Του Κώστα Βαξεβάνη
Υπάρχουν δύο χρόνιες στερεοτυπικές αντιλήψεις που αναπαράγουν οι έλληνες αναλυτές της τουρκικής επιθετικότητας. Πως η Τουρκική εξωτερική πολιτική είναι σταθερή ανά τις δεκαετίες και ανεπηρέαστη από τα πρόσωπα και πως η γείτονα όποτε έχει εσωτερικά προβλήματα εμφανίζει ως αντιστάθμισμα την επιθετικότητά της. Παρότι αρκετές φορές η συλλογιστική αυτή δείχνει να επιβεβαιώνεται, στην πραγματικότητα δεν αποδίδει τις πραγματικές αιτίες της τουρκικής συμπεριφοράς και οδηγεί σε επιδερμικές και εμπειρικές αναγνώσεις.
Η Τουρκία είναι μια μη δημοκρατική χώρα, η οποία δεν έχει καμία ουσιαστική δέσμευση απέναντι στους κανόνες Δικαίου και τα δικαιώματα. Αυτό γεννά και στην εξωτερική της πολιτική αυταρχισμό, κυνικότητα και φυσικά επιθετικότητα. Οι ηγέτες της, οι οποίοι απέχουν από το δημοκρατικό πρότυπο του εκλεγμένου και ελεγχόμενου από το λαό, βάζουν την πινελιά τους στο σκληρό και άνομο πρόσωπο της συνολικής πολιτικής και αυτοτροφοδοτούν τη δημοφιλία τους με επιθετικότητα και σουλτανισμούς. Ίσως ο Ερντογάν να είναι από τα πιο ακραία δείγματα αυτής της πρακτικής. Ξεκίνησε την πολιτική του πορεία ως μετριοπαθής θρησκευόμενος ηγέτης (και κουμπάρος του Καραμανλή) για να καταλήξει ο απόλυτος και ανεξέλεγκτος άρχοντας που αντισταθμίζει τον αυταρχισμό και τη διαφθορά με το προφίλ του σύγχρονου Μωάμεθ του Πορθητή. Η εικόνα αυτή είναι απολύτως οικεία και αποδεκτή στην τουρκική ενδοχώρα που ως ηγέτη αναγνωρίζει τον αυταρχικό Σουλτάνο και όχι τον εκλεγμένο Δημοκράτη.
Η εικόνα καλύπτει ακόμη την πραγματική κατάσταση στην Τουρκία. Η οικονομία είναι σε άθλια κατάσταση, η πιθανότητα δημιουργίας κουρδικού κράτους είναι εμφανής και μάλιστα με τις ευλογίες των αμερικανών οι οποίοι χρησιμοποίησαν τους Κούρδους ως επίγειες δυνάμεις εναντίον του ISIS, με τον ίδιο τρόπο που τους χρησιμοποίησαν ως δυνάμεις κρούσης με το Σανταμικό καθεστώς στο Ιράκ. Ο Ερντογάν κατά καιρούς επιδίδεται σε λεονταρισμούς τους οποίους στη συνέχεια μετατρέπει σε λυκοφιλίες, τόσο με το Ισραήλ όσο και με τη Ρωσία. Σε κάθε περίπτωση γνωρίζει πως η αστάθεια στη Μέση Ανατολή δημιουργεί γύρω του μια απειλητική κατάσταση. Αντί όμως να επιλέξει τη σταθερότητα, εμπλέκεται στην ανωμαλία επιχειρώντας να επιβεβαιώσει το ρόλο του «παίκτη». Υπάρχει ένας ακόμη λόγος που σχεδόν επιζητά την αστάθεια. Ως λύκος (αρκετές φορές και Γκρίζος Λύκος), χαίρεται στην αναμπουμπούλα και προσπαθεί να κερδίσει από αυτή. Πρωτίστως σε μακροημέρευση, γιατί η σταθερότητα μπορεί να δημιουργήσει κλίμα αμφισβήτησής του. Αυτό που ερμηνεύεται ως επιλογή του να παίζει με πολλούς παίκτες δεν είναι παρά η τακτική του μισθοφόρου φύλαρχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κάνει πρόσκαιρες συμμαχίες οι οποίες θα του αποδώσουν ρόλο και θα τον καταστήσουν απαραίτητο.
Στην παρούσα κατάσταση, είναι λάθος να ερμηνεύεται η τακτική του Ερντογάν απέναντι στην Ελλάδα ως αποκλειστικά ελληνοτουρκικό πρόβλημα. Ο νεοσουλτάνος τσαλαβουτά στα νερά της ανώμαλης κατάστασης, προσπαθώντας να υπενθυμίσει πόσο ισχυρός, επικίνδυνος και (γι’ αυτό) απαραίτητος είναι. Φυσικά οι επιλογές του δεν αποκλείουν, αντιθέτως δημιουργούν ισχυρή πιθανότητα ατυχήματος που μπορεί να είναι από την πτώση ενός αεροσκάφους έως ένα θερμό επεισόδιο που κανένας δεν θα ξέρει από πού ξεκίνησε.
Έχει σημασία η Ελλάδα πρωτίστως να ερμηνεύει ολοκληρωμένα τη συμπεριφορά του στα πλαίσια των γενικότερων εξελίξεων, αντί να την αντιλαμβάνεται ως επιδείνωση των σχέσεων και μόνο. Ο Ερντογάν δεν έχει σε τίποτα τη δημιουργία έντασης στο Αιγαίο για να μπορέσει να την ανταλλάξει με υποχωρήσεις των αμερικανών στο Κουρδικό. Με αυτή την έννοια δεν έχει σημασία μόνο η καταγγελία της τουρκικής επιθετικότητας στο εξωτερικό αλλά και η κατάδειξη της επικινδυνότητας του τουρκικού τυχοδιωκτισμού γενικά, ο οποίος αναπτύσσεται για να καλύψει το αυταρχικό και αντιδημοκρατικό κράτος.
Τις επόμενες ημέρες, ίσως η Ελλάδα βιώσει ένα άλλου είδους πόλεμο. Αν πληγεί η Συρία, εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες θα φτάσουν στην Ελλάδα με οδηγίες και βοήθεια από την Τουρκία. Ο Ερντογάν αν δεν τους σκοτώνει, θα τους οδηγεί στα σύνορα για να κατευθυνθούν στην Ελλάδα. Και όλα αυτά θα συμβούν στη μέση της τουριστικής περιόδου, την ώρα που η Ελλάδα ανακάμπτει οικονομικά. Η κατάσταση που θα δημιουργηθεί, θα χρησιμοποιηθεί από τους προσφυγοφάγους της Αντιπολίτευσης ως κατάντια εξαιτίας της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και όχι ως ένα δραματικό διεθνές και ανθρωπιστικό πρόβλημα.
Ίσως είναι η ώρα, η Ελλάδα να αναδείξει το πόσο σημαντική είναι ως παράγοντας σταθερότητας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πέρα από τις κλειστές διατυπώσεις στα φόρουμ. Η κυβέρνηση πρέπει να πάρει πρωτοβουλίες με το μάτι στραμμένο σε έναν ρόλο διεθνούς πρωτοβουλίας και πολιτικής αντί να περιμένει το μοιραίο. Αντί να βλέπουμε τον Ερντογάν με στολή, ίσως είναι η ώρα να δούμε τον Τσίπρα ανάμεσα σε ηγέτες της Ευρώπης, σε πρωτοβουλίες που θα αντιπροσωπεύουν όχι μια χώρα θύμα, αλλά μια χώρα σταθερότητας και δυναμικών πρωτοβουλιών.