Οι ελληνικές φυλακές βρίσκονται σήμερα σε οριακό σημείο, περιγραφόμενες από ειδικούς και λειτουργούς της Δικαιοσύνης ως μια «βόμβα έτοιμη να εκραγεί».
Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο την υπερπληρότητα, αλλά και τη ραγδαία μεταβολή του προφίλ των κρατουμένων, με τους ισοβίτες, τους υπόδικους που περιμένουν χρόνια μια απόφαση και τις αλλοδαπές συμμορίες να συνυπάρχουν σε ένα περιβάλλον ασταθές και επικίνδυνο. Σύμφωνα με εισαγγελική πηγή που μίλησε στο «Εδώλιο 5», «έχει χαθεί ο έλεγχος. Αν γίνει συντονισμένη εξέγερση, θα χυθεί πολύ αίμα». Η διαπίστωση αυτή αποτυπώνει με ωμό τρόπο την πραγματικότητα ενός συστήματος που λειτουργεί πλέον στα όρια της κατάρρευσης.
Το ζήτημα έλαβε διεθνή διάσταση με την ομιλία του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στη Νέα Υόρκη, στη διάρκεια της 80ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Ο Αμερικανός πρόεδρος αναφέρθηκε ειδικά στη χώρα μας, επικαλούμενος στοιχεία του Συμβουλίου της Ευρώπης: «Στην Ελλάδα, το 54% των κρατουμένων είναι ξένοι υπήκοοι ή μετανάστες». Το ποσοστό αυτό επιβεβαιώθηκε εμμέσως και από το ελληνικό υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, που μίλησε για 55%, διευκρινίζοντας ότι οι περισσότεροι προέρχονται από Αλβανία, Αλγερία, Πακιστάν, Τουρκία, Γεωργία και Αφγανιστάν. Η Ελλάδα, με βάση αυτά τα δεδομένα, κατατάσσεται ουσιαστικά στην πρώτη θέση της Ευρώπης, εάν εξαιρεθούν κράτη–μικροί πληθυσμοί όπως το Μονακό ή το Λουξεμβούργο, όπου ο αριθμός των κρατουμένων είναι ελάχιστος.
Η αριθμητική εικόνα είναι αποκαλυπτική. Το 2022 συνελήφθησαν 57.333 ημεδαποί και 54.212 αλλοδαποί για διάφορα αδικήματα. Μέσα σε δύο χρόνια, το 2024, οι συλλήψεις εκτινάχθηκαν: 73.479 ημεδαποί (αύξηση σχεδόν 30%) και 57.150 αλλοδαποί. Η πληθυσμιακή πίεση στα σωφρονιστικά καταστήματα είναι τεράστια. Στις 31 Ιανουαρίου 2024, οι αλλοδαποί κρατούμενοι ανέρχονταν σε 5.520. Η συνολική χωρητικότητα των 34 ελληνικών φυλακών είναι 10.775 θέσεις, με πληρότητα 94,7%. Αν και χαμηλότερη από το εκρηκτικό 116% του 2014, η κατάσταση παραμένει εκρηκτική. Η Ελλάδα δείχνει ανίκανη να βρει σταθερή ισορροπία.
Ένα από τα πιο ανησυχητικά στοιχεία αφορά τους υπόδικους. Περισσότεροι από 2.900 άνθρωποι παραμένουν προφυλακισμένοι, χωρίς τελεσίδικη απόφαση. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν το ένα τέταρτο των κρατουμένων βιώνει μια παρατεταμένη εκκρεμότητα, αποτέλεσμα των καθυστερήσεων και των παθογενειών της ελληνικής Δικαιοσύνης. Η χρόνια αδυναμία ταχείας εκδίκασης υποθέσεων όχι μόνο επιβαρύνει τις φυλακές αλλά και παραβιάζει δικαιώματα, εντείνοντας την κοινωνική αδικία.
Ανησυχητική είναι και η αύξηση άλλων κατηγοριών κρατουμένων. Ο αριθμός των γυναικών κρατουμένων ξεπέρασε τις 600 το 2025, έναντι 572 το 2015, δείχνοντας ότι η εγκληματικότητα επεκτείνεται πλέον και σε ομάδες που παραδοσιακά κατέγραφαν χαμηλή συμμετοχή. Οι νέοι 18–25 ετών αυξήθηκαν κατακόρυφα: από 957 το 2021 σε 1.382 το 2025. Το στοιχείο αυτό εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τις αιτίες που οδηγούν τη νεολαία στον εγκληματικό δρόμο, από την κοινωνική πίεση και την ανεργία έως τη γοητεία της εύκολης παραβατικότητας.
Η μάστιγα των ναρκωτικών εξακολουθεί να κυριαρχεί στα σωφρονιστικά δεδομένα. Πάνω από 2.000 κρατούμενοι εκτίουν ποινές για αδικήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά, αριθμός αυξημένος κατά 10% σε έναν μόλις χρόνο. Παρά τις αστυνομικές επιχειρήσεις, η «ναρκο-οικονομία» παραμένει ισχυρή, τροφοδοτώντας κυκλώματα μέσα και έξω από τα τείχη των φυλακών. Οι συμμορίες που ελέγχουν τη διακίνηση συχνά επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες, με αποτέλεσμα να υπονομεύεται η έννομη τάξη ακόμη και μέσα στα σωφρονιστικά ιδρύματα.
Οι ισοβίτες ανέρχονται σε 744, λιγότεροι από τους 982 του 2015, αλλά το ποσοστό παραμένει εξαιρετικά υψηλό για μια χώρα με το μέγεθος της Ελλάδας. Παράλληλα, οι ποινές μικρής διάρκειας αυξάνονται εντυπωσιακά: από 1 έως 2 χρόνια υπερδιπλασιάστηκαν σε δέκα χρόνια, οι ποινές 2–5 ετών εκτοξεύτηκαν από 446 σε 1.018, ενώ ακόμη και οι καταδίκες έως 6 μήνες σχεδόν τετραπλασιάστηκαν, από 66 το 2015 σε 247 το 2025. Αυτό σημαίνει ότι οι φυλακές γεμίζουν με άτομα που εκτίουν μικρές ποινές, χωρίς να προβλέπονται εναλλακτικές μορφές ποινής, όπως κοινωνική εργασία ή προγράμματα αποκατάστασης.
Η συνολική εικόνα παραπέμπει σε ένα σύστημα που έχει πάψει να λειτουργεί με σωφρονιστικούς όρους. Αντί να παρέχει δυνατότητες επανένταξης, έχει μετατραπεί σε «αποθήκη ψυχών». Τα τρία βασικά συμπεράσματα είναι σαφή: οι φυλακές λειτουργούν μόνιμα πάνω από τα όριά τους, οι αλλοδαποί κρατούμενοι αποτελούν σταθερά την πλειονότητα, ενώ οι υπόδικοι εκθέτουν το πρόβλημα της αργής Δικαιοσύνης.
Το μέλλον προδιαγράφεται ζοφερό, εάν δεν υπάρξουν άμεσες και ριζικές λύσεις. Η αποσυμφόρηση, η ταχύτερη απονομή Δικαιοσύνης, η δημιουργία ουσιαστικών προγραμμάτων πρόληψης και επανένταξης δεν αποτελούν πλέον επιλογές, αλλά αναγκαιότητα. Διαφορετικά, η εικόνα μιας κοινωνικής «βόμβας με χρονοδιακόπτη» θα παραμείνει πραγματικότητα, με τον κίνδυνο μιας ανεξέλεγκτης έκρηξης να κρέμεται πάνω από την ελληνική κοινωνία.