Στην Ευρώπη έχει αρχίσει να γίνεται μια επικίνδυνη «κανονικότητα»: Τα «θερμότερα Καλοκαίρια του αιώνα» διαδέχονται πλέον το ένα το άλλο. Μετά το θέρος του 2018 με τα θερμικά κύματα, τις ξηρασίες και τις δασικές πυρκαγιές, φέτος, η Ιβηρική, η Γαλλία, η Γερμανία και γενικά η μισή Ευρώπη ζουν ένα Καλοκαίρι με αέρα από την Σαχάρα και ακόμη υψηλότερες θερμοκρασίες.
Μετά από ένα δροσερό Μάιο, ο Ιούνιος θερμάνθηκε πολύ στη Γερμανία. Στις 26 Ιουνίου, το θερμόμετρο κοντά στο Γκούμπεν, στο Βρανδεμβούργο, έφθασε τους 38,6 βαθμούς Κελσίου, για πρώτη φορά τον μήνα Ιούνιο από τότε που ξεκίνησαν οι μετρήσεις το 1881 στη Γερμανία. Το ρεκόρ αυτό κράτησε τρεις μέρες. Στις 29 Ιουνίου, τα θερμόμετρα στο Μπέρνμπουρκ, στα βορειοδυτικά της Λειψίας, «χτύπησαν» 39,6 βαθμούς, με μέση κανονική θερμοκρασία για τον Ιούνιο στην περιοχή να είναι 20 βαθμοί Κελσίου.
Η Μαδρίτη σημείωσε θερμοκρασίες 40 βαθμών Κελσίου την Παρασκευή, 28 Ιουνίου και το Σάββατο, 29 Ιουνίου, με έναν Ισπανό μετεωρολόγο της τηλεόρασης να «τουϊτάρει»: «Η κόλαση έρχεται», λίγο πριν φτάσει το κύμα καύσωνα. Η ελβετική πόλη Σιόν κατέγραψε 37 βαθμούς την Κυριακή, που αποτελεί την υψηλότερη θερμοκρασία που καταγράφηκε ποτέ τον Ιούνιο στη χώρα. Στην Τσεχία, οι θερμοκρασίες έφτασαν τους 38,9 βαθμούς την τελευταία Τετάρτη του Ιουνίου, επίσης ρεκόρ γι’ αυτόν τον μήνα, για τη χώρα.
Στη Γαλλία, όπου ορισμένες περιοχές είδαν θερμοκρασίες άνω των 45 βαθμών, τα σχολεία χρειάστηκε να αναβάλουν τις εξετάσεις τους την Πέμπτη και την Παρασκευή. Στο Παρίσι, πολλά πάρκα και πισίνες παρέμειναν ανοιχτά το βράδυ, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να ξεφύγουν από τα ζεστά διαμερίσματα τους. Το κύμα καύσωνα προκάλεσε οδυνηρές αναμνήσεις από το 2003, όταν πέθαναν σχεδόν 15.000 άνθρωποι.
Όπως σημειώνει το Spiegel σε δημοσίευμά του, είναι θέμα πολύ σύντομου χρόνου να ανακαλύψει ο κόσμος πόσο ένοχη είναι η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή γι’ αυτές τις θερμοκρασίες. Η Γερμανίδα φυσικός Φριντερίκε Οττο, από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, μελέτησε την κατάσταση στην Τουλούζη και τη Γαλλία γενικά: Ο Ιούνιος ήταν «αρκετά ακραίος», συνόψισε.
Η Οττο και η ομάδα της έχουν πραγματοποιήσει παρόμοιες έρευνες σε επτά πόλεις της Βόρειας Ευρώπης που υπέφεραν από το ασυνήθιστα καυτό καλοκαίρι του περασμένου έτους. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι, ανάλογα με τη γεωγραφική θέση, η κλιματική αλλαγή έχει αυξήσει την πιθανότητα τέτοιων θερμικών «καταιγίδων» κατά δύο έως δέκα φορές.
Σε έναν κόσμο χωρίς κλιματική αλλαγή, η Ουτρέχτη στις Κάτω Χώρες θα περίμενε θερμοκρασίες όπως αυτές, μία φορά κάθε 20 χρόνια. Τώρα, όμως, θα συμβαίνουν κάθε πέντε χρόνια. Το ίδιο, ισχυρίζονται οι επιστήμονες, είναι πιθανό ότι ισχύει για πολλές γερμανικές πόλεις.
Η ιδιωτική αμερικανική υπηρεσία για το κλίμα Accuweather προβλέπει μια σειρά εξαιρετικά μεγάλων θερμικών κυμάτων στην Ευρώπη τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, με πάνω από 38 βαθμούς στη Γερμανία, το Βέλγιο και την Πολωνία, πάνω από 40 βαθμούς στη νότια Γαλλία και πάνω από 43 βαθμούς σε περιοχές της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.
Μεγάλες ξηρασίες όπως οι περσινές είναι επίσης εντός του φετινού «κάδρου», σύμφωνα με προβλέψεις μετεωρολόγων της υπηρεσίες στα τέλη του περασμένου Μάη. Προειδοποίησαν επίσης και για ασυνήθιστα υψηλό κίνδυνο δασικών πυρκαγιών, ιδιαίτερα στην Πορτογαλία και τις περιοχές των Άλπεων, και ότι τα Βαλκάνια αντιμετωπίζουν μια αυξημένη απειλή καταιγίδων, ίσως ακόμη και ανεμοστρόβιλων και πλημμυρών. Μόνο η Ανατολική Ευρώπη και η Σκανδιναβία φαίνεται να γλιτώνουν, σε μεγάλο βαθμό, τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Ωστόσο, πολλοί μετεωρολόγοι τείνουν να μην λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τέτοιες μακροπρόθεσμες προβλέψεις. Συνήθως αποφεύγουν να κάνουν προβλέψεις για πάνω από πέντε μέρες το πολύ και δημοσιοποιούν στοιχεία για ακόμη μικρότερο χρονικό διάστημα.
Μια από τις πιο καυτές χρονιές
Αλλά παρόλο που οι λεπτομέρειες της πρόβλεψης για το καλοκαίρι του 2019 στην Ευρώπη είναι γεμάτες με μεγάλες αμφιβολίες, η παγκόσμια κατάσταση μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια: Το 2019 θα είναι μία από τις πιο καυτές χρονιές, από τότε που κρατούνται αρχεία θερμοκρασιών.
Ένα κύμα καύσωνα ερήμωσε την Αυστραλία τον Ιανουάριο, με θερμοκρασίες μέχρι 49,5 βαθμούς Κελσίου. Η Αλάσκα γνώρισε την πιο ζεστή της Άνοιξη και η Γροιλανδία γνώρισε ασυνήθιστα πρώιμη και ισχυρή τήξη των πάγων. Πολλές πόλεις στην Ιαπωνία μέτρησαν τις υψηλότερες θερμοκρασίες τους τον Μάιο. Τον ίδιο μήνα, τμήματα της Ινδίας «έβρασαν»ε σε θερμοκρασίες μέχρι 50,8 βαθμούς Κελσίου, η οποία έχει προκαλέσει ήδη πάνω από 200 θανάτους.
Το 2016 – χρονιά Ελ Νίνιο (El Niño)* – κατέχει το απόλυτο ρεκόρ για τους παγκόσμιους μέσους όρους θερμοκρασίας, ενώ το 2015, το 2017 και το 2018 ήταν ελαφρώς πιο δροσερά. Ένα μοντέλο El Niño αναπτύχθηκε και πάλι το 2019 και μολονότι είναι αδύναμο, εξηγεί γιατί πολλές περιοχές του κόσμου θερμαίνονται περισσότερο από το κανονικό.
