Ενώ η εκεχειρία ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς παραμένει εύθραυστη και οι ΗΠΑ ασκούν πίεση προς όλες τις πλευρές να τηρηθούν οι όροι για να μην ξαναρχίσει ο πόλεμος, στη Μέση Ανατολή έχει αρχίσει να διαμορφώνεται ένα νέο πολιτικό τοπίο, στο οποίο η Αθήνα διεκδικεί να διαδραματίσει ενεργό ρόλο.
Η ελληνική κυβέρνηση αντιλαμβάνεται την παρουσία της χώρας μας στη Διάσκεψη για την Ειρήνη στο Σαρμ Ελ Σεΐχ ως αναγνώριση ότι η Ελλάδα παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της ειρήνευσης της Γάζας που μπορεί να γίνει ακόμα σημαντικότερος την επόμενη ημέρα στη Μέση Ανατολή. Αυτό δήλωσε άλλωστε και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της Βουλής στη συζήτηση για την εξωτερική πολιτική. Όπως είπε «η αναβαθμισμένη θέση της πατρίδας μας επιβεβαιώθηκε και με την παρουσία της Ελλάδας στο Σαρμ Ελ Σεΐχ, όπου υπεγράφη η πρώτη φάση της συμφωνίας ειρήνης για τη Γάζα» και προσέθεσε: «Η Ελλάδα ήταν πάλι δρώσα σε όλες τις μεγάλες εξελίξεις, στην πρώτη γραμμή, με τη συμμετοχή σε αυτή τη Σύνοδο να εδράζεται στο αναγνωρισμένο κύρος της πατρίδας μας ως μιας χώρας που εγγυάται την ειρήνη και τη σταθερότητα σε μια φορτισμένη περιοχή του χάρτη. Η Ελλάδα είναι σε θέση, θα διεκδικήσει και θα πετύχει τη συμμετοχή της σε όλα όσα ακολουθήσουν στη Γάζα κατά την επόμενη φάση».
Ουσιαστική συμβολή
Τον ρόλο που διεκδικεί η Ελλάδα στη διαδικασία της ειρήνευσης της Γάζας περιέγραψε την περασμένη Τρίτη (την επομένη δηλαδή της Διάσκεψης του Σαρμ Ελ Σεΐχ) ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης, στις δηλώσεις που έκανε μετά την ολοκλήρωση της επίσκεψης της Παλαιστίνιας υπουργού Εξωτερικών Βαρσέν Αγκαμπεχιάν Σαχίν στην Αθήνα:
«Η Ελλάδα φιλοδοξεί να διαδραματίσει έναν ενεργό ρόλο στην επόμενη ημέρα στη Γάζα και στη Μέση Ανατολή και είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε ουσιαστικά στην εφαρμογή του σχεδίου ειρήνης, πάντοτε με βάση το Διεθνές Δίκαιο και τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών», είπε ο υπουργός, αναπτύσσοντας ένα σχέδιο σε τρεις άξονες: «Πρώτον, με τη μαζική παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας για την ανακούφιση του άμαχου πληθυσμού. Η Ελλάδα έχει ήδη παράσχει πολλαπλώς ανθρωπιστική βοήθεια στον παλαιστινιακό λαό και συμμετέχει σε όλες τις πρωτοβουλίες. Η επίτευξη εκεχειρίας μάς δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε πολύ περισσότερα στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας, σε συνεργασία με τους εταίρους μας. Δεύτερον, η σταθεροποίηση της Γάζας είναι κλειδί για να εμπεδωθούν οι συνθήκες ασφαλείας και να διασφαλιστεί το ταχύτερο δυνατόν η επιστροφή της Παλαιστινιακής Αρχής στη Γάζα. Η χώρα μας, εταίρος και φίλος με όλα τα κράτη της περιοχής, αποτελεί έναν συνεπή και έντιμο συνομιλητή. Η συμβολή μας θα είναι κρίσιμη και σημαντική. Τρίτον, ως προς την ανοικοδόμηση, προτιθέμεθα να κινητοποιήσουμε τον ιδιωτικό τομέα της χώρας μας. Στόχος μας είναι μέσω της ανάπτυξης να βελτιωθεί ουσιαστικά η ζωή των Παλαιστινίων στην περιοχή».
