Πόσο θα επηρεάσει το πολιτικό τοπίο το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών; Συνιστούν οι κινητοποιήσεις, οι διαδηλώσεις και οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας σημάδια της αναγέννησης του αντισυστημικού ρεύματος, που είχε προκαλέσει τον εκλογικό σεισμό του 2012; Ή μήπως οι φόβοι αυτοί είναι πρόωροι και υπερβολικοί;
Τα ερωτήματα βασανίζουν τα τελευταία εικοσιτετράωρα τα κομματικά επιτελεία. Οι αναλυτές των δημοσκοπήσεων δεν είναι ακόμη σε θέση να δώσουν απαντήσεις, καθώς δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί οι μετρήσεις. Ενδεικτικό του κλίματος, όμως, είναι το φαινόμενο που παρατηρεί έμπειρος δημοσκόπος. «Για πρώτη φορά έπειτα από χρόνια τόσο πολλοί μάς κλείνουν το τηλέφωνο», λέει. Το γεγονός δεν δυσκολεύει απλώς το έργο των δημοσκόπων, αλλά καθιστά και επισφαλή τα συμπεράσματά τους, αφού στο τελικό δείγμα δεν θα προσμετρούνται όσοι αυτή τη στιγμή διακατέχονται από αισθήματα καθολικής απόρριψης του πολιτικού συστήματος.
Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας που ακολούθησαν το σιδηροδρομικό δυστύχημα έχουν ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που τις διαφοροποιούν από τις διαδηλώσεις των «Αγανακτισμένων» κατά των μνημονίων. Ισως το πιο εντυπωσιακό είναι ότι κινητοποιείται πολύ μεγάλο κομμάτι νέων –ακόμη και μικρής ηλικίας μαθητές βγαίνουν στους δρόμους–, φαίνεται ότι η μεγάλη κινητοποίηση των νέων επηρεάζει και τους μεγαλύτερους, γονείς και συγγενείς, που συμμερίζονται την ανάγκη για διαμαρτυρία. Οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, με εξαίρεση μεμονωμένα περιστατικά, είναι ειρηνικές, χωρίς βίαια ξεσπάσματα και ένα επίσης ενδιαφέρον χαρακτηριστικό είναι ότι εξαπλώνονται σε όλη τη χώρα, δεν περιορίζονται στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα και ακόμα και εκεί, πέρα από τις κεντρικές, μεγάλες συγκεντρώσεις, περιφερειακά, σε επιμέρους περιοχές, οργανώνονται εκδηλώσεις διαμαρτυρίας με αξιοσημείωτη συμμετοχή.
Θα μπορούσαμε να δούμε το ρεύμα αυτό να παίρνει την αντικοινοβουλευτική μορφή που είχε στα χρόνια των μνημονίων, με τις απόπειρες εισβολής στη Βουλή, τις κρεμάλες, τα βίαια ξεσπάσματα; «Το γεγονός που πυροδότησε τις διαμαρτυρίες είναι πολύ δυνατό και σοκαριστικό από μόνο του, αλλά θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε και το ευρύτερο περιβάλλον», σημειώνει ο διευθύνων σύμβουλος της PULSE, Γιώργος Αράπογλου. Προσθέτει ότι αν και κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει οτιδήποτε, «δεν υπάρχουν οι συνθήκες που θα μας οδηγούσαν να θεωρήσουμε πιθανή μια εξέλιξη με ακραίες συμπεριφορές και αντιδράσεις σαν αυτές των πρώτων μνημονιακών χρόνων. Δεν είναι πολύ πιθανό ένα τέτοιο σενάριο, λόγω διαφορετικών συνθηκών στην κοινωνία ευρύτερα», συμπληρώνει.
Μετασχηματιστικό συμβάν
«Αυτό που παρατηρούμε έχει πολλά στοιχεία αυτού που ονομάζεται στις πολιτικές επιστήμες “μετασχηματιστικό συμβάν”», σχολιάζει ο Κώστας Γούσης, ο οποίος συντονίζει το πρότζεκτ «Gen Z – Voice On» στο Eteron – Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή. «Κάθε φορά που το έχουμε δει, είναι προάγγελος ευρύτερων εξελίξεων», συμπληρώνει. Ο επικεφαλής του Eteron, Γαβριήλ Σακελλαρίδης, εκτιμά πως η κινητοποίηση που ακολούθησε το δυστύχημα των Τεμπών έχει πολλές ομοιότητες με όσα ακολούθησαν τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου. «Εχει κοινά χαρακτηριστικά ως προς τη μαζικότητα και τη διάχυση των κινητοποιήσεων χωρίς να έχει το βίαιο ξέσπασμα του 2008», λέει. Και τονίζει ότι το 2008 αυτό που έγινε δεν πυροδότησε σοβαρές εξελίξεις στην κεντρική πολιτική σκηνή, ωστόσο διαμόρφωσε μια ταυτότητα ριζοσπαστικοποίησης σε κομμάτια της νέας γενιάς, τα αποτελέσματα της οποίας φάνηκαν μετά. «Είναι ανοιχτό το κατά πόσο θα έχει πολιτικές προεκτάσεις και τώρα», υπογραμμίζει.
«Μας κλείνουν το τηλέφωνο», λέει γνωστός δημοσκόπος, αποτυπώνοντας το κλίμα των ημερών.
