δεν αναφέρονταν στην κυβέρνηση ή τον κρατικό μηχανισμό, αλλά στοχοποιούσαν ένα συγκεκριμένο Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης και η δική μας έρευνα εκκινεί εξαιτίας αυτής ακριβώς της στοχοποίησης, ανεξαρτήτως της ποιότητας του σταθμού (και της άποψής μας ως προς αυτήν) ή της συμφωνίας/διαφωνίας μας ως προς τους δημοσιογραφικούς χειρισμούς στα συγκεκριμένα γεγονότα.
Η στάση της κυβέρνησης απέναντι στον συγκεκριμένο σταθμό και η κάλυψη των γεγονότων από μέρους του, ήταν άλλωστε ένα θέμα που συζητήθηκε αρκετά, οπότε έχει νόημα να δούμε αν και πως αυτό αντικατοπτρίστηκε στο Twitter. Ήταν επίσης ένα hashtag αρκετά δημοφιλές στα προφίλ που δημιουργήθηκαν μετά τις πυρκαγιές.
Στο σύνολο λοιπόν των 93 χιλιάδων tweets που αναφέρονται στις πυρκαγιές με τα hashtag που προαναφέραμε, εμφανίζονται περίπου 9 χιλιάδες tweets που περιέχουν (επιπλέον) και το hashtag #skai_xeftiles.
Τα συγκεκριμένα tweets έχουν γραφτεί από 3035 μοναδικούς χρήστες (δηλαδή 3035 χρήστες έκαναν τουλάχιστον μια φορά tweet με την ετικέτα (hashtag): #skai_xeftiles). Σε αυτούς τους 3035 λογαριασμούς βρίσκουμε 181 μοναδικούς χρήστες, οι οποίοι έκαναν πάνω από 10 tweets με το ίδιο hashtag. Και πάλι αφίεται στην κρίση του κάθε αναγνώστη να αξιολογήσει τα κίνητρα και τις σημασίες.
Ας δούμε ποιοί ήταν οι χρήστες του twitter -ταξινομημένοι με βάση το πλήθος των tweets τους που περιέχουν το hashtag #skai_xeftiles και γράφτηκαν- επαναλαμβάνουμε στη διάρκεια 3-4 ημερών.
Και πάλι ο καθένας μπορεί να αντιπαραθέσει αυτούς τους χρήστες με τους πιο ενεργούς στο θέμα των πυρκαγιών και να αντλήσει τα δικά του συμπεράσματα.
Θα συνεχίσουμε τη σχετική ανάλυση/έρευνα εστιάζοντας πάντα σε hashtags που στοχοποιούν Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τα οποία κατά την κοινή άποψη με την οποία συντασσόμαστε, αποτελούν θεμέλιο λίθο της Δημοκρατίας και άρα της ελευθερίας της έκφρασης.