Μια μελέτη από τον Αύγουστο του 2024 τριών Ελλήνων επιστημόνων προειδοποιεί για τους κινδύνους της έκρηξης του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κολούμπο και στην οποία τονίζεται ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός, αλλά η έλλειψη πρωτοκόλλων διαχείρισης ανάλογων κρίσεων αφήνουν τις παρακείμενες περιοχές ευάλωτες.
Η μελέτη την οποία υπογράφουν οι Άννα Κατσίγερα, η Παρασκευή Νομικού και ο Κοσμάς Παυλόπουλος αναφέρει την επικινδυνότητα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κολούμπο 7 χλμ. ΒΑ της Σαντορίνης ενώ ταυτόχρονα κάνουν λόγο για τα μετρά που θα πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση έκρηξης.
Αναφέρεται -μεταξύ άλλων- στην μελέτη:
«Το Kolumbo, ένα ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο που βρίσκεται περίπου 7 χλμ βορειοανατολικά της Σαντορίνης στην Ελλάδα. Το ιστορικό του αρχείο χαρακτηρίζεται από μια έκρηξη το 1650 μ.χ. που προκάλεσε ένα καταστροφικό τσουνάμι. Τα επακόλουθα έγιναν μάρτυρες καταστροφής σε γειτονικά νησιά, σε συνδυασμό με θύματα από επιβλαβή αέρια στη Σαντορίνη.
Μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων αναφέρουν μέγιστο ύψος ροής νερού 20 m στη νότια ακτή της Ίου, πλημμύρα μιας περιοχής 240 m στο εσωτερικό της Σικίνου και πλημμυρικά φαινόμενα έως και 2 km2 στην ενδοχώρα στην ανατολική ακτή της Σαντορίνης.
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι μια πιθανή μελλοντική έκρηξη του Κολούμπο αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για τις βόρειες και ανατολικές ακτές της Σαντορίνης.
Δυστυχώς, η απουσία συγκεκριμένου πρωτοκόλλου διαχείρισης αφήνει αυτές τις περιοχές ευάλωτες σε μια επικείμενη απειλή που απαιτεί άμεση προσοχή.
Ως εκ τούτου, συνιστάται η υιοθέτηση μιας συνολικής προσέγγισης, η οποία θα περιλαμβάνει επιστημονική έρευνα (ενεργή παρακολούθηση, χάρτες κινδύνου), σχεδιασμό ετοιμότητας με κυβερνητικές υπηρεσίες και ανάπτυξη στρατηγικών έγκαιρης απόκρισης για τη μείωση των σχετικών κινδύνων, την πρόληψη των ατυχημάτων και τον μετριασμό τις πιθανές συνέπειες στην οικονομία και τις υποδομές της περιοχής.
Η διαχείριση του ηφαιστειακού κινδύνου περιλαμβάνει ένα πολύπλευρο και κρίσιμο πεδίο που στοχεύει στη μείωση των κινδύνων που δημιουργούν οι ηφαιστειακές εκρήξεις για την ανθρώπινη ζωή, τις υποδομές και το περιβάλλον.
Αυτό περιλαμβάνει σχεδιασμό ετοιμότητας, παρακολούθηση και ανταποκρινόμενες ενέργειες. Αρχικά, περιλαμβάνει συνεχή παρακολούθηση της ηφαιστειακής δραστηριότητας με χρήση τεχνολογίας αιχμής και γεωφυσικών εργαλείων. Στη συνέχεια, δημιουργούνται συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για την έγκαιρη ειδοποίηση των ευάλωτων κοινοτήτων.
Οι ηφαιστειογενείς κίνδυνοι είναι συχνά αλληλένδετοι και μπορούν να οδηγήσουν σε μια σειρά αρνητικών επιπτώσεων.
Η έκρηξη του 2010 του Eyjafjallajökull, στην Ισλανδία το οποίο ήταν αδρανές για σχεδόν 200 χρόνια, ξεκίνησε με μια μικρή έκρηξη, αλλά κλιμακώθηκε σε ένα εκρηκτικό γεγονός, παράγοντας σημαντική τέφρα που διέκοψε την εναέρια κυκλοφορία σε όλη την Ευρώπη και προκάλεσε εκτεταμένες οικονομικές απώλειες και προβλήματα υγείας.
Η τέφρα και τα ηφαιστειακά αέρια θέτουν αναπνευστικούς κινδύνους και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία, ενώ η τήξη των παγετώνων απείλησε τις κατάντη κοινότητες.
Αυτό το γεγονός ανέδειξε την ευπάθεια της σύγχρονης κοινωνίας σε ηφαιστειακούς κινδύνους, κάνοντας συγκρίσεις με άλλα πολλαπλά σενάρια κινδύνου όπως η έκρηξη του όρους Ontake το 2014 και η έκρηξη του 2022 του Hunga Tonga–Hunga Ha’apai.
Η Σαντορίνη, που βρίσκεται στο Αιγαίο Πέλαγος, έχει πληθυσμό 15.550 κατοίκων. Τα γειτονικά της νησιά, η Ίος, η Σίκινος και η Ανάφη έχουν πληθυσμό (2024), 253 και 291 κατοίκων αντίστοιχα.
Η περιοχή είναι ένα διάσημο τουριστικό σημείο, με εκατομμύρια επισκέπτες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού —ειδικά στη Σαντορίνη, ο αριθμός των οποίων φτάνει περίπου τα 2 εκατομμύρια. (…)
Η οικονομική σταθερότητα ολόκληρου του πληθυσμού κρέμεται επισφαλώς, ευάλωτη στις πιθανές επιπτώσεις μιας ηφαιστειακής έκρηξης του Κολούμπο στο μέλλον, που θα μπορούσε να επηρεάσει βαθιά τις τοπικές υποδομές και την οικονομία της Σαντορίνης και άλλων κοντινών νησιωτικών κοινοτήτων.
Το Κολούμπο, που βρίσκεται 7 χλμ. ΒΑ της Σαντορίνης, είναι ένα υποθαλάσσιο ενεργό ηφαίστειο. Η έκρηξή του το 1650 προκάλεσε ένα καταστροφικό τσουνάμι και εξέπεμψε τοξικά αέρια, με αποτέλεσμα θύματα και εκτεταμένες ζημιές στη Σαντορίνη .
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι μια πιθανή έκρηξη θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντική απειλή για την ανατολική ακτή της Σαντορίνης ωστόσο δεν υπάρχει καθιερωμένο πρωτόκολλο διαχείρισης για ένα τέτοιο γεγονός.
Το Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο (HVA), που εκτείνεται πάνω από 450 km, σηματοδοτεί τη ζώνη όπου η αφρικανική πλάκα υποχωρεί κάτω από τη μικροπλάκα του Αιγαίου.
Από την περίοδο Ολιγόκαινου-Μειόκαινου, υπήρξε μια περιφερειακή επέκταση, η οποία διευκολύνθηκε τόσο από προϋπάρχοντα ρήγματα προσανατολισμένα προς την Ανατολική Δύση όσο και από νεότερα κανονικά ρήγματα προσανατολισμού ΒΑ-ΝΔ που συνεχίζουν να είναι τεκτονικά ενεργά σήμερα
Το ηφαιστειακό πεδίο Christiana–Santorini–Kolumbo (CSK) που βρίσκεται εντός του HVA, κατατάσσεται μεταξύ των πιο επικίνδυνων ηφαιστειακών περιοχών παγκοσμίως, με περισσότερες από 100 εκρήξεις που έχουν καταγραφεί τα τελευταία 650.000 χρόνια.
Το CSK βρίσκεται κατά μήκος μιας ζώνης ρήγματος μήκους 60 km με προσανατολισμό νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά, στεγάζοντας το ηφαίστειο Χριστιάνα, την καλντέρα της Σαντορίνης, το βυθισμένο ηφαίστειο Κολούμπο (Εικόνα 2) και την ηφαιστειακή αλυσίδα Κολούμπο, που περιλαμβάνει 24 υποβρύχιους κώνους.
Η Σαντορίνη έχει βιώσει τουλάχιστον τέσσερις σημαντικές εκρήξεις που σχηματίζουν καλντέρα, με την πιο πρόσφατη, γνωστή ως «Μινωική» έκρηξη, που συνέβη πριν από περίπου 3600 χρόνια, και αναγνωρίζεται ως ένα από τα μεγαλύτερα ηφαιστειακά γεγονότα κατά τη διάρκεια του Ολόκαινου για αυτήν την ηφαιστειακή σουίτα. Αυτή η έκρηξη πιστεύεται ότι είχε σημαντικές επιπτώσεις στους ανθρώπινους πληθυσμούς στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, συμβάλλοντας δυνητικά στην πτώση του Μινωικού Πολιτισμού
Οι Piper et al. πρότεινε ότι η ηφαιστειακή δραστηριότητα στο ηφαιστειακό πεδίο CSK ξεκίνησε στη Χριστιάνα κατά τη διάρκεια του πρώιμου Πλειστόκαινου, με μια φάση αιχμής δραστηριότητας γύρω στα 0,6 Ma. Σε αυτή την περίπτωση, ολόκληρο το οικοδόμημα του Κολούμπο αντιπροσωπεύει ένα πρόσφατο ηφαιστειακό επεισόδιο ταυτόχρονα με τον Πυροκλαστικό Σχηματισμό Θήρας (<0,36 Ma) στη Σαντορίνη
Ωστόσο, μεταγενέστερες μελέτες δείχνουν ότι το ηφαίστειο Κολούμπο είναι πιο περίπλοκο από ό,τι υποτίθεται προηγουμένως, αποτελώντας πέντε στοιβαγμένες ηφαιστειοκλαστικές μονάδες από διακριτούς κύκλους έκρηξης, για τις οποίες δύο ετερόκλητες χρονολογίες υποδηλώνουν σημαντικά διαφορετικές ηλικίες για την έναρξη του ηφαιστείου Κολούμπο (180 Ka έναντι 1,6 Ma).
Αυτό υπογραμμίζει την ουσιαστική αβεβαιότητα στο χρονολογικό πλαίσιο του ηφαιστειακού πεδίου, περιπλέκοντας την κατανόηση των ηφαιστειακών-τεκτονικών αλληλεπιδράσεων σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή όπου η αξιολόγηση της ηφαιστειακής επικινδυνότητας θεωρείται απαραίτητη.
Το οικοδόμημα του Κολούμπο έχει διαμορφωθεί από πολλαπλούς κύκλους έκρηξης πάνω από 1 Myrs [18]. Η πιο πρόσφατη έκρηξη σημειώθηκε το 1650 μ.Χ., με αποτέλεσμα το σχηματισμό ενός κώνου αποτελούμενου από στρωματοποιημένες εναποθέσεις ελαφρόπετρας με πάχος περίπου 260 m. Αυτή η έκρηξη έσπασε την επιφάνεια της θάλασσας, αλλά ο κώνος καταστράφηκε στη συνέχεια από ένα βίαιο εκρηκτικό συμβάν, σχηματίζοντας έναν κρατήρα βάθους 500 μέτρων και πλάτους 2500 μέτρων [24].
Πρόσφατες ωκεανογραφικές αποστολές που χρησιμοποιούν δεδομένα βαθυμετρίας υψηλής ανάλυσης και οπτικές παρατηρήσεις έχουν αποκαλύψει τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του κρατήρα του Κολούμπο [21]. Ο κώνος που σχηματίστηκε κατά την έκρηξη του 1650 μ.Χ. αποτελείται κυρίως από φυσαλιδώδη ελαφρόπετρα, που εναποτίθεται ως καταρροή από τη στήλη της έκρηξης (Εικόνα 3). Πολλές μεγάλες ελαφρόπετρες επέπλεαν στην επιφάνεια της θάλασσας πριν τελικά βυθιστούν [25]. Αυτός ο κώνος, με όγκο που υπολογίζεται σε περίπου 5 έως 7 km3, σχηματίστηκε μέσα σε μια εξαιρετικά σύντομη περίοδο μόλις δύο εβδομάδων, σύμφωνα με αναφορές αυτόπτων μαρτύρων [26]. Το βόρειο τμήμα του πυθμένα του κρατήρα Kolumbo φιλοξενεί πολυμεταλλικές καμινάδες υψηλής θερμοκρασίας (έως 220 °C) και χαμηλής θερμοκρασίας (έως 70 °C) και υδροθερμικές οπές, που συχνά κοσμούνται με αποικίες βακτηρίων [27,28].
Μέτρα πριν από την έκρηξη (προεκρηκτική φάση).
Δείκτες όπως η σεισμική δραστηριότητα, η ενισχυμένη υδροθερμική δραστηριότητα και ο αποχρωματισμός του νερού αναμένεται να διαρκέσουν για αρκετές ημέρες στην περιοχή του Κολούμπο. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας θα πρέπει να προετοιμαστεί να ενημερώσει το κοινό για την ηφαιστειακή δραστηριότητα και να ξεκινήσει πιθανώς την εκκένωση του άρρωστου ή ηλικιωμένου πληθυσμού, καθώς ενδέχεται να μην μπορέσουν να διαφύγουν γρήγορα ή αυτόνομα.
Η πρόσβαση στην περιοχή του ηφαιστείου πρέπει να είναι περιορισμένη. Οι επιστήμονες θα πρέπει να βοηθήσουν την κυβερνητική υπηρεσία και να βοηθήσουν στις έγκαιρες εκτιμήσεις των κινδύνων και στα σχέδια δράσης.
Η συνεχής σεισμική δραστηριότητα θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα στις υποδομές, τις επικοινωνίες και το οδικό δίκτυο της περιοχής. Αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και οι αρχές θα πρέπει να εφαρμόσουν το σχετικό πρωτόκολλο για την αντιμετώπιση των κινδύνων σεισμικής δραστηριότητας. Οι περιοχές που είναι πιο πιθανό να επηρεαστούν βρίσκονται στην ανατολική ακτή της Σαντορίνης και η τρωτότητά τους θα πρέπει να αξιολογηθεί διεξοδικά για να εξεταστεί τι πρέπει να γίνει στην επόμενη φάση.
Μέτρα κατά και μετά την έκρηξη
«Μετά τα προ-εκρηκτικά γεγονότα, μπορούμε να περιμένουμε πυκνά σύννεφα τέφρας και δυσάρεστες οσμές να φτάνουν στην ενδοχώρα λόγω των εκπομπών αερίων ενώ οι μικροσεισμοί συνεχίζονται.
Η σεισμική δραστηριότητα μέσα ή κοντά στον κρατήρα θα μπορούσε να προκαλέσει κατολισθήσεις στα εσωτερικά τοιχώματα λόγω των απότομων κλίσεων που παρατηρούνται στον κρατήρα. Οι κατολισθήσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν μετατόπιση του νερού και έτσι να προκαλέσουν τσουνάμι.
Σε αυτή τη φάση, η πρόσβαση στην υπεράκτια περιοχή θα πρέπει να απαγορευτεί και θα πρέπει να τοποθετηθούν μετρητές παλίρροιας για την παρακολούθηση της περιοχής για πιθανή δημιουργία τσουνάμι.
Να δημιουργηθεί σύστημα χρονικής άφιξης τσουνάμι .
Το «ρολόι» μπορεί να αναβαθμιστεί σε προειδοποίηση ή να ακυρωθεί στη βάση επικαιροποιημένων πληροφοριών.
Οι υπεύθυνοι διαχείρισης έκτακτης ανάγκης και το κοινό θα πρέπει να ενημερωθούν και να προετοιμαστούν να δράσουν με μερική ή πλήρη εκκένωση της ανατολικής παράκτιας περιοχής της Σαντορίνης και των λιμανιών της, από το μικρό αλιευτικό λιμάνι του Πορίου μέχρι την πόλη της Περίσσας, και να ξεκινήσουν την σχέδιο για την πρόληψη καταστροφών.
Οι κίνδυνοι από την πτώση τέφρας και τις εκπομπές τοξικών αερίων θα πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη με βάση τα προβλήματα που προκαλούν στη μεταφορά, όπου η αεροπορική μεταφορά θα μπορούσε να περιοριστεί ή να ακυρωθεί λόγω της θέσης του μοναδικού αεροδρομίου της Σαντορίνης στον Μονόλιθο. προβλήματα με τις θαλάσσιες μεταφορές λόγω της συνεχιζόμενης έκρηξης· επιπτώσεις στην υγεία που προκύπτουν από το ξέσπασμα, όπως βραχυπρόθεσμα προβλήματα αναπνευστικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της επιδείνωσης του υπάρχοντος άσθματος και βρογχίτιδας, καθώς και συμπτώματα όπως βήχας, δύσπνοια, σφίξιμο στο στήθος και συριγμός και τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, οι οποίες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν μόλυνση των υδάτων, απώλεια καλλιεργούμενης γης και ατμοσφαιρική ρύπανση.
Πρέπει να διανέμονται προστατευτικές μάσκες και εξοπλισμός για την αποφυγή ασφυξίας και εγκαυμάτων. Οι πυροκλαστικές ροές θα μπορούσαν επίσης να προκαλέσουν προβλήματα τηλεπικοινωνιών λόγω της καταστροφής υποβρύχιων καλωδίων, όπως συνέβη στην καταστροφή ενός τεράστιου δικτύου τηλεπικοινωνιακών καλωδίων στον πυθμένα της θάλασσας από ηφαιστειακά συντρίμμια από την έκρηξη της Χούνγκα το 2022 που ταξίδεψε κάτω από τη θάλασσα περισσότερα από 100 km. Τα παραπάνω θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από τις αρμόδιες αρχές για τον σχεδιασμό εναλλακτικών χρήσεων μεταφοράς, τη δημιουργία κινητών εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης και εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας.»