Ως ρεαλιστική αποτύπωση ενός βιώματος χαμένης γενιάς, που δείχνει να έχουν εμπεδώσει οι άνθρωποι κάτω των 35 ετών, βλέπει το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Νίκος Μαραντζίδης. «Είναι όσοι το 2010, στην αρχή της κρίσης, ήταν γύρω στα 20 χρόνια και οι νεότεροι. Η οικονομική κρίση είναι ένα σημείο τομής, γιατί τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι αρχίζουν να στερούνται πράγματα και ακολούθως αρχίζουν να βιώνουν την υποβάθμιση στην αγορά εργασίας με μεγάλη αβεβαιότητα, υψηλή ανεργία, ελαστικές μορφές απασχόλησης, χαμηλές αποδοχές. Αυτή η γενιά συντρίβεται. Και ακολουθεί μια δεύτερη τομή, η πανδημία για τους μικρότερους. Τα παιδιά που βίωσαν την πανδημία ως μαθητές ή φοιτητές είναι οργισμένοι γιατί αισθάνονται ότι έχουν κάνει από πολύ μικρή ηλικία τις πιο πολλές θυσίες από όλους. Στερήθηκαν κοινωνικότητα, παρέες, ανεμελιά, φοιτητική ζωή, σχέσεις, αναγκάστηκαν να ζήσουν με τους γονείς περισσότερο. Ολα αυτά έχουν αθροιστεί στο βίωμα της χαμένης γενιάς και η γενιά αυτή ταυτίζεται με την πραγματική απώλεια στις ζωές που χάθηκαν στα Τέμπη», αναφέρει ο κ. Μαραντζίδης.
Τη συσσωρευμένη καταπίεση της πανδημίας ανιχνεύει πίσω από τις τωρινές κινητοποιήσεις και ο κ. Γούσης, ο οποίος εξηγεί ότι ήδη από το 2021 στην έρευνα του Eteron είχε προκύψει το προφίλ μιας νέας πολιτικοποίησης της νέας γενιάς με έναν στους τέσσερις νέους, το 25%, να δηλώνει ότι είχε λάβει μέρος σε κινητοποιήσεις για μια σειρά από ζητήματα (περιβαλλοντικά, έμφυλη ταυτότητα, πανεπιστημιακή αστυνομία, αντιφασιστικές, για κάθε ζήτημα εκτός από τις αντιεμβολιαστικές).
Με διαπιστωμένες την κινητικότητα και την αναζήτηση βαλβίδων εκτόνωσης σε μια νέα γενιά της οποίας οι αντοχές δοκιμάζονται παρατεταμένα, το ερώτημα είναι εάν και πώς θα εκφραστεί πολιτικά όλο αυτό. Κοινή πεποίθηση δείχνει να είναι η ενίσχυση των αντισυστημικών τάσεων.
Τα social media
«Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στις ηλικίες κάτω των 30, τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, όπως η τηλεόραση, τείνουν να εξαφανίζονται και κυριαρχούν τα social media. Δεν είναι απλώς άλλες παραστάσεις, αλλά και άλλες αναπαραστάσεις, άλλα εργαλεία. Αλλη ρητορική, άλλη ιεράρχηση, διαφορετικό περιεχόμενο, που διαμορφώνει έναν τελείως διαφορετικό προσανατολισμό», υπογραμμίζει ο κ. Μαραντζίδης, ο οποίος εκτιμά πως «το αντισυστημικό στοιχείο είναι απόλυτα κυρίαρχο στη νεολαία και αυτό θα αποτυπωθεί και εκλογικά. Η Ν.Δ. ήδη έχει δυσκολία σε αυτές τις ηλικίες, αλλά δεν νομίζω ότι και ο ΣΥΡΙΖΑ θα δει κάτι εντυπωσιακό ως κέρδος. Θεωρώ ότι θα ενισχυθούν τα μικρά κόμματα». Ο ίδιος προσθέτει ότι μάλλον δεν μπορεί να προσλάβει χαρακτηριστικά πολιτικού κόμματος αυτό που εκδηλώνεται ως διαμαρτυρία. «Στην Ελλάδα δεν έχουμε κόμματα γενεών», αναφέρει για να προσθέσει, ωστόσο, ότι «επειδή γίνεται με μορφή τσουνάμι, μπορεί να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις».
«Είναι δύσκολο να κάνουμε εκτίμηση αν και πώς θα εκφραστεί πολιτικά όλο αυτό στις εκλογές. Σίγουρα έχουμε άνοδο των αντισυστημικών τάσεων», εκτιμά και ο κ. Γούσης. Ο κ. Σακελλαρίδης υπογραμμίζει τη χρονική συγκυρία. «Το δυστύχημα έγινε ενώ ουσιαστικά βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο. Οσο και να μετακινηθούν οι εκλογές, το θέμα και το αποτύπωμά του θα είναι ακόμη ζωντανό, άρα και η επίδρασή του μεγαλύτερη».
Θα επηρεάσει, όμως, εκτός από τους νέους και μεγαλύτερης ηλικίας ψηφοφόρους; Ο κ. Σακελλαρίδης εκτιμά πως ναι. Εξηγεί ότι αν μιλήσουμε για την περίπτωση Γρηγορόπουλου, που ήταν οι νέοι που βγήκαν στους δρόμους, η οικογένεια ήταν μάλλον δύσκολο να ταυτιστεί με αυτό που συνέβη. «Τώρα, όμως, θα μπορούσε πραγματικά να είναι οποιοσδήποτε. Το παιδί καθενός, που ταξιδεύει με το, θεωρητικά, πιο ασφαλές μέσο. Αυτό το βιωματικό στοιχείο είναι ένας πολλαπλασιαστής που επηρεάζει γονείς, επηρεάζει παππούδες, δυνητικά μπορεί να επιφέρει μια πιο μαζική επίδραση σε πολιτικό επίπεδο», σχολιάζει.