Μπορεί σήμερα η Ελλάδα να μην διαθέτει κάποιον πολιτικό η στρατιωτικό χαρισματικό ηγέτη ανάλογο του Περικλή ή του Θεμιστοκλή για να οδηγήσει την χώρα σε ένα νέο «χρυσό αιώνα» αλλά είναι σίγουρο ότι εάν θέλει να επιβιώσει σαν έθνος και να παίξει ρόλο στην ενεργειακή γεωπολιτική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου θα πρέπει άμεσα να αλλάξει το δόγμα στρατηγικής προβολής ισχύος. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ανάπτυξη της θαλάσσιας ισχύος της, δηλαδή το Πολεμικό Ναυτικό, το Λιμενικό Σώμα-Ελληνική Ακτοφυλακή, την Ναυτική Αεροπορία (Α/Φ, ΑΦΝΣ της Πολεμικής Αεροπορίας που διατίθενται για ναυτικές επιχειρήσεις) και τον εμπορικό της στόλο.
Σύμφωνα με τον θεμελιωτή του δόγματος της ναυτικής ισχύος Ναύαρχο του Αμερικανικού Ναυτικού, Alfred Thayer Mahan (1840-1914), υπάρχουν έξι (6) βασικά στοιχεία που επηρεάζουν ή/και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της θαλάσσιας ισχύος μιας χώρας [1]:
-Η γεωγραφική θέση: Εάν δηλαδή μια χώρα είναι κοντά στις θαλάσσιες οδούς επικοινωνίας (Sea Lines Of Communication-SLOCs). Η Ελλάδα πράγματι βρίσκεται στο κέντρο των θαλάσσιων οδών που κατευθύνονται από/προς Δαρδανέλια-Σουέζ-Γιβραλτάρ και τα μεγάλα λιμάνια της όπως ο Πειραιάς, η Πάτρα και η Θεσσαλονίκη αποτελούν κομβικά σημεία διακίνησης του διεθνούς εμπορίου μεταξύ δύο ωκεανών και τριών ηπείρων. Στην περίπτωση δε του νέου ενεργειακού χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου, η Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο των κοιτασμάτων της Κύπρου, της Νότιας Κρήτης και του Ιονίου Πελάγους όπου ήδη έχει γίνει η αρχική κατανομή των οικοπέδων στις πετρελαϊκές εταιρείες για έρευνες.
Χάρτες ενεργών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Πηγή: web
———————————————————————————————
-Η φυσική διαμόρφωση: Εάν δηλαδή η χώρα έχει φυσικούς λιμένες και νησιωτικό σύμπλεγμα. Η Ελλάδα έχει 180 φυσικούς λιμένες και λιμενικές εγκαταστάσεις υπόχρεες σε ISPS [2] και 6.000 νησιά, νησίδες και βραχονησίδες, εκ των οποίων βέβαια μόνο τα 117 κατοικούνται ενώ θα μπορούσαν πολλά περισσότερα εάν υπήρχε μια πολιτική ειδικών προνομίων από το κράτος στους κατοίκους των (καθεστώς φορολογίας, επιδοτήσεις κ.λπ.
-Η γεωγραφική έκταση: Εδώ ο Μahan δεν αναφέρεται στην συνολική έκταση/εμβαδόν της χώρας αλλά στο μήκος των ακτογραμμών της. Η Ελλάδα έχει συνολικό μήκος ακτογραμμής 15047 χιλιόμετρα (όση η περίμετρος της Αφρικής) και είναι η 9η χώρα στον κόσμο, πίσω από κράτη με μεγάλη ναυτική ισχύ όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Ρωσία, η Νορβηγία, το Ηνωμένο Βασίλειο [3] κ.α.
-Το μέγεθος του πληθυσμού: Στην παράμετρο αυτή, ο Ναύαρχος Mahan δεν εννοεί το σύνολο του πληθυσμού της χώρας αλλά του αριθμού που στρέφεται βιοποριστικά προς την θάλασσα. Εδώ, δυστυχώς, στην Ελλάδα, ενώ ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της δείχνει ενδιαφέρον και έχει έφεση για την θάλασσα, η κυβερνητική πολιτική και η απουσία στρατηγικής όσον αφορά την επαγγελματική καθοδήγηση/προσανατολισμό και δημιουργία ελκυστικών οικονομικών/προϋποθέσεων για τους νέους, είναι δυστυχώς απογοητευτική.
