Η ενημέρωση στην Ελλάδα έχει πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Η εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα, ενώ οι απόψεις για τις λειτουργίες των μέσων είναι αρνητικές.
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα που προκύπτουν από μελέτη του Reuters Institute, την οποία επεξεργάστηκε για την Ελλάδα η διαΝΕΟσις.
Το γνωστό think thank κάνει την επεξεργασία αυτή για δεύτερη φορά και συνεργάστηκε για αυτήν την συνοπτική έκθεση στα ελληνικά με τον Αντώνη Καλογερόπουλο, Postdoctoral Research Fellow στο Ινστιτούτο Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και μέλος της ομάδας που έκανε την έρευνα.
Ερευνώντας ένα δείγμα 2000 ατόμων στη χώρα μας προκύπτει επίσης ως βασικό συμπέρασμα ότι μεταξύ των 38 χωρών που εξετάζει η έρευνα, η Ελλάδα είναι πολύ ψηλά στη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης για ενημέρωση, ενώ η προσοχή των Ελλήνων είναι κατακερματισμένη σε πολλές ειδησεογραφικές σελίδες.
Ωστόσο, ταυτόχρονα πολλοί Έλληνες συχνά αποφεύγουν να διαβάζουν ειδήσεις.
Αυτές οι συνθήκες διευκολύνουν τη διάδοση της παραπληροφόρησης και δυσχεραίνουν την ποιοτική και ανεξάρτητη ενημέρωση.
Ας δούμε πιο αναλυτικά τα βασικά ευρήματα της συγκεκριμένης έρευνας που αφορούν την ενημέρωση από το διαδίκτυο στην Ελλάδα το 2019, όπως προκύπτουν από την ανάλυση του κ. Καλογερόπουλου για τη διαΝΕΟσις
Πού διαβάζουν ειδήσεις οι Έλληνες χρήστες του διαδικτύου;
Στη φετινή έρευνα εξετάστηκε πώς το κοινό βρίσκει ειδήσεις στο διαδίκτυο.
Στην ανάλυση γίνεται διάκριση μεταξύ της απευθείας ενημέρωσης μέσω των ιστοσελίδων/εφαρμογών των ΜΜΕ και της διαμεσολαβημένης: ψάχνοντας σε μηχανές αναζήτησης ή τυχαία στα social media.
Αυτή η διάκριση είναι σημαντική δεδομένου ότι η ιεράρχηση και η επιλογή των ειδήσεων που βρίσκουμε σε πλατφόρμες όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνεται από αλγόριθμους ή άλλους χρήστες και όχι από δημοσιογράφους ή αρχισυντάκτες.
Η διαμεσολάβηση έχει περαιτέρω επιπτώσεις στα επιχειρηματικά μοντέλα των μέσων ενημέρωσης αλλά και στην παραγωγή των ειδήσεων που συχνά «βελτιστοποιούνται» με στόχο να ευνοούνται από τους αλγόριθμους των κοινωνικών δικτύων ή των μηχανών αναζήτησης.
Στην Ελλάδα, μόνο το 28% του κοινού προτιμά να βρίσκει ειδήσεις πηγαίνοντας απευθείας στις σελίδες των μέσων ενημέρωσης, ποσοστό που είναι ακόμα μικρότερο για τους νέους 18-24 ετών (13%).
Οι Έλληνες βρίσκουν ειδήσεις από μηχανές αναζήτησης (29%), από μέσα κοινωνικής δικτύωσης (25%), e-mail (7%), από ειδοποιήσεις στο κινητό (6%) και από σελίδες που συλλέγουν ειδήσεις από πολλά μέσα ενημέρωσης (όπως το google news ή το yahoo! news) (4%).
Ενδεικτικά, στις σκανδιναβικές χώρες που έχουν υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης στα μέσα ενημέρωσης, περίπου ένας στους δυο βρίσκει ειδήσεις από τις ιστοσελίδες και τις εφαρμογές των μέσων ενημέρωσης.