Οι απαραίτητες προϋποθέσεις
Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, η Ελλάδα έχει όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να διαδραματίσει αυτόν τον ρόλο, καθώς είναι η μόνη χώρα στην περιοχή που συνομιλεί τόσο με τους Παλαιστίνιους όσο και με το Ισραήλ αλλά και με όλες τις αραβικές χώρες που έχουν κάποιον ρόλο στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Η πραγματικότητα είναι πάντως ότι η εκεχειρία και η προοπτική ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή ανακούφισαν πολλούς στην κυβέρνηση και στο υπουργείο Εξωτερικών αφού η συνέχιση του πολέμου, ο εκτοπισμός ακόμα περισσότερων Παλαιστινίων από τη Γάζα και η ανθρωπιστική κρίση είχαν δημιουργήσει ένα πολύ κακό κλίμα για το κράτος και την κυβέρνηση του Ισραήλ στη διεθνή αλλά και στην ελληνική κοινή γνώμη, που είχε επιπτώσεις και στις διμερείς σχέσεις. Η κυβέρνηση ωστόσο είχε πάντα ως πρώτη προτεραιότητα να διαφυλάξει τη στρατηγική σχέση που έχει οικοδομήσει η Ελλάδα με το Ισραήλ και αυτό πλέον είναι αρκετά πιο εύκολο από ό,τι τις ημέρες του πολέμου.
Η προοπτική ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή πάντως έχει και άλλες ευνοϊκές συνέπειες για την Ελλάδα και τις ειδικές σχέσεις που έχει χτίσει με το Ισραήλ και τις αραβικές χώρες. Τόσο στο Μαξίμου όσο και στο υπουργείο Εξωτερικών θεωρούν ότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν θα επαναπαυτεί στις δάφνες του, αλλά θα προωθήσει τώρα με απόλυτη συνέπεια τον σχεδιασμό του, δηλαδή την επέκταση των συμφωνιών του Αβραάμ και την εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με σημαντικές αραβικές χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία. Αν αυτό επιτευχθεί, λένε χαρακτηριστικά στο υπουργείο Εξωτερικών, τότε ο εμπορικός διάδρομος IMEC (διάδρομος Ινδίας – Μέσης Ανατολής), που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους διεθνείς σχεδιασμούς για τη χώρα μας και είχε μπει στον «πάγο» εξαιτίας του πολέμου και της ραγδαίας επιδείνωσης των σχέσεων ανάμεσα στο Ισραήλ (η Χάιφα που θα είναι το τερματικό λιμάνι στη Μεσόγειο) και τους Άραβες (ο διάδρομος θα περνά από Σαουδική Αραβία και Ιορδανία), επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο. Μάλιστα στην κυβέρνηση δεν αποκλείουν να υπάρξει μετά τον τερματισμό του πολέμου πρόσθετο ενδιαφέρον για επενδύσεις από μεγάλους διεθνείς «παίκτες» στην Ελλάδα, ειδικά στους τομείς των υποδομών (λιμάνια) και της ενέργειας.
Από τα χαμόγελα στη δυσπιστία
Έντονος προβληματισμός σε ΗΠΑ και Ισραήλ για τον ρόλο της Τουρκίας στην επόμενη ημέρα για τη Μέση Ανατολή
Η συμμετοχή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη Σύνοδο του Σαρμ Eλ Σεΐχ στην Αίγυπτο σηματοδότησε την εντυπωσιακή επιστροφή της Τουρκίας στη μεσανατολική διπλωματία, ύστερα από χρόνια απομόνωσης και εντάσεων. Πίσω όμως από το χαμόγελο και τη ρητορική συνεργασίας, η δυσπιστία στην Ουάσιγκτον παραμένει έντονη. Για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το Πεντάγωνο, η Άγκυρα δεν επιδιώκει σταθερότητα, αλλά επανακαθορισμό της περιφερειακής της ισχύος – μιας επιρροής που συχνά έρχεται σε σύγκρουση με τα δυτικά συμφέροντα. Στο Ισραήλ, η επανεμφάνιση της Τουρκίας προκαλεί έντονη ανησυχία. Ισραηλινοί αξιωματούχοι φοβούνται ότι η Άγκυρα επιχειρεί να διεκδικήσει πολιτικό ρόλο στη Γάζα, μετατρέποντας την ανοικοδόμησή της σε όχημα επιρροής και ενίσχυσης της Χαμάς. Η τουρκική πρόταση συμμετοχής σε μηχανισμό επιτήρησης της εκεχειρίας στη Γάζα παρουσιάστηκε ως ένδειξη υπευθυνότητας. Ωστόσο, διπλωματικοί κύκλοι στην Ουάσιγκτον εκτιμούν ότι πρόκειται περισσότερο για προσπάθεια ελέγχου της διαδικασίας παρά για συμβολή στην ειρήνη. Μέσω της ανοικοδόμησης, η Άγκυρα επιδιώκει να εξασφαλίσει πολιτικά και οικονομικά ανταλλάγματα, χρηματοδοτούμενα από κράτη του Κόλπου και τη Δύση. Στο τουρκικό αφήγημα, η Γάζα δεν αποτελεί μόνο πεδίο ανθρωπιστικής παρέμβασης, αλλά και στρατηγικής επιβεβαίωσης – μιας ευκαιρίας να προβάλει το μοντέλο ενός ισλαμικού, αλλά τεχνοκρατικού κράτους που επιδιώκει ρόλο περιφερειακού ηγεμόνα.
Διεκδίκηση
Η στάση του Ερντογάν απέναντι στο Ισραήλ ενισχύει αυτή την εικόνα. Η απειλή να μποϊκοτάρει τη Σύνοδο αν προσκληθεί ο Μπενιαμίν Νετανιάχου αποκάλυψε την ενισχυμένη αυτοπεποίθησή του. Η Άγκυρα δεν περιορίζεται στην παρουσία της, αλλά διεκδικεί ηγετικό ρόλο και δικαίωμα επιβολής όρων. Για τους συμμάχους του Ισραήλ, αυτή η στάση υποδηλώνει πρόθεση υποκατάστασης του Καΐρου ως κύριου διαμεσολαβητή, με μια πολιτική λιγότερο σταθεροποιητική και περισσότερο ιδεολογικά καθοδηγούμενη.
Ο Ντόναλντ Τραμπ χαρακτήρισε τον Ερντογάν «εξαιρετικό ηγέτη» και «παράγοντα ειρήνης». Παρά τα θερμά λόγια όμως, οι θεσμικές σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας παραμένουν ψυχρές. Οι κυρώσεις του νόμου CAATSA και ο αποκλεισμός από το πρόγραμμα των F-35 εξακολουθούν να εμποδίζουν κάθε ουσιαστική αποκατάσταση εμπιστοσύνης. Η εμπλοκή της Αγκυρας στην ανοικοδόμηση της Γάζας εντάσσεται στο ευρύτερο πρότυπο «διπλωματικής ανάπτυξης» που εφαρμόζει εδώ και χρόνια. Από τη Σομαλία και τη Βοσνία έως τη Λιβύη, η Τουρκία έχει επενδύσει σε ανθρωπιστικά και τεχνικά έργα που συνδυάζουν πολιτική προβολή και οικονομικά οφέλη. Στην περίπτωση της Γάζας, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ εκφράζουν τον φόβο ότι η τουρκική παρουσία θα ενισχύσει τη Χαμάς εις βάρος της Παλαιστινιακής Αρχής και θα επιτείνει τις εντάσεις στην περιοχή.
H Τουρκία επιχειρεί να μετατρέψει τη συμμετοχή της στη συμφωνία του Σαρμ Eλ Σεΐχ για τη Γάζα σε ευκαιρία διπλωματικής και οικονομικής ενίσχυσης. Το σχέδιο προβλέπει σταδιακή αποχώρηση του Ισραήλ, δημιουργία διεθνούς Αρχής μετάβασης για διετή διοίκηση της Γάζας και συγκρότηση μιας διεθνούς δύναμης σταθεροποίησης με συμμετοχή στρατευμάτων από την Αίγυπτο, το Κατάρ, την Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Παράλληλα, συστάθηκε το Συμβούλιο Ειρήνης υπό την προεδρία του Ντ. Τραμπ, που θα εποπτεύει την ειρηνευτική διαδικασία και τη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης. Η Άγκυρα φιλοδοξεί να αποκτήσει διπλωματικό βάρος, πολιτική επιρροή και οικονομικά οφέλη από ένα σχέδιο που υπόσχεται ειρήνη αλλά φέρει και κινδύνους.