-Ο εθνικός χαρακτήρας: Εδώ ο Mahan εξετάζει κατά πόσο υπάρχει στο κράτος η προοπτική για ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων μέσω θαλάσσης και αν υπάρχει η ικανότης στον πληθυσμό για ικανότητα ίδρυσης εύρωστων αποικιών εκτός χώρας. Εδώ, η Ελλάδα ίσως παίρνει την μεγαλύτερη βαθμολογία από όλες τις χώρες του κόσμου και αυτό όχι λόγω κράτους αλλά λόγω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ο ελληνόκτητος εμπορικός στόλος (4.585 πλοία άνω των 1.000 dwt) ελέγχει το 27,76% του παγκόσμιου στόλου δεξαμενόπλοιων, το 21,53% του παγκόσμιου στόλου φορτηγών πλοίων ξηρών χύδην φορτίων και το 15,94% του παγκόσμιου στόλου πλοίων μεταφοράς χημικών και παράγωγων προϊόντων πετρελαίου σε αέρια ή μη μορφή. Η δε ελληνική σημαία (759 πλοία άνω των 500 dwt που δυστυχώς μειώνονται στον αριθμό κάθε χρόνο λόγω της κακής κυβερνητικής πολιτικής) κατέχει την έβδομη θέση διεθνώς και την δεύτερη στην ΕΕ (σε dwt). Τι σημαίνει αυτό; Ότι μπορεί η MOBIL, η EXXON, η TOTAL, η ENI κ.λπ. να έχουν την ικανότητα και τεχνογνωσία για εξόρυξη υδρογονανθράκων και φυσικού αερίου από όλα τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά χωρίς τα ελληνόκτητα εμπορικά πλοία τα προϊόντα αυτά δεν μπορούν να πάνε πουθενά. Όσον αφορά τις αποικίες που λέει ο Mahan, μπορεί σήμερα η Ελλάδα να μην διαθέτει έναν Πρωτέα από την Φώκαια για να ιδρύσει μια Μασσαλία αλλά έχει μια ομογένεια με φωνή μεταξύ άλλων στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Γερμανία, που έχει εθνική συνείδηση και όχι κομματική ταυτότητα, αριθμεί πάνω από 8.000.000 άτομα και έχει την δύναμη να επηρεάζει αποφασιστικά τα ξένα κέντρα αποφάσεων.
-Η εθνική πολιτική/στρατηγική: Αν δηλαδή η χώρα που θέλει να έχει ναυτική ισχύ έχει βάλει στόχους και καθοδηγεί τον λαό της για την επίτευξη των στόχων αυτών με ευφυή μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα προγράμματα ανάπτυξης. Εδώ, δυστυχώς, η Ελλάδα, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, χωλαίνει και, μάλιστα, επικίνδυνα για το μέλλον της.
Ενώ, λοιπόν, η Ελλάδα σαν χώρα, σύμφωνα με το δόγμα Mahan, πληροί σχεδόν όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να έχει ικανή ναυτική ισχύ και να μπορεί να επιβάλλει ισχυρή άποψη όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων για τις Θαλάσσιες Ζώνες [4] στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου που έχουν καθορισθεί με την Σύμβαση του ΟΗΕ για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (Mondego Bay Jamaica 1982) [5], εντούτοις αδυνατεί να το πράξει πολιτικά και συνεχίζει να είναι ο «αδύναμος κρίκος» μεταξύ όλων των εμπλεκομένων κρατών που αποβλέπουν στην εξόρυξη των υδρογονανθράκων (ΗΠΑ, Γαλλία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αίγυπτος, Ισραήλ, Τουρκία, Κύπρος, Λίβανος, Λιβύη).
Η σοβαρή κρίση που έπληξε και συνεχίζει να πλήττει την τελευταία δεκαετία την οικονομία της χώρας, σε συνδυασμό με την ύπαρξη σε υψηλές κυβερνητικές θέσεις-«κλειδιά», άβουλων και άτολμων πολιτικών και στρατιωτικών χωρίς όραμα και στρατηγική αντίληψη, κατώτεροι των περιστάσεων, έχει επιφέρει αφενός μεν μια δεινή εξοπλιστική στασιμότητα [6] όσον αφορά το Πολεμικό Ναυτικό, το Λιμενικό Σώμα/Ελληνική Ακτοφυλακή και την Ναυτική Αεροπορία, αφετέρου η όποια επίδειξη ισχύος και παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι της μορφής «soft power». Ταυτόχρονα, η άσκηση της εξωτερικής διπλωματίας από το ΥΠΕΞ διακατέχεται μόνιμα από ένα φοβικό, υποχωρητικό σύνδρομο και μια τάση συνεχούς αναβλητικότητας /καθυστέρησης όσον αφορά την τελική διευθέτηση για την οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και της Υφαλοκρηπίδας, με αποτέλεσμα όλοι να προβάλλουν απαιτήσεις και δικαιώματα στον ορυκτό πλούτο της Μεσογείου, πλην του εν δυνάμει ιστορικά «φυσικού» κληρονόμου στην περιοχή που είναι η Ελλάδα.
ΓΙΑΤΙ ΑΝΤΙΔΡΑ Η ΤΟΥΡΚΙΑ
Είναι παραπάνω από σαφές ότι η πρωτοβουλία της Κυπριακής Δημοκρατίας να συνάψει συμφωνίες για αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου εντός της ΑΟΖ της Κύπρου -που ανακηρύχθηκε το 2004 από τον αείμνηστο πρόεδρό της, Τάσσο Παπαδόπουλο, παρά την αντίθετη γνώμη που είχαν οι διαδοχικές ελλαδικές κυβερνήσεις Κ. Σημίτη, Γ. Παπανδρέου, Κ. Καραμανλή- με μεγάλες εταιρείες όπως η αμερικανική Exxon Mobil αλλά και η Qatar Petroleum, η γαλλική Total και η ιταλική ΕΝΙ, έχει αλλάξει σήμερα τον γεωοικονομικό και, ως εκ τούτου, τον γεωπολιτικό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου. Η Κύπρος εκμεταλλεύτηκε και εκμεταλλεύεται πλήρως και αποτελεσματικά την αλλαγή στάσης της αμερικανικής διπλωματίας (από Ομπάμα-Κλίντον φιλοτουρκική στάση στην εκ διαμέτρου αλλαγή πλεύσης πολιτική του Τραμπ υπέρ της Ελλάδας) η οποία προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να δημιουργήσει έναν ισχυρό άξονα στην περιοχή, δια της σύμπραξης Ελλάδος, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου για ένα βασικό –αν και όχι μόνο- λόγο: Το «πέρασμα» από την περιοχή του ενεργειακού αγωγού EastMed, ο οποίος, έχοντας μήκος 1.900 χιλιομέτρων, θα μεταφέρει φυσικό αέριο (αρχικά 10 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως) από τα κοιτάσματα της Κύπρου και του Ισραήλ μέσω Κρήτης και Πελοποννήσου στην Ευρώπη. Η κατασκευή του αγωγού EastMed, ενός ομολογουμένως πολύ ακριβού αλλά συνάμα εφικτού προγράμματος ανάπτυξης, έχει την στήριξη των ΗΠΑ αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και έχει ενταχθεί (βάσει του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 347/2013) στον κατάλογό των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest – PCIs), ενώ δείχνει να «ενοχλεί» ιδιαίτερα την Μόσχα.
Ενεργειακός αγωγός EastMed.
———————————————————————————–
Η Τουρκία, μετά την ανακήρυξη της ΑΟΖ από την Κύπρο, βλέποντας ότι η διεθνής κοινότητα την θεωρεί παράγοντα αποσταθεροποίησης (Συρία, Κουρδικό, ηγεμονικές τάσεις στον Αραβικό Μουσουλμανικό Κόσμο και Μέση Ανατολή ) και δεν την έχει πλέον στο ταμπλό της νέας γεωοικονομικής ενεργειακής «σκακιέρας», άρχισε να αντιδρά σπασμωδικά και βέβαια όχι στο πλαίσιο των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου αλλά μέσω της πάγιας τακτικής της, δηλαδή της προβολής ισχύος και της «Διπλωματίας των Κανονιοφόρων». Δεσμεύει περιοχές με NAVTEX για αεροναυτικές ασκήσεις /ερευνητικές δραστηριότητες εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και της κυπριακής ΑΟΖ, αναζητά ευκαιρία δημιουργίας συνθηκών θερμού επεισοδίου στο Αιγαίο ώστε να κερδίσει νέες «γκρίζες ζώνες» όπως έκανε το 1996, αμφισβητεί την εγκυρότητα της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923 και προβάλλει απαιτήσεις για 18 ελληνικές νησίδες, δημιουργεί προβλήματα στις εξορύξεις των υδρογονανθράκων παρεμποδίζοντας εργασίες στα ερευνητικά πλοία-γεωτρύπανα πολυεθνικών εταιρειών στα οικόπεδα 3 και 6 της Κύπρου, αμφισβητεί παντελώς το δικαίωμα ΑΟΖ στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου [7] και, γενικά, γίνεται ο «κακός» γείτονας όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Χάρτης ενεργειακών οικοπέδων Κύπρου.
—————————————————————–
Παρά δε την κακή δημοσιονομική κατάστασή της και τις συνεχείς υποτιμήσεις της τουρκικής λίρας, αναγγέλλει νέα εξοπλιστικά προγράμματα που εκτελούνται από την εγχώρια αμυντική βιομηχανία της, ναυπηγεί κορβέτες [8],υποβρύχια, κάνει ελκυστικά τα ναυπηγεία της για επισκευές εμπορικών πλοίων με ξένη σημαία, βελτιώνει τα λιμάνια και τους εμπορευματικούς σταθμούς της και γενικά από εκεί που δεν ήταν, αρχίζει να γίνεται ναυτικό έθνος με δυνατότητα προβολής ισχύος, τουλάχιστον στο θέατρο επιχειρήσεων της Ανατολικής Μεσογείου.
Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΟΖ
Η Ελλάδα έχει θαλάσσια σύνορα με έξι κράτη (Αλβανία, Ιταλία, Λιβύη, Τουρκία, Αίγυπτος, Κύπρος). Ας δούμε όμως αναλυτικά παρακάτω κατά περίπτωση τι έχει κάνει η Ελλάδα για την οριοθέτηση της ΑΟΖ/Υφαλοκρηπίδας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου με κάθε ένα εμπλεκόμενο κράτος πέραν εκείνων που έχει θαλάσσια σύνορα (Λίβανος, Παλαιστίνη, Ισραήλ) ξεχωριστά και πώς θα είναι η οριοθέτηση τους σύμφωνα με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου.
ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου-Κύπρου με βάση την αρχή της μέσης γραμμής.
——————————————————————————————–
Ελλάδα – Αλβανία
Η Ελλάδα και η Αλβανία υπέγραψαν στα Τίρανα το 2009 συμφωνία για την αρχική οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο κρατών, η οποία, όμως, καταγγέλθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας με αποτέλεσμα να μην κυρωθεί ποτέ από το αλβανικό κοινοβούλιο.