Στη συνέχεια εξετάζουμε ποια κοινωνικά δίκτυα προτιμούν οι Έλληνες για την ενημέρωσή τους.
Όπως και στις περισσότερες χώρες του δείγματος, έτσι και στην Ελλάδα υπάρχει πτώση στη χρήση του Facebook για ενημέρωση, αν και έχει ακόμα κεντρικό ρόλο.
Το 58% των χρηστών του διαδικτύου στην Ελλάδα χρησιμοποίησε το Facebook για να ενημερωθεί το 2019, ποσοστό 10 μονάδες χαμηλότερο από το 2016.
Αντίθετα, όπως και σε πολλές χώρες του δείγματος βλέπουμε άνοδο στη χρήση ιδιωτικών δικτύων ανταλλαγής μηνυμάτων για ενημέρωση.
Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα ανάμεσα στις 38 του δείγματος στη χρήση Facebook Messenger και Viber, ενώ η χρήση της εφαρμογής WhatsΑpp που είναι πολύ υψηλή σε πολλές χώρες του δείγματος, είναι μικρή στην Ελλάδα.
Η χρήση του Twitter για ενημέρωση είναι περιορισμένη (12%) και σε ελαφρά πτωτική τάση, κάτι που έρχεται σε αντιδιαστολή με την εξαντλητική κάλυψη του πολιτικού κλίματος που επικρατεί στο Twitter από τα ΜΜΕ.
Στο φετινό ερωτηματολόγιο οι ερευνητές συμπεριέλαβαν ερωτήσεις για τον χρόνο που πέρασαν οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις πλατφόρμες σε σχέση με πέρυσι.
Συνολικά περισσότεροι χρήστες του YouTube, του Facebook Messenger και του Instagram στην Ελλάδα πέρασαν πιο πολύ χρόνο σε αυτές τις εφαρμογές φέτος σε σχέση με την περσινή χρονιά.
Αντίστοιχα οι περισσότεροι χρήστες του Snapchat και του Twitter πέρασαν λιγότερο χρόνο σε αυτά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην Ελλάδα σχετίζεται με τη χρήση πολλών ενημερωτικών πηγών.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα (των Fletcher, R., & Nielsen, R. K. (2018). «Are people incidentally exposed to news on social media? A comparative analysis». New media & society, 20) εκείνοι που χρησιμοποιούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να διαβάζουν ειδήσεις, ενημερώνονται κατα μέσο όρο από περισσότερα μέσα ενημέρωσης, μιας και εκεί εκτίθενται τυχαία σε ειδήσεις απο ιστοσελίδες που δεν θα επισκέπτονταν αλλιώς.
Οι Έλληνες διαβάζουν ειδήσεις από 5,6 ενημερωτικές ιστοσελίδες την εβδομάδα κατά μέσο όρο, περισσότερες από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες του δείγματος.
Ενδεικτικά στη Βρετανία, ο μέσος χρήστης του διαδικτύου ενημερώνεται από 2,3 ιστοσελίδες την εβδομάδα.
Ως αποτέλεσμα οι Έλληνες έχουν πιο πλουραλιστική ενημέρωση όμως ο κατακερματισμός της προσοχής τους σε πολλά μέσα ενημέρωσης ελλοχεύει κινδύνους για παραπληροφόρηση, αλλά και για τη βιωσιμότητα των ΜΜΕ.
Τέλος, όλο και περισσότεροι χρησιμοποιούν smartphones για την ενημέρωσή τους. Η χρήση smartphones για ειδήσεις ανέβηκε απο το 47% το 2016 στο 65% του δείγματος το 2019, ενώ η χρήση υπολογιστή για ενημέρωση έπεσε απο το 72% στο 65%.
Τι πιστεύουν για τα μέσα ενημέρωσης οι Έλληνες;
Σε αυτή την ενότητα εξετάζονται οι απόψεις των Ελλήνων για την αξιοπιστία των μέσων ενημέρωσης.