Η ίδια η τουρκική κυβέρνηση προβάλλεται ως θεμελιώδης πυλώνας της συμφωνίας, ισότιμος με τις ΗΠΑ, την Αίγυπτο και το Κατάρ. Με τη συμμετοχή της στο Σαρμ Eλ Σεΐχ, ο Ερντογάν παρουσίασε την Τουρκία ως «συν-αρχιτέκτονα της ειρήνης», υποστηρίζοντας ότι η Άγκυρα είναι απαραίτητη για την επιτυχία της διαδικασίας, χάρη στη σχέση εμπιστοσύνης που διατηρεί με τη Χαμάς. Όπως ανέφερε το κρατικό τουρκικό πρακτορείο Anadolu, η Τουρκία συμμετέχει στο Συμβούλιο Ειρήνης που θα αποφασίζει για τη χρηματοδότηση και την επίβλεψη των έργων ανοικοδόμησης, ενώ θα έχει ρόλο και στην παρακολούθηση της εφαρμογής της κατάπαυσης του πυρός.
Ισορροπίες
Σύμφωνα με ανεξάρτητους αναλυτές, η Άγκυρα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο φιλοπαλαιστινιακό αφήγημά της και στη συνεργασία της με την Ουάσιγκτον, εμφανίζοντας τον Ερντογάν ως μεσολαβητή που μπορεί να «μιλήσει και με τις δύο πλευρές». Παράλληλα, η επιρροή της Τουρκίας στην πολιτική πτέρυγα της Χαμάς θεωρείται κρίσιμη για την αποδοχή του σχεδίου και την ενσωμάτωση της οργάνωσης σε μια μεταβατική πολιτική διαδικασία. Το επιχειρησιακό σκέλος της συμφωνίας είναι εξίσου φιλόδοξο. Η Διεθνής Δύναμη Σταθεροποίησης (ISF) προβλέπεται να αναπτυχθεί στη Γάζα για να διασφαλίσει την κατάπαυση του πυρός, να εκπαιδεύσει νέες παλαιστινιακές δυνάμεις ασφαλείας και να ελέγξει τα σύνορα με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Η Τουρκία βλέπει σε αυτή τη συμμετοχή την ευκαιρία όχι μόνο να ενισχύσει το κύρος της, αλλά και να επιδείξει τις επιχειρησιακές δυνατότητές της.
Η συμμετοχή στο Συμβούλιο Ειρήνης εκτιμάται από Τούρκους αναλυτές ότι θα προσφέρει στην Άγκυρα πρόσβαση στη διαχείριση δισεκατομμυρίων δολαρίων σε διεθνή κονδύλια ανοικοδόμησης. Όμως οι επικριτές προειδοποιούν ότι η μετατροπή της τραγωδίας σε οικονομική ευκαιρία μπορεί να υπονομεύσει τη νομιμότητα του τουρκικού ρόλου. Όπως σχολίασαν αντιπολιτευόμενοι αναλυτές, η εικόνα της Τουρκίας που «καθαρίζει τα ερείπια» ύστερα από χρόνια φιλοπαλαιστινιακής ρητορικής δημιουργεί την εντύπωση μιας χώρας που λειτουργεί ως «εργολάβος ειρήνης» υπό αμερικανική καθοδήγηση. Σύμφωνα με ανεξάρτητους αναλυτές, παρά τις υψηλές αυτές προσδοκίες, η τουρκική επιρροή ενδέχεται να αποδειχθεί περιορισμένη. Η αμερικανική κυριαρχία στη διαδικασία, η έλλειψη σαφούς πολιτικού οδικού χάρτη για παλαιστινιακό κράτος και η πιθανή αντίδραση της ιρανικής πλευράς απειλούν την ισορροπία της Αγκυρας. Αν η Χαμάς ή άλλες ομάδες θεωρήσουν την ISF «δύναμη κατοχής», τουρκικά στρατεύματα θα μπορούσαν να βρεθούν στο στόχαστρο. Στο εσωτερικό, η αντιπολίτευση ήδη κατηγορεί την κυβέρνηση για υποκρισία: «Ύστερααπό χρόνια ρητορικής υπέρ της Παλαιστίνης, τώρα γινόμαστε η δύναμη που θα επιβλέπει τη σιωπή της Γάζας», δήλωσε χαρακτηριστικά ο εκπρόσωπος του CHP στην Εθνοσυνέλευση.