Η εποχή των καυτών θερμοκρασιών έχει αρχίσει
Τα τελευταία 22 χρόνια έχουμε καταγράψει τις 20 πιο θερμότερες χρονιές. Αυτό το στοιχείο από μόνο του αρκεί για να δείξει ότι η κλιματική αλλαγή είναι ήδη εδώ. Το κλίμα που γνώρισαν στην παιδική ηλικία τους οι σημερινοί 40άρηδες – κλίμα που ήταν αρκετά σταθερό επί 11.000 χρόνια – είναι πλέον παρελθόν.
Η αύξηση της θερμοκρασίας στην Αρκτική είναι ιδιαίτερα έντονη, κατά δύο έως τρεις φορές πιο γρήγορη από ό,τι στον υπόλοιπο κόσμο. Η μέση υψηλότερη θερμοκρασία στο βορρά είναι ήδη 2 βαθμούς υψηλότερη από ό,τι πριν από 50 χρόνια. Σε μέρη της Αλάσκας, είναι ακόμα μέχρι και τέσσερις βαθμοί θερμότερη. Μεγάλο μέρος του – πάλαι ποτέ – μόνιμα παγωμένου εδάφους, ξεπαγώνει με ρυθμούς που σοκάρουν τους επιστήμονες και καθώς λιώνει απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα (CO2), δηλαδή των αερίων που συνιστούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Στα τέλη των καλοκαιριών, ο πάγος στην θάλασσα καλύπτει μια έκταση που είναι πλέον η μισή της αντίστοιχης πριν από 40 χρόνια. Χωρίς τον πάγο, το ηλιακό φως δεν αντανακλάται με την ίδια ένταση και ποσότητα, με την θερμική ενέργεια να απορροφάται από το νερό, επιταχύνοντας τον επικίνδυνο φαύλο κύκλο.
Αυτό επηρεάζει με τη σειρά του και το φαινόμενο του αεροχείμαρρου (Jet stream). Αυτό το ισχυρό ρεύμα αέρα σε υψόμετρο από επτά έως 12 χιλιόμετρα στο βόρειο ημισφαίριο, φυσάει από τα δυτικά προς τα ανατολικά και έχει καταλυτική επιρροή στον καιρό χαμηλότερα.
Η ισχύς του αεροχείμαρρου καθορίζεται από τις διαφορές θερμοκρασίας μεταξύ της Αρκτικής και των τροπικών. Με την πολική περιοχή να γίνει πλέον πιο θερμή, ο αεροχείμαρρος χάνει το δρόμο του πιο εύκολα. Αποδυναμωμένος, ξεφεύγει πολύ πιο βόρεια και πιο μακριά προς τα νότια, με την πορεία και την ταχύτητά του να μοιάζουν με επαρχιακό χωματόδρομο, παρά με δρόμο ταχείας κυκλοφορίας, όπως θα έπρεπε για να παίζει σωστά το ρόλο του στη διαμόρφωση του κλίματος.
Το αποτέλεσμα είναι, αυτά τα πλανητικά κύματα, γνωστά και ως «Rossby waves», να μην μετακινούνται με την ταχύτητα που πρέπει παραμένοντας σε μια περιοχή για περισσότερο διάστημα. Και ανάλογα με την πίεση της ατμόσφαιρας σε αυτές τις περιοχές, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένες βροχοπτώσεις ή σε εκτεταμένα κύματα καύσωνα.
Πλέον, οι ερευνητές του κλίματος διαπιστώνουν ότι ένα τέτοιο μοτίβο των πλανητικών κυμάτων έχει διαμορφωθεί και πάλι στην τροπόσφαιρα, περιμένοντας ένα νέο ακραίο κύμα καύσωνα πάνω από τη Γερμανία και τη Δυτική Ευρώπη.