Μόνο το 27% των Ελλήνων εμπιστεύεται τις ειδήσεις. Τα επίπεδα εμπιστοσύνης στις ειδήσεις είναι τα χαμηλότερα στην έρευνα μετά από αυτά στη Νότια Κορέα (22%), και τη Γαλλία (24%) στην οποία παρατηρήσαμε φέτος μια δραματική πτώση εμπιστοσύνης. Στον αντίποδα, το 59% των Φινλανδών εμπιστεύεται τις ειδήσεις.
Στη φετινή έρευνα οι ερευνητές μελέτησαν επιπλέον τις απόψεις του κοινού για τη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης.
Στην Ελλάδα μόνο το 39% των ερωτώμενων συμφωνεί πως τα μέσα ενημέρωσης ελέγχουν επαρκώς πολιτικούς και επιχειρηματίες.
Μόνο ένας στους τρείς (32%) θεωρεί πως τα μέσα ενημέρωσης καλύπτουν θέματα που τους αφορούν.
Μόλις το 9% θεωρεί πως τα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα δεν καλύπτουν τα γεγονότα με πολύ αρνητική χροιά.
Ωστόσο, το 53% θεωρεί πως τα ΜΜΕ τους ενημερώνουν για τα γεγονότα της ημέρας και το 46% θεωρεί πως τους βοηθούν να καταλάβουν τι συμβαίνει.
Στον αντίποδα, βλέπουμε πως σε μια χώρα με μεγάλη εμπιστοσύνη στις ειδήσεις όπως η Φινλανδία, η άποψη του κοινού για τη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης είναι πιο θετική.
Επιπρόσθετα, οι απόψεις των Ελλήνων για τα μέσα ενημέρωσης διαφέρουν ανάλογα με τον πολιτικό τους προσανατολισμό.
Οι ερωτώμενοι που τοποθετούνται στα αριστερά του πολιτικού φάσματος έχουν πιο αρνητικές απόψεις για τα μέσα ενημέρωσης από αυτούς που τοποθετούνται στα δεξιά (σε αυτή την ανάλυση δεν περιλαμβάνονται απάντησαν πως είναι κεντροαριστεροί, κεντροδεξιοί, κεντρώοι, ή απάντησαν πως δεν γνωρίζουν τον πολιτικό τους προσανατολισμό).
Τέλος, πολλοί Έλληνες αποφεύγουν τις ειδήσεις.
Το 54% των Ελλήνων στο δείγμα αποφεύγει συχνά ή κάποιες φορές φορές να ενημερώνεται, ποσοστό αρκετά μεγαλύτερο από τον μέσο όρο των 38 χωρών του δείγματος που κυμαίνεται στο 32%.
Σύμφωνα με παλαιότερα δεδομένα της έρευνάς μας από το 2017, οι Έλληνες αποφεύγουν να διαβάζουν ειδήσεις για να μην επηρεάζεται αρνητικά η διαθεσή τους και επειδή δεν τις εμπιστεύονται.
H έρευνα
Η ετήσια Έκθεση για την Ενημέρωση στο Διαδίκτυο (Digital News Report) του Ινστιτούτου Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ξεκίνησε το 2012 με στόχο να μελετήσει τις ενημερωτικές συνήθειες των πολιτών 5 χωρών. Το 2019 η έρευνα έχει επεκταθεί σε 38 χώρες.
Η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στο δείγμα της έρευνας από το 2016 και η διαΝΕΟσις δημοσιεύει τα βασικά ευρήματα που αφορούν την Ελλάδα για δεύτερη χρονιά.
Τα στοιχεία βασίζονται σε μια μεγάλη διαδικτυακή δημοσκόπηση δείγματος μεγαλύτερου των 2.000 ατόμων ανά χώρα.
Το δείγμα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού που διαθέτει σύνδεση στο διαδίκτυο σε κάθε χώρα (στην Ελλάδα είναι 70%, σύμφωνα με τα Internet World Stats.).
Η φετινή δημοσκόπηση πραγματοποιήθηκε στα τέλη Ιανουαρίου/αρχές Φεβρουαρίου 2019.