«Η Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Όρος Σινά αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα εν ενεργεία μοναστικά κέντρα του κόσμου και ένα από τα ιερότερα προσκυνήματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Μέγα, σε τόπο όπου, σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, ο Μωυσής είδε τη φλεγόμενη και με καιόμενη βάτο, και έλαβε τις Δέκα Εντολές στο Όρος Χωρήβ.
Ιωάννης Αντ. Παναγιωτόπουλος
Καθηγητής Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας
Η Μονή διακρίνεται για την αδιάλειπτη πνευματική της ζωή, τη φιλοξενία, την ειρηνική συνύπαρξη με τον μουσουλμανικό κόσμο και τον τεράστιο πολιτιστικό της πλούτο. Διαφυλάσσει χιλιάδες χειρόγραφα, εικόνες, λείψανα αγίων, και μοναδικά λειτουργικά κειμήλια, προσφέροντας πολύτιμα τεκμήρια της χριστιανικής παράδοσης.
Η σημασία της υπερβαίνει τα όρια της Ορθοδοξίας, καθώς αναγνωρίζεται από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς και αποτελεί εμβληματικό τόπο συνάντησης μεταξύ θρησκειών, πολιτισμών και τεχνών. Η σιωπή της ερήμου και η μαρτυρία των αιώνων καθιστούν τη Μονή σημείο πανανθρώπινης αναφοράς.
Τα σημαντικότερα μνημεία, εικόνες, χειρόγραφα και κειμήλιά της είναι τα εξής:
– Το Καθολικό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (6ος αιώνας): Το κύριο καθολικό (δηλ. ο κεντρικός ναός) της Μονής οικοδομήθηκε επί Ιουστινιανού (περ. 548–565 μ.Χ.) και διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτο. Αποτελεί μοναδικό δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής και φέρει εντυπωσιακά μαρμαροθετήματα και τέμπλο.
– Το Ψηφιδωτό της Μεταμορφώσεως (6ος αιώνας): Ένα από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα βυζαντινά ψηφιδωτά που σώζονται in situ. Κοσμεί την αψίδα του ιερού και απεικονίζει τη Μεταμόρφωση του Χριστού, με υψηλή θεολογική και καλλιτεχνική αξία. Αποτελεί έργο υψηλής τέχνης και πνευματικότητας της πρώιμης βυζαντινής περιόδου.
– Η φλεγόμενη και μη κατακαιόμενη βάτος: είναι ο χώρος όπου, σύμφωνα με την παράδοση, εμφανίστηκε ο Θεός στον Μωυσή δια της φλεγόμενης βάτου (Έξοδος 3). Η βάτος φυλάσσεται εντός περιφραγμένου χώρου στην αυλή της Μονής και είναι ιερό προσκύνημα.
– Το Παρεκκλήσιο Αγίας Αικατερίνης και λείψανα της Αγίας: Η Αγία Αικατερίνη φέρεται κατά την παράδοση ότι μετακομίστηκε θαυματουργικά στο Όρος Σινά. Το παρεκκλήσι της, στο εσωτερικό της Μονής, φυλάσσει τα ιερά λείψανά της.
– Εικόνες και εικονογραφικός θησαυρός: Η Ι. Μονή διαθέτει μία από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες συλλογές εικόνων στον κόσμο, με περίπου 2.000 εικόνες από τον 6ο έως τον 19ο αιώνα. Ξεχωρίζουν α) ηεικόνα του Χριστού Παντοκράτορος (6ος αιώνας, έργο εγχάρακτης ενεπίγραφης ενεπτυχισμένης κηροχρωμίας – encaustic). Αποτελεί μια από τις αρχαιότερες σωζόμενες απεικονίσεις του Χριστού, και β) οι Παλαιολόγειες και κρητικές εικόνες, οι οποίες αποκαλύπτουν την εξέλιξη της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης.
– Βιβλιοθήκη και Χειρόγραφα: Η Βιβλιοθήκη της Μονής είναι από τις σημαντικότερες του κόσμου σε ελληνικά, συριακά, αραβικά, γεωργιανά, αρμενικά, σλαβονικά, λατινικά και άλλα χειρόγραφα. Περιλαμβάνειπάνω από 3.300 χειρόγραφα και περισσότερα από 5.000 παλαίτυπα. Ξεχωρίζει ο περίφημος Codex Sinaiticus (4ος αιώνας), ένα από τα αρχαιότερα και πληρέστερα χειρόγραφα της Αγίας Γραφής στα ελληνικά (μετά την κλοπή του, κατέληξε στο Βρετανικό Μουσείο). Σημαντικά είναι και τα παλαιοχριστιανικά λειτουργικά και αγιολογικά κείμενα, καθώς και χειρόγραφα σε συριακή και αραβική γλώσσα.
– Τα Ιερά κειμήλια και τα λειτουργικά σκεύη: Η Μονή κατέχει πολυάριθμα πολύτιμα λειτουργικά αντικείμενα, όπως: Άγια Ποτήρια, θυμιατήρια, σταυρούς ευλογίας και λειψανοθήκες, βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. Επίσης διαθέτει σπάνια Άμφια, επιτραχήλια και καλύμματα ιερών σκευών, εξαιρετικής ραφής.
– Η Κοιλάδα του Αγίου Μωυσή και τα παρεκκλήσια της περιοχής: Στην ευρύτερη περιοχή της Μονής διατηρούνται μικρά παρεκκλήσια και ερημητήρια ασκητών (όπως του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος), καθώς και το μονοπάτι ανάβασης στο Όρος Σινά (Όρος Χωρήβ), με το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδος στην κορυφή.
Η Ιερά Μονή Σινά αποτελεί μοναδικό σύνδεσμο μεταξύ της εβραϊκής, χριστιανικής και ισλαμικής παράδοσης, με αδιάλειπτη μοναστική ζωή από τον 4ο αιώνα. Τα μνημεία και τα κειμήλιά της μαρτυρούν το βάθος της ορθόδοξης πνευματικότητας και τη συμβολή του μοναχισμού στη διατήρηση της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
* Ο Ιωάννης Αντ. Παναγιωτόπουλος είναι Καθηγητής Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Τμήμα Θεολογίας, Θεολογική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών