Ενώ η ΕΛΣΤΑΤ αναμένεται να ανακοινώσει τα τελικά αποτελέσματα τον Δεκέμβριο, κομματικά επιτελεία και δήμοι αγωνιούν για τις συνέπειες της διαδικασίας, που έχει ήδη επικριθεί ● Ανακατανομή βουλευτικών εδρών, εκπροσώπων και πόρων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση φέρνει ο νέος πληθυσμιακός χάρτης της χώρας ● Η «Εφ.Συν.» συζητά με τον καθηγητή Δημογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βύρωνα Κοτζαμάνη.
Περιθώριο ώς τον Δεκέμβριο έχει η ΕΛΣΤΑΤ προκειμένου να δημοσιεύσει το προεδρικό διάταγμα με τα οριστικά αποτελέσματα της απογραφής. Πέρα από τη μεγάλη συζήτηση που έγινε για τον προβληματικό τρόπο διεξαγωγής της απογραφής –που συγκέντρωσε παράπονα και από πλευράς αυτοδιοικητικών– και τη διαχρονική συζήτηση για το δημογραφικό, τα οριστικά αποτελέσματα αναμένονται με αγωνία και στα κομματικά επιτελεία σε μια προεκλογική χρονιά, καθώς πιθανότατα θα προκύψει ανακατανομή βουλευτικών εδρών σε διάφορες περιφέρειες.
Η «Εφ.Συν.» ζήτησε τον σχολιασμό των προσωρινών αποτελεσμάτων από τον Βύρωνα Κοτζαμάνη, καθηγητή δημογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, που μαζί με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών, Βασίλη Παππά, προχώρησαν σε μια πρώτη ανάλυση στο πλαίσιο του προγράμματος «Δημογραφικά Προτάγματα στην Ερευνα και Πρακτική στην Ελλάδα».
Ως γενική εικόνα από τα πρώτα αποτελέσματα προκύπτει η γνωστή τάση μείωσης του πληθυσμού της χώρας κατά 384.000 (ποσοστό 3,55%) σε μια δεκαετία τριπλής οικονομικής, προσφυγικής και επιδημιολογικής κρίσης. «Η μείωση αφορά όλες τις Περιφερειακές Ενότητες της χώρας εκτός του Νοτίου Αιγαίου όπου η τουριστική ανάπτυξη και η ύπαρξη περισσότερο νεανικού πληθυσμού σε σχέση με άλλες ακριτικές περιοχές δεν ακολούθησε αυτή την τάση», μας εξηγεί ο Βύρων Κοτζαμάνης.
Ο πληθυσμός από την απογραφή του 2011 είχε ανέλθει σε 11,105 εκατομμύρια μετά τις διορθώσεις και τις επανεκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ με στατιστικό σφάλμα στο 2,83%. Εχοντας ως δεδομένα ότι το φυσικό ισοζύγιο (γεννήσεις – θάνατοι) την περίοδο 30/6/2011 ώς τα τέλη Οκτωβρίου του 2021 (απογραφή 2021) είναι αρνητικό κατά 310.000 και ότι το εκτιμώμενο από την ΕΛΣΤΑΤ μεταναστευτικό ισοζύγιο (είσοδοι-έξοδοι) για την ίδια περίοδο είναι επίσης αρνητικό κατά 175.000, οι καθηγητές Κοτζαμάνης – Παππάς εκτιμούν ότι ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας μας στα τέλη Οκτωβρίου του 2021 αγγίζει τα 10,620 εκατομμύρια.
Η εκτίμηση αυτή ελάχιστα διαφέρει από εκείνην της ΕΛΣΤΑΤ που υιοθέτησε και η EUROSTAT σε πρόσφατο δημοσίευμά της (10,604 εκατ. την 1/1/2022). Ετσι, η μείωση του πληθυσμού ανάμεσα στην 30/6/2011 και την 30/10/2021 εκτιμάται τελικά στις 485.000. Ο κ. Κοτζαμάνης στέκεται ιδιαίτερα και στα σφάλματα κατά την απογραφή που έδωσαν ακόμα μικρότερο πληθυσμό από την αρχική εκτίμηση, στα 10,432 εκατομμύρια.
Οπως είχαμε αναφέρει σε σειρά δημοσιευμάτων της «Εφ.Συν.» (23 Φεβρουαρίου: «Απογράφοντας πονηριές») και επισημαίνεται στις υποσημειώσεις της μελέτης, αναμενόταν ποσοστό σφάλματος μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του 2011, εξαιτίας της προβληματικής επιλογής του χρόνου οργάνωσης της απογραφής (εν μέσω πανδημίας), της δυσπιστίας τμήματος του πληθυσμού, των δυσκολιών που προέκυψαν κατά τη διεξαγωγή της (αρνήσεις, μη διενέργεια δοκιμαστικής εφαρμογής της διαδικτυακής εφαρμογής για τη διόρθωση των όποιων προβλημάτων, πρόταξη στο ατομικό απογραφικό δελτίο και υποχρέωση αρχικά δήλωσης του ΑΦΜ και του ΑΜΚΑ, που προκάλεσε αντιδράσεις), της ανεπαρκούς ενημέρωσης των πολιτών καθώς και της περιορισμένης συνεργασίας με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Το σφάλμα εμφανίζεται τελικά να είναι μικρότερο αφού η ΕΛΣΤΑΤ κατέφυγε στη μέθοδο «ρωτήστε τους γείτονες» (!) καλώντας τους απογραφείς να καταγράψουν με αυτόν τον τρόπο τα άτομα που αρνούνταν να συμμετέχουν. «Ο απογραφέας που πληρώνεται με το κεφάλι συμπληρώνει το δελτίο βάζοντας όσα του είπε ο γείτονας υποθετικά, χωρίς να ανταποκρίνονται απαραίτητα στην πραγματικότητα. Τουλάχιστον τα παρατράγουδα δεν έγιναν παντού, αλλά σε περιοχές με μεγάλο ποσοστό άρνησης, δεν θέλω να πω ότι είναι γενικευμένο, αλλά έχει γίνει. Τα σοβαρότερα προβλήματα και ερωτήματα για κάποιες περιοχές προκύπτουν κυρίως από τον χρόνο και τον τρόπο που έγινε η απογραφή», αναφέρει ο κ. Κοτζαμάνης. Αυτό άλλωστε που αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι να ανακοινωθεί το πλήθος των απογραφέντων ανάλογα με τον τρόπο απογραφής τους.
Επίσης, παρά την ανάγκη χαρτογράφησης του brain drain, η καταγραφή του δεν είναι στην ουσία δυνατή μέσω της απογραφής, συνεχίζει, καθώς το αρνητικό κατά 175.000 μεταναστευτικό ισοζύγιο περιλαμβάνει μια ανομοιογενή κατηγορία ανθρώπων μεταξύ των οποίων και οι νέοι σε παραγωγική ηλικία που έφυγαν στο εξωτερικό.
Σε αυτό το σημείο ο κ. Κοτζαμάνης σημειώνει ότι το δημογραφικό δεν ταυτίζεται απαραίτητα με το οικονομικό θέμα της χώρας καθώς ο παραγόμενος πλούτος αποτελεί περισσότερο συνάρτηση της παραγωγικότητας της εργασίας και της προστιθέμενης αξίας.
Οι αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις αποτελούν, προσθέτει, μεγαλύτερο κίνδυνο για το ασφαλιστικό και την πρόνοια όπου οι κρατικές δομές θα πρέπει να αντεπεξέλθουν και στη φυσική μείωση του οικογενειακού κύκλου των όλο και λιγότερων νεότερων ατόμων (π.χ. παιδιά, ανίψια) που θα βρίσκονται γύρω από όλο και περισσότερα ηλικιωμένα άτομα το 2050, που δεν είναι μακρινό.
Στο επίπεδο των 325 καλλικρατικών δήμων διαπιστώνεται αύξηