Η επιστημονική έρευνα που αποκαλύπτει τη δυναμική του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος
Μια σημαντική ερευνητική αποστολή στον τομέα της ωκεανογραφίας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, επικεντρωμένη στη μελέτη των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στα υδροθερμικά συστήματα της καλδέρας της Σαντορίνης και του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος.
Η αποστολή αυτή, η οποία εκτελείται με το ωκεανογραφικό σκάφος «RRS Discovery» του National Oceanography Centre, έχει σκοπό να διερευνήσει τον ρόλο αυτών των συστημάτων στις μαγματικές διεργασίες και την ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή.
Στην αποστολή συμμετέχει το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, φέρνοντας ελληνική συμμετοχή σε αυτή τη σημαντική έρευνα.
Η αποστολή HYDROMOX, η οποία χρηματοδοτείται από τη βρετανική κυβέρνηση, θεωρείται ένα σημαντικό βήμα για την κατανόηση των φυσικών διαδικασιών που διαμορφώνουν τον υποθαλάσσιο ηφαιστειακό χώρο και της δυνατότητας πρόβλεψης ενδεχόμενων κινδύνων στην περιοχή γύρω από το ηφαιστειακό συγκρότημα της Σαντορίνης. Η αποστολή αυτή είχε προγραμματιστεί αρκετό καιρό πριν από την πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή, λόγω της επιτακτικής ανάγκης για την παρακολούθηση του ενεργού υδροθερμικού πεδίου του Κολούμπου και της καλδέρας της Σαντορίνης, ώστε να καταγράφονται τυχόν αλλαγές.
Η έρευνα διεξάγεται με τη χρήση συνδυασμένων γεωφυσικών και γεωχημικών μεθόδων. Οι επιστήμονες της αποστολής HYDROMOX (Hydrothermal modulation of caldera explosivity), υπό την καθοδήγηση της Ισομπέλ Γεό από το National Oceanography Centre, έχουν ως στόχο να εντοπίσουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες μεταφέρονται τα υδροθερμικά ρευστά στην επιφάνεια, ενώ παράλληλα εξετάζουν τις βασικές διεργασίες του μάγματος. Μέσω αυτής της έρευνας, οι επιστήμονες αναζητούν νέους και υφιστάμενους γεωκινδύνους που προέρχονται από την παρουσία ρευστών στα ενεργά υδροθερμικά πεδία της περιοχής.
Η ερευνητική ομάδα του Υποθαλάσσιου Παρατηρητηρίου Σαντορίνης (SANTORY) του ΕΚΠΑ, η οποία συμμετέχει στην αποστολή, αποτελείται από την καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας Εύη Νομικού και την υποψήφια διδάκτορα Άννα Κατσίγερα. Όπως εξηγεί η Εύη Νομικού, ο θαλάσσιος χώρος βορειοανατολικά της Σαντορίνης αποτελεί επίκεντρο διεθνών ωκεανογραφικών αποστολών από το 2001 και το ΕΚΠΑ έχει συμμετάσχει σε όλες τις αποστολές μελέτης των θαλάσσιων γεωκινδύνων.
Κατά τη διάρκεια αυτής της αποστολής, η ομάδα του ΕΚΠΑ θα πραγματοποιήσει νέες δειγματοληψίες από τις ενεργές υδροθερμικές καμινάδες του Κολούμπου, χρησιμοποιώντας ρομποτικό όχημα. Τα δείγματα που θα συλλεχθούν θα συγκριθούν με τα δεδομένα που είχαν ληφθεί από το SANTORY πριν από τη σεισμική κρίση, προκειμένου να εξεταστούν οι τυχόν αλλαγές στην περιοχή. Επιπλέον, θα τοποθετηθούν νέα όργανα στον κρατήρα του Κολούμπου για να παρακολουθούν τη δυναμική του ηφαιστείου και να καταγράφουν οποιεσδήποτε αλλαγές στο ενεργό υδροθερμικό πεδίο και στον ευρύτερο κρατήρα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου.
Η αποστολή θα χρησιμοποιήσει εξελιγμένες τεχνικές, όπως η ανάπτυξη γεωφυσικών οργάνων για τη χαρτογράφηση των υπόγειων διαδρομών ροής των ρευστών, καθώς και ηλεκτρομαγνητικές έρευνες για τη δημιουργία αναλυτικών χαρτών της πορότητας και της διαπερατότητας των ρευστών. Επίσης, θα τοποθετηθούν νέοι υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι στην περιοχή της Ανύδρου και της καλδέρας της Σαντορίνης, ενώ θα γίνει δειγματοληψία υδροθερμικών ρευστών για ισοτοπικές αναλύσεις. Η αποστολή θα μελετήσει επίσης τη συμπεριφορά του υδροθερμικού συστήματος της καλδέρας κατά τη διάρκεια της σεισμοηφαιστειακής κρίσης του 2011-12.
Σχετικά με τη σεισμική δραστηριότητα που σημειώθηκε πρόσφατα, η κ. Νομικού αναφέρει ότι η ερευνητική ομάδα του προγράμματος Multimarex αποφάσισε να ανασύρει δύο μεγάλους υποθαλάσσιους σεισμογράφους από τον κρατήρα του Κολούμπου. Αυτοί οι σεισμογράφοι είχαν τοποθετηθεί τον Δεκέμβριο του 2024 με το ωκεανογραφικό σκάφος «Maria Merian» και τώρα ανασύρθηκαν για την ανάκτηση των δεδομένων τους και την εκ νέου τοποθέτησή τους στην περιοχή της Ανύδρου. Αυτοί οι σεισμογράφοι παρέχουν πολύτιμα δεδομένα σχετικά με τη σεισμικότητα και τις φυσικές παραμέτρους της περιοχής.
Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια της σεισμικής δραστηριότητας, τοποθετήθηκαν και ανασύρθηκαν φορητοί υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι στην καλδέρα της Σαντορίνης, για να καταγράψουν τη μικροσεισμικότητα στην περιοχή. Τα δεδομένα από αυτούς τους σεισμογράφους βρίσκονται τώρα υπό επεξεργασία από τους σεισμολόγους του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.