του Σταμάτη Θεοδωρόπουλου
Μόλις δημοσιεύθηκε η νέα δημοσκόπηση της Metron Analysis σύμφωνα με την οποία η ΝΔ προηγείται του ΣΥΡΙΖΑ κατά 9,7% κατόπιν αναγωγής αναποφάσιστων κλπ στα έγκυρα. Είναι η μικρότερη διαφορά που δίνει η συγκεκριμένη εταιρεία εδώ και δυο χρόνια περίπου, πριν 3 μήνες έδινε τη διαφορά στο 11,5% και πριν 9 μήνες στο 14,8%. Παραμένει όμως μια σαφής διαφορά. Ή μήπως όχι;
Η εγκυρότητα των δημοσκοπήσεων ελέγχεται προφανώς στις εκλογές. Στις προηγούμενες εκλογές το σύνολο των δημοσκοπήσεων, με σταθερό και συστηματικό τρόπο, προέβλεπε αρχικά μεν νίκη της ΝΔ και μόνον την τελευταία βδομάδα νίκη του ΣΥΡΙΖΑ με οριακή διαφορά. Ο ΣΥΡΙΖΑ τελικά νίκησε με 7,36% διαφορά και οι εταιρείες δημοσκοπήσεων αιτιολόγησαν την αποτυχία των προγνώσεων τους με τις μετατοπίσεις ψηφοφόρων της τελευταίας στιγμής. Τις οποίες, όπως έιπαν , έιχαν αντιληφθεί την Παρασκευή πριν τις εκλογές και απλώς αυτές εντάθηκαν το πρωί της Κυριακής.
Πλην όμως ακριβώς το ίδιο είχε συμβεί στις προηγούμενες εκλογές του Ιανουαρίου 2015 και το επίσης το ίδιο στο δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015, όπου οι δημοσκοπήσεις ξεκίνησαν με το ΝΑΙ στο 55%, έπεσαν την Παρασκευή πριν τις εκλογές στο 50-50 και το αποτέλεσμα της κάλπης ως γνωστόν ήταν 38-62.
Αντίστοιχα δείγματα αστοχίας των δημοσκοπήσεων είχαμε και στις Ευρωεκλογές του 2014, ακόμη και στις εκλογές του 2012, αν και το 2012 η απρόσμενη άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ σε ένα συνολικό σκηνικό κατακερματισμού των ψήφων δεν μας επιτρέπει να ασκήσουμε τεκμηριωμένη κριτική.
Αλλά ένα δημοσκοπικό σφάλμα που επαναλαμβάνεται τρείς φορές μέσα στο 2015 από το σύνολο των εταιρειών και με ακριβώς την ίδια κατεύθυνση, τη συστηματική υποτίμηση των ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ (και του ΟΧΙ το 2015) με αντίστοιχη υπερτίμηση αυτών της ΝΔ (και του ΝΑΙ), χρειάζεται ερμηνεία. Τα στοιχεία δείχνουν ότι δεν είναι τυχαίο. Γιατί το τυχαίο, η στατιστική απόκλιση, θα εκδηλωνόταν και προς τις δυο κατευθύνσεις. Όταν όλοι κάνουν λάθος και κάνουν το ίδιο λάθος και με περίπου το ίδιο μέγεθος του σφάλματος, κάτι συμβαίνει. Κάτι μετράνε λάθος με συστηματικό τρόπο.
Πριν αποπειραθούμε ερμηνεία του φαινομένου, ας δώσουμε τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων την Παρασκευή 18 Σεπτεμβρίου 2015, δυο μέρες πριν τις εκλογές. Σε όλες τις δημοσκοπήσεις εκείνης της ημέρας ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ανέβει και η ΝΔ είχε πέσει συγκριτικά με τις προηγούμενες δημοσκοπήσεις. Κι όμως οι διαφορές με το τελικό αποτέλεσμα ήταν τεράστιες. Καταγράφουμε την διαφορά ΣΥΡΙΖΑ – ΝΔ (κατόπιν αναγωγής στα έγκυρα για όσες εταιρείες έκαναν αναγωγή).
Μetron Analysis ΣΥΡΙΖΑ +0,5
ΠΑΜΑΚ ΣΥΡΙΖΑ +3 (από ΝΔ +0,5 μια βδομάδα πριν …)
GPO ΣΥΡΙΖΑ +2,5 (από ΣΥΡΙΖΑ +0,2 μια βδομάδα πριν …)
MRB ΣΥΡΙΖΑ +1,1
Marc ΣΥΡΙΖΑ +1,3
Κάπα Research ΣΥΡΙΖΑ +0,6
Pulse Ισοψηφία (από ΝΔ +0,5 μια βδομάδα πριν …)
Ως γνωστόν, το αποτέλεσμα δυο μέρες μετά ήταν ΣΥΡΙΖΑ +7,36 %. Δηλαδή υπήρχε συστηματική απόκλιση της διαφοράς κατά 6 μονάδες κατά μέσο όρο, την οποία ΠΑΜΑΚ και GPO μείωσαν σε 4,5 και 5 μονάδες την τελευταία στιγμή.
Αν συγκρίνουμε τις δημοσκοπήσεις τρεις βδομάδες πριν τις εκλογές με το τελικό αποτέλεσμα, η απόκλιση κατά μέσο όρο φτάνει τις 10 μονάδες. Δηλαδή έβλεπαν τη ΝΔ μπροστά με 2,5 % και νίκησε ο ΣΥΡΙΖΑ με 7,5% διαφορά.
Δεν πρόκειται να ισχυριστώ ότι το σύνολο των μετρήσεων είναι “στημένες”. Άλλωστε, αν είναι να φτάσουμε σε τέτοιου είδους συμπεράσματα, δεν θα χρειαζόταν ο κόπος του ελέγχου και σύγκρισης των δημοσκοπήσεων του 2015 με τα τελικά αποτελέσματα. Αν είναι να εκτοξεύουμε κατηγορίες στον αέρα, καλύτερη είναι η μέθοδος του Άδωνι, της ανεξέλεγκτης τερατολογίας χωρίς στοιχεία.
Ως μη ειδικός πάλι, δεν μπορώ παρά να τολμήσω μια μη στατιστική ερμηνεία του φαινομένου. Ότι δηλαδή οι εταιρείες δημοσκοπήσεων αυτές τις απαντήσεις συγκεντρώνουν στ αλήθεια, αλλά κάτι συμβαίνει και οι απαντήσεις δεν αντιστοιχούν στην πραγματική γνώμη των πολιτών.
Υποθέτω λοιπόν ότι το σταθερό σφάλμα των δημοσκοπήσεων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια υπέρ της ΝΔ και σε βάρος του ΣΥΡΙΖΑ οφείλεται στην λεγόμενη “αντισυστημική συμπεριφορά”. Στο ότι δηλαδή υπάρχει μια μερίδα πολιτών που αισθάνονται οργισμένοι όχι με ένα κόμμα ή έναν πολιτικό, αλλά με αυτό που κατανοούν ως συνολικό σύστημα. Άνθρωποι μακροχρόνια άνεργοι που πιστεύουν (πιθανόν δικαιολογημένα) ότι έχουν αδικηθεί από τη λειτουργία της αγοράς εργασίας, άνθρωποι φτωχοί που αισθάνονται περιθωριοποιημένοι, ακόμη και απελπισμένοι. Άνθρωποι που ή δεν τους βρίσκεις εύκολα στο τηλέφωνο ή σου το κλείνουν στα μούτρα μόλις μιλήσεις για δημοσκόπηση, γιατί είσαι κι εσύ που κάνεις δημοσκόπηση κομμάτι του “συστήματος” με το οποίο είναι οργισμένοι.
Υποθέτω επίσης, με ένα βαθμό αυθαιρεσίας όπως κάθε υπόθεση που αποπειράται να ερμηνεύσει κάτι τόσο περίεργο όπως ένα σταθερό στατιστικό σφάλμα, ότι στο εσωτερικό αυτών των ανθρώπων, του περισσότερο χτυπημένου τμήματος της κοινωνίας μας, η ΝΔ έχει πάντα χαμηλότερη απήχηση από όσο στο υπόλοιπο τμήμα. Δεν υποθέτω βέβαια ότι υποχρεωτικά ψηφίζουν ΣΥΡΙΖΑ, το φαινόμενο της “αντισυστημικής συμπεριφοράς” μπορεί να πάρει πολλές και αντιφατικές εκφράσεις. Αλλά στο τελικό εξαγόμενο των δημοσκοπήσεων, συγκριτικά με αυτό της κάλπης, προκύπτει το συστηματικό σφάλμα που συζητάμε.
Τέτοια “αντισυστημική συμπεριφορά” έχει καταγραφεί τα τελευταία χρόνια σε όλη τη Δύση και ερμηνεύει ανάλογα σφάλματα των εκεί δημοσκοπήσεων. Δεν είναι πάντα αριστερόστροφη, στις ΗΠΑ ευνόησε τον Τραμπ.
Προφανώς πρόκειται απλώς για υποθέσεις. Όποιος θέλει τις λαμβάνει υπόψιν, όποιος θέλει όχι.
Αν όμως θέλουμε οι δημοσκοπήσεις να παραμείνουν ένα χρήσιμο εργαλείο για την καταγραφή έστω της “εικόνας της στιγμής” και των τάσεων που επικρατούν στους πολίτες, που προσωπικά το θέλω, πρέπει κάποτε να συζητήσουμε αυτά τα ζητήματα.
Αλλιώς οι εταιρείες θα βγάζουν τα αποτελέσματα τους αλλά ο καθένας μας θα τα ερμηνεύει κατά το δοκούν. Κι αν κάποτε πέσουν μέσα, το ξανασυζητάμε …