Συγκέντρωση – ρεκόρ CO2
Αυτό δεν θα προκαλούσε έκπληξη. Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), αυτού του αερίου θερμοκηπίου, έχει φθάσει σε μια συγκέντρωση ρεκόρ, υψηλότερη από ποτέ κατά τα τελευταία 3 εκατομμύρια χρόνια. Η συγκέντρωση CO2 μετρήθηκε στο ηφαίστειο Mauna Loa στη Χαβάη από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Τότε βρέθηκαν 315 μέρη CO2 ανά εκατομμυριαστό (ppm) αέρα. Έκτοτε, αυξάνεται από χρονιά σε χρονιά λόγω της συνεχιζόμενης καύσης ορυκτών καυσίμων, στο σημερινό υψηλό των 415,7 ppm στα μέσα Μαΐου.
Ο αριθμός αυτός θα μειωθεί και πάλι ελαφρώς τους επόμενους μήνες, επειδή αναπτύσονται τα φυτά στο βόρειο ημισφαίριο το καλοκαίρι και απορροφούν το CO2. Αλλά δεδομένου ότι οι εκπομπές CO2 δεν θα σταματήσουν αναμένεται νέο νέο ρεκόρ τον Απρίλιο ή τον Μάιο του 2020.
Αν και τα κράτη δεσμεύτηκαν το 2015 να μειώσουν σημαντικά τις εκπομπές CO2 μέσω της συμφωνίας για το κλίμα του Παρισιού, δεν συνέβη κάτι σημαντικό στη συνέχεια. Πράγματι, οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου αυξάνονται από το 2016, σε επίπεδο που σήμερα υπερβαίνει τους 50 δις τόνους ετησίως. Σχεδόν όλες οι χώρες του πλανήτη φταίνε, αλλά κυρίως η Κίνα, η Ινδία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Μια πρόσφατη έκθεση του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον διαπίστωσε, ότι ο στόχος για περιορισμό της παγκόσμιας υπερθέρμανσης που προκλήθηκε από τη Βιομηχανική Επανάσταση, κατά 1,5 βαθμούς μέχρι το τέλος του τρέχοντος αιώνα, θα απαιτούσε οι παγκόσμιες εκπομπές CO2 να φτάσουν στο σημείο καμπής τους το 2020. Και θα πρέπει να μειωθούν κατά ένα τεράστιο 55% μέχρι το 2030. Ενώ, μέχρι το 2050, θα πρέπει να είναι μηδενικές.
Οι συντάκτες της έκθεσης έγραψαν ότι κανένας από αυτούς τους στόχους δεν θα επιτευχθεί με τις τρέχουσες ενεργειακές πολιτικές που εφαρμόζει η διεθνής κοινότητα. Και αν τα πράγματα παραμείνουν όπως είναι, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά τουλάχιστον 3,2 βαθμούς μέχρι το 2100. Θα είναι τότε, που η ανθρωπότητα… θα ονειρεύεται Καλοκαίρια όπως του 2018 και το φετινό…
*Ελ Νίνιο: Μετεωρολογικό φαινόμενο κατά το οποίο τα κεντρικά και ανατολικά νερά του Ειρηνικού Ωκεανού κοντά στον Ισημερινό (ακτές του Περού) είναι θερμότερα σε σχέση με άλλες περιοχές. Η θερμοκρασία του νερού είναι μεγαλύτερη κατά 3°C περίπου. Η έκταση των θερμών νερών είναι συγκρίσιμη με την έκταση μιας μεγάλης χώρας. Συμβαίνει κάθε δύο με οχτώ χρόνια και διαρκεί για ένα χρόνο, εμφανίζεται δε εδώ και αιώνες κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Στο φαινόμενο αποδίδονται ως συνέπειες ακραία καιρικά φαινόμενα σε όλον τον κόσμο αλλά κυρίως στις περιοχές γύρω από τον Ειρηνικό, όπως ξηρασίες, βροχοπτώσεις, πυρκαγιές και τροπικοί κυκλώνες.