Η καταγγελία της συμφωνίας αυτής έγινε μετά από σχετική παρέμβαση της τουρκικής πλευράς αφού, με βάση τις αρχές και τους κανόνες με τους οποίους καταρτίστηκε η οριοθετική αυτή συμφωνία (όπως η εφαρμογή της «αρχής της απόστασης», η εφαρμογή του «συστήματος κλεισίματος των κόλπων», τα «δικαιώματα των νησιών να έχουν τις ίδιες θαλάσσιες ζώνες με τις ηπειρωτικές ακτές πλην των βράχων που δεν διαθέτουν δική τους οικονομική ζώνη»), αν εφαρμοζόταν στο Αιγαίο και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο θα είχαν ως αποτέλεσμα να λάβει η Τουρκία στο Αιγαίο μόνο 2,5% της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ της περιοχής αυτής έναντι 97,5% της Ελλάδος όπως επίσης να περιέλθει στην Ελλάδα μεγάλο ποσοστό της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στη νοτιοανατολική Μεσόγειο (Καστελόριζο, Ρω, Στρογγύλη). Στην καταγγελία αυτή βέβαια βοήθησε παρασκηνιακά και η Ιταλία για δικούς της λόγους, προκειμένου να εξασφαλίσει εκείνη την εκμετάλλευση των αλβανικών /ελληνικών υδρογονανθράκων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι με την συμφωνία εκείνη, η Αλβανία θα λάμβανε το 50,87% της υφαλοκρηπίδας και της αιγιαλίτιδος ζώνης της περιοχής αυτής (1.365,29 km²) έναντι 1318,45 km² της Ελλάδος, ποσοστό 49,12% το οποίο αποτελεί και το μεγαλύτερο που θα μπορούσε να λάβει η Αλβανία με βάση το Διεθνές Δίκαιο και την διεθνή πρακτική, ιδιαίτερα δε με βάση τις αρχές και τους κανόνες της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, μέρη της οποίας τυγχάνουν τόσο η Ελλάδα όσο και η Αλβανία.
Το σπουδαιότερο, όμως, για την Αλβανία, είναι ότι, με την συμφωνία, η Ελλάδα αναγνώρισε -μάλλον εν αγνοία της- για πρώτη φορά έμμεσα αλλά επισήμως το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας του 1925 για την ελληνοαλβανική μεθόριο και την τελική πράξη των Παρισίων του 1926 για τα αλβανικά σύνορα, κείμενα τα οποία ουδέποτε μέχρι το 2000 είχε αναγνωρίσει η Ελλάδα λόγω του γνωστού θέματος του Βορειοηπειρωτικού ζητήματος το οποίο ακόμη υφίσταται -είτε αρέσει είτε όχι σε μερικούς Έλληνες «προοδευτικούς» πολιτικούς- αφού η οριοθετική γραμμή των δύο κρατών στην θάλασσα αρχίζει ακριβώς από το σημείο που τελειώνει η οριοθετική γραμμή των χερσαίων συνόρων της Αλβανίας.
Ελλάδα – Ιταλία
Εδώ τα πράγματα θα μπορούσε να ήταν πολύ πιο εύκολα μιας και θεωρητικά υπήρχε ήδη ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο κρατών από το 1977 και η οριοθέτηση Υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ συνήθως συμπίπτουν. Δυστυχώς, όμως, και εδώ η ολιγωρία της ελληνικής διπλωματίας και η συνεχής αναβλητικότητα των εκάστοτε Ελληνικών Κυβερνήσεων και ιδιαίτερα της τελευταίας, σε συνδυασμό με ότι η ιταλική πλευρά έχει επανειλημμένως φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων «αλιευτικά δικαιώματα» εντός της προς οριοθέτησης ΑΟΖ που φθάνουν μέχρι και τα 6 ν.μ της χωρικής θάλασσας, έχει ως αποτέλεσμα να μην έχει οριοθετηθεί ακόμη η ΑΟΖ.
Ελλάδα – Αίγυπτος
Το 2006, με δεδομένο ότι το 2003 είχε υπογραφεί ήδη η αιγυπτο-κυπριακή Συμφωνία για οριοθέτηση της ΑΟΖ, και μάλιστα με βάση την «αρχή της μέσης γραμμής», η Ελλάδα άρχισε διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο [9], ώστε εάν κατέληγε σε συμφωνία οριοθετήσεως, να μπορούσε να ολοκληρωθεί και η εναπομένουσα οριοθέτηση της ελληνο-κυπριακής ΑΟΖ, όπως επίσης και ο καθορισμός του τριεθνούς σημείου, που είχε αφεθεί σκοπίμως ανοικτό στην αιγυπτο-κυπριακή Συμφωνία κατά 12,5 ν.μ στο ανατολικό όριο της μεταξύ τους οριοθετήσεως. Στα πρώτα στάδια των συζητήσεων με τους Αιγυπτίους, ετέθη ως αφετηρία της οριοθετήσεως η «αρχή της μέσης γραμμής» από τις εκατέρωθεν ακτές όπως είχε συμφωνηθεί και με την Κύπρο.
Το 2007, η αιγυπτιακή πλευρά, αφού είχε ακούσει την λεπτομερή ελληνική πρόταση που της παρουσιάστηκε και σε χάρτη, παρουσίασε την δική της άποψη που δεν υπολόγιζε καθόλου το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου (νήσος Στρογγύλη) απέδιδε ελάχιστη επήρεια των άλλων νησιών, ήτοι της Ρόδου, της Καρπάθου και της ανατολικής ακτής της Κρήτης. Η εξέλιξη αυτή έδειχνε πως η Αίγυπτος (υπό το καθεστώς Μουμπάρακ τότε), είχε συγχρόνως παρασκηνιακές συνομιλίες με την Τουρκία, αφού οι απόψεις που κατέθεσε προς την ελληνική αντιπροσωπεία, ήταν ταυτόσημες με όσες χαρτογραφικές παρουσιάσεις είχαν γίνει και δημοσιοποιηθεί από Τούρκους μελετητές [10].
Οι συζητήσεις έκτοτε διακόπηκαν και δεν είχαν καμία προοπτική με το μεταγενέστερο καθεστώς της Μουσουλμανικής Αδελφότητος υπό τον Μόρσι. Μετά την ανάληψη της Προεδρίας από τον Στρατηγό Σίσι, οι προσπάθειες τριμερούς συνεργασίας άρχισαν εκ νέου με την Αίγυπτο και την Κύπρο το 2014, με έμφαση στην συνεργασία για τα ενεργειακά και ενώ οι συνθήκες τώρα είναι παραπάνω από ευνοϊκές για πολλούς λόγους που θα εξηγηθούν παρακάτω, δυστυχώς τα αποτελέσματα παραμένουν ίδια και η κατάσταση στάσιμη.
Ελλάδα -Τουρκία
Εδώ τα πράγματα είναι πολύ περίπλοκα και μάλλον δεν πρόκειται να βρεθεί λύση λόγω της αδιαλλαξίας και επιθετικότητας της Τουρκίας. Η Τουρκία θεωρεί ότι η υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ στην θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου πρέπει να χαραχθεί όχι με την «αρχή της μέσης γραμμής», που θέλει η Ελλάδα και τα γειτονικά κράτη του Λιβάνου -Κύπρου – Ισραήλ – Αιγύπτου αλλά με την αρχή της «ευθυδικίας», δηλώνοντας ότι η περιοχή που διεκδικεί δικαιώματα υφαλοκρηπίδας ab initio και ipso facto, αρχίζει από τον μεσημβρινό 32ο 16΄18’’ Ε στην Κύπρο, συνεχίζει νοτίως του συμπλέγματος του Καστελόριζου και ανατολικώς της Ρόδου, της Καρπάθου και της Κρήτης και συνεχίζεται δυτικά σε όλη την θαλάσσια περιοχή μέχρι την Λιβύη και νοτίως μέχρι την μέση της αποστάσεως με την Αίγυπτο [11].
Από τις επίσημες αυτές δηλώσεις και λαμβανομένων υπόψη, πρώτον, των χαρτών που έχει εκδώσει η Τουρκία με NAVTEX για αεροναυτικές ασκήσεις, δεύτερον, των χαρτών που έχει εκδώσει εκχωρώντας στην εθνική της εταιρεία TPAO (Turkish Petroleum Anonymous Corporation) περιοχές για έρευνα και εκμετάλλευση, και τρίτον, εκείνων των χαρτών που έχουν εκπονηθεί και δημοσιευθεί από Τούρκους καθηγητές και περιέχονται και στην έκδοση της Ναυτικής της Στρατηγικής του 2015, συνάγεται ότι η Τουρκία προσπαθεί να εμφανίζεται ως το μόνο αρμόδιο κράτος που θα διαπραγματευτεί με την Αίγυπτο και την Λιβύη την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στην περιοχή δυτικά του μεσημβρινού 32ο 16΄18’’ Ε [12].
Εκδοχή της τουρκικής ΑΟΖ.
——————————————–
Μάλιστα οι αναλύσεις που παρουσιάζονται με χάρτες, δείχνουν την υφαλοκρηπίδα της Αιγύπτου και της Λιβύης με τρόπο που να φαίνεται ότι εάν θα έκαναν την οριοθέτηση με την Ελλάδα με βάση την αρχή της «μέσης γραμμής», την οποία υποστηρίζει η Ελλάδα, και τα δύο κράτη θα έχαναν μεγάλες εκτάσεις, τις οποίες όμως τις κερδίζουν εφόσον αποφασίσουν να οριοθετήσουν με τον τρόπο που θέλει η Τουρκία [13].
Εκδοχή της τουρκικής ΑΟΖ.
——————————————–
Σημειώνεται ότι, στην περιοχή του ορίου της μέσης αποστάσεως από το σύμπλεγμα του Καστελόριζου με τις απέναντι αιγυπτιακές ακτές, φημολογείται από τους γεωλόγους που έχουν μελετήσει δεδομένα διάσπαρτων στοιχείων από διάφορες έρευνες ακόμη και δορυφορικών λήψεων, πως στο υποθαλάσσιο όρος Αναξίμανδρος όπου κείται και η λεκάνη του Ηροδότου, υπάρχουν εντυπωσιακά μεγάλα κοιτάσματα υδρογονανθράκων και φυσικού αερίου [14].
Ελλάδα -Λιβύη
Στην περίπτωση της οριοθετήσεως υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ με την Λιβύη, τα δεδομένα ήταν εξαρχής δύσκολα [15] καθόσον η Λιβύη από το 1973 είχε κλείσει με ευθεία γραμμή, ως «ιστορικό», τον Κόλπο της Σύρτης, αλλά η ενέργεια αυτή δεν είχε γίνει αποδεκτή τότε από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Γαλλία, το Ισραήλ, την Ιταλία, τη Μάλτα, την Τυνησία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα.
Το 2004 η Λιβύη, παραχώρησε σε εθνική της εταιρεία χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και, μάλιστα, δημοσίευσε και χάρτη με οικόπεδα, τα βόρεια όρια των οποίων εισχωρούσαν στην, κατά την ελληνική άποψη ελληνική υφαλοκρηπίδα νοτίως της Κρήτης, όταν αυτή υπολογιζόταν με βάση την «αρχή της μέσης γραμμής» [16].
Βέβαια η ενέργεια αυτή της Λιβύης, είχε αντιμετωπιστεί από την Ελλάδα, η οποία με συνεχή διπλωματικά διαβήματα ζητούσε την έναρξη διμερών συζητήσεων, και με συνδρομή της Ευρωπαϊκής Ενώσεως που υποστήριζε την «μέση γραμμή» ως αρχή οριοθετήσεως. Η Λιβύη στις απαντήσεις της την απέρριπτε, και επικαλείτο την αρχή της «ευθυδικίας» στις οριοθετήσεις.
Το 2007 όταν άρχισαν οι διμερείς συζητήσεις, που συνεχίστηκαν μέχρι το 2009, και διακόπηκαν λόγω των εκλογών που μεσολάβησαν στην Ελλάδα, ήταν γνωστή στην ελληνική αντιπροσωπεία η θέση της Λιβύης ότι δεν θα αποδεχόταν πλήρη επήρεια από τα ελληνικά Νησιά Στροφάδες, Σαπιέντζα, Σχίζα, Γαύδος, Χρυσή και Κουφονήσι, λόγω του ότι θεωρούσε ότι τα εν λόγω νησιά μειονεκτούσαν ως προς το μέγεθος των ακτών τους και ως εκ τούτου δεν θα συζητούσε οριοθέτηση ΑΟΖ πλην της «ευθυδικίας». Παρά ταύτα έγιναν δύο γύροι διαπραγματεύσεων, μήπως και ευρεθεί κοινός τόπος εξεύρεσης λύσης αποδεκτής και από τις δυο πλευρές, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Τον Μάιο 2009, η Λιβύη ανήγγειλε στον ΟΗΕ ότι διεκδικεί ΑΟΖ, το εξωτερικό όριο της οποίας θέλει να διαπραγματευτεί με τα γειτονικά της ενδιαφερόμενα κράτη. Τα πολιτικά γεγονότα στην Λιβύη, καθόσον επικρατούσε εσωτερική αναταραχή και εκδηλώθηκε εμφύλια ένοπλη σύγκρουση με αποτέλεσμα την δολοφονία του Καντάφι και την γενικευμένη πολιτική αστάθεια, έδωσαν στην Ελλάδα την δυνατότητα ώστε το 2011 να ανακηρύξει μονομερώς, με τον Ν. 4001 [17], ότι θα προχωρήσει σε αδειοδοτήσεις περιοχών της υφαλοκρηπίδας, στην δυτική Ελλάδα [18], και ειδικότερα νοτίως και δυτικά της Κρήτης, ασκώντας τα νόμιμα κυριαρχικά της δικαιώματα ab initio και ipso facto [19], όπως αποδέχεται το διεθνές δίκαιο ελλείψει συμφωνίας με τα γειτονικά κράτη και σύμφωνα με την θεμελιωμένη βασική αρχή της «μέσης γραμμής» από τις ακτές.
Η λιβυκή ΑΟΖ σύμφωνα με την Τουρκία.
————————————————————————-
Η υπόθεση των αδειοδοτήσεων όδευε σε ολοκλήρωση αφού είχε επιτευχθεί εκδήλωση διεθνούς ενδιαφέροντος από τις ίδιες εταιρίες που είχαν μετάσχει μάλιστα και στην εκμετάλλευση των κυπριακών κοιτασμάτων για την αξιοποίηση αλλά το 2015 ο διεθνής διαγωνισμός απέκτησε πολιτική διάσταση και ακυρώθηκε ως επαχθής για τα ελληνικά συμφέροντα.
Ελλάδα – Λίβανος
Η Ελλάδα δεν έχει θαλάσσια σύνορα με τον Λίβανο, απλώς η οριοθέτηση της ΑΟΖ από τον Λίβανο στην περιοχή δημιουργεί προβλήματα στο Ισραήλ που δεν την αποδέχεται. Ο Λίβανος δεν αμφισβητεί κανένα τμήμα της Κυπριακής ΑΟΖ και η διαφορά που έχει με το Ισραήλ δεν επηρεάζει το μέγεθος της Κυπριακής ΑΟΖ. Η όποια καθυστέρηση στην αποδοχή συμφωνίας με την Κύπρο έγινε κατόπιν πιέσεων από την Τουρκία ώστε η Άγκυρα να κερδίσει χρόνο όσον αφορά την κατοχύρωση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης στην υποτιθέμενη ΑΟΖ της κατεχόμενης Βόρειας Κύπρου.
Ελλάδα – Ισραήλ
Η Ελλάδα δεν έχει θαλάσσια σύνορα με το Ισραήλ. Tο Ισραήλ, όμως, λόγω του ότι ο αγωγός μεταφοράς φυσικού αερίου που θα παράγεται στο κοίτασμα Λεβιάθαν (εντός Ισραηλινής ΑΟΖ) από την αμερικανική εταιρεία Noble Energy LTD και θα μεταφέρεται στην Ευρώπη μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού East Med θα περνά σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό αποκλειστικά από την Ελλάδα (Κρήτη, Πελοπόννησος), έχει ήδη εκδώσει χάρτες που αποδέχεται πλήρως την Ελληνική ΑΟΖ και απορρίπτει κατηγορηματικά την εκδοχή της Τουρκίας.
Παλαιστινιακή ΑΟΖ
———————————————————————————
Ελλάδα – Παλαιστίνη
Η Ελλάδα δεν έχει θαλάσσια σύνορα με την Παλαιστίνη έχει όμως καλές διπλωματικές σχέσεις μαζί της. Το περίεργο στην υπόθεση της ΑΟΖ της Παλαιστίνης είναι ότι έχει ανακηρύξει ήδη μικρή θαλάσσια περιοχή στην λωρίδα της Γάζας και αυτή την θαλάσσια λωρίδα την έχει εν μέρει αποδεχτεί και το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Φαίνεται δε ότι τα τελευταία χρόνια το Ισραήλ και η Αίγυπτος έρχονται όλο και πιο κοντά λόγω των κοιτασμάτων και αυτό ίσως βέβαια δημιουργεί και τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την μελλοντική επίλυση του «Παλαιστινιακού» δια της ειρηνικής οδού.
Η ΩΡΑ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΗΡΘΕ
Είναι προφανές ότι η Ελλάδα, λόγω της πλεονεκτικής γεωπολιτικής θέσης που έχει, βρίσκεται στο επίκεντρο των ενεργειακών εξελίξεων όχι μόνο λόγω των κοιτασμάτων φυσικού αερίου και υδρογονανθράκων που έχουν εντοπισθεί στην θαλάσσια οικονομική ζώνη της αλλά και λόγω του ότι το έδαφος και τα λιμάνια της μπορούν να αποτελέσουν μελλοντικά διαμετακομιστικούς σταθμούς και χώρους διέλευσης /επεξεργασίας/αποθήκευσης των υδρογονανθράκων και των υποπροϊόντων τους προς την Ευρώπη (υποθαλάσσιοι/υπέργειοι αγωγοί, διυλιστήρια, δεξαμενές υγροποιημένου φυσικού αερίου πλοία Τάνκερ, LNG, LPG κ.λπ.).
Για την Ελλάδα, δυστυχώς, ακόμα εκκρεμούν οι οριοθετήσεις ΑΟΖ με την Ιταλία, και ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας με όλα τα υπόλοιπα γειτνιάζοντα κράτη, ήτοι την Αλβανία, την Λιβύη, την Τουρκία, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο, και βέβαια είναι λυπηρό κράτη σαν την Παλαιστίνη να ανακηρύττουν ΑΟΖ και να αναθέτουν ήδη σε εταιρείες [20] τα δικαιώματα έρευνας και εξόρυξης και η Ελλάδα ακόμη να το σκέπτεται.
Ενώ στην Ελλάδα από αρχαιοτάτων χρόνων ανήκε πολιτιστικά/οικονομικά η Μεσόγειος και είχε ναυτική παρουσία και σχέσεις θαλάσσιας υπεροχής σε όλη την λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, σήμερα δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τα ίδια. Η Ελλάδα δεν έχει πλέον συγκριτική υπεροχή έναντι της Τουρκίας όσον αφορά τον αριθμό πολεμικών πλοίων (πλοία επιφανείας, υποβρύχια) καθώς και αεροσκαφών (ναυτικής συνεργασίας – μαχητικά αεροσκάφη) για να ελέγξει/επιτηρήσει μια πιθανή οριοθετημένη ΑΟΖ στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, και δεν έχει βέβαια την πολιτική βούληση, το θάρρος και την αποφασιστικότητα να προχωρήσει στην ανακήρυξη και οριοθέτηση της ΑΟΖ και τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας. Η πολιτική /διπλωματική αυτή κωλυσιεργία δημιουργεί τετελεσμένα που αντίκεινται των εθνικών συμφερόντων και αφήνει την χώρα σίγουρα εκτός «ενεργειακού νυμφώνα». Η απουσία δε, νέου δόγματος επιβολής ναυτικής ισχύος μακράν του Αιγαίου, και η μη ύπαρξη εθνικής ενεργειακής στρατηγικής, αφήνουν χώρο και χρόνο στην Τουρκία να αναπτυχθεί σε θαλάσσιο έθνος και πιθανό «ενεργειακό εταίρο» χωρίς να έχει δικαίωμα μεριδίου στον ενεργειακό πλούτο της Μεσόγειου.
Η Ελλάδα είναι σίγουρο ότι, αν θέλει να συνεχίσει να υπάρχει στην ιστορία σαν χώρα και σαν λαός με εθνική ταυτότητα, πρέπει να πάρει άμεσα τολμηρές αποφάσεις και να αδράξει την γεωοικονομική ευκαιρία που της δίνεται τώρα. Ήδη η καθυστέρηση στην λήψη αποφάσεων έχει δώσει την ευκαιρία στην Τουρκία να επαναπροσεγγίσει την Ουάσιγκτον για αναθέρμανση σχέσεων (πρόσφατα η απελευθέρωση του Αμερικανού πάστορα από τον Ερντογάν και οι δηλώσεις Τραμπ για Γκιουλέν) είναι δείγματα ότι οι ΗΠΑ, βλέποντας την αδράνεια της Ελλάδας, θέλουν τελικά να μην αφήσουν εκτός της ενεργειακής «πίτας» την Τουρκία, με αντάλλαγμα ίσως κάποια ευνοϊκότερη λύση για το Κυπριακό.
Αξίζει να ληφθεί υπόψη ότι επειδή η Ελλάδα φοβούμενη την Τουρκία είναι διστακτική στην ανακήρυξη και οριοθέτηση της ΑΟΖ, ίσως, τελικά, η ελληνική Διπλωματία θα ήταν καλό να στρέψει τις ενέργειες της κατά αρχήν στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, για την οποία, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, η οριοθέτηση της δεν σημαίνει αναγκαστικά και εκμετάλλευση οικονομικά του ορυκτού θαλάσσιου πλούτου, δίνει όμως το δικαίωμα στο κράτος που την έχει οριοθετήσει να προβεί σε διαγωνισμούς ανάθεσης έρευνας και αδειοδοτήσεις θαλάσσιων οικοπέδων σε πετρελαϊκές εταιρείες. Επομένως, στην περίπτωση της Ελλάδας και με την παρούσα πολιτική κατάσταση, προκρίνεται ίσως η λύση της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας έναντι της ΑΟΖ ως η πιο ανώδυνη πολιτικά.
Το ύψος του εθνικού χρέους της Ελλάδας σήμερα ανέρχεται στο ποσό των 342 δισ. ευρώ, ο ετήσιος προϋπολογισμός είναι 52 δισ. ευρώ. Οι μελέτες που έχουν γίνει για τα πιθανά κοιτάσματα της Ελληνικής ΑΟΖ (που είναι τα μεγαλύτερα από όλες τις άλλες γειτονικές χώρες) ανέρχονται σε 27 τρισ. m³, χωρίς να έχουν ακόμα υπολογισθεί τα κοιτάσματα νότια των νήσων Κάσου, Καρπάθου, Ρόδου, Καστελόριζου, Ιόνιου Πελάγους και Θερμαϊκού Κόλπου. Αν, λοιπόν, κάποιος κάνει τις πράξεις με τις τρέχουσες τιμές της αγοράς και επαληθευθούν τα κοιτάσματα που έχουν εντοπισθεί στην ελληνική ΑΟΖ , τότε το ελληνικό κράτος θα έχει (σε βάθος χρόνου) έσοδα από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων που θα ανέρχονται περίπου σε 7 τρισ. ευρώ, ποσό που την κάνει ανταγωνιστική ακόμα και με την πετρελαιοπαραγωγό Ρωσία.
Πρέπει επιτέλους να καταλάβουν οι κυβερνήσεις και τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα ότι, αντί να προσλαμβάνουν μόνιμους και μετακλητούς δημόσιους υπαλλήλους με αόριστη σύμβαση κατά χιλιάδες προς εξυπηρέτηση της εκλογικής τους πελατείας και να τρέχουν στα διάφορα Eurogroup και Νομισματικά Ταμεία / Διεθνείς Τράπεζες προς ανεύρεση εύκολου πιστωτικού χρήματος, καλό θα ήταν να ενεργοποιήσουν την ισχύ του «γίγαντα» που λέγεται θάλασσα και βρίσκεται στο DNA και του τελευταίου Έλληνα, και να ξαναδώσουν σε ένα λαό που έχει χάσει την αυτοπεποίθηση και την περηφάνεια του, ελπίδα και όραμα για ένα καλύτερο μέλλον.
Το παιχνίδι στην ενεργειακή σκακιέρα της Μεσογείου μπορεί και πρέπει να κερδηθεί γιατί μόνο έτσι θα ανακάμψει οικονομικά η Ελλάδα. Το ρουά ματ θα επιτευχθεί με τρεις στρατηγικές διπλωματικές κινήσεις: Την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας τώρα, την αδειοδότηση των θαλασσίων οικοπέδων σε μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες άμεσα και, τέλος, την αλλαγή του δόγματος προβολής της θαλάσσιας ισχύος, έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις υποστήριξης για την αμέσως μετά ανακήρυξη/οριοθέτηση της ΑΟΖ χωρίς προβλήματα και προκλητικές οχλήσεις από την Τουρκία.
«Έχουμε γη και πατρίδα όσο έχουμε πλοία και θάλασσα» σύμφωνα με την ρήση του μεγαλύτερου ιστορικού όλων των εποχών, του Ηρόδοτου. (480-420 π.Χ).
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
*Το παρόν δοκίμιο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 55 (Δεκέμβριος 2018 – Ιανουάριος 2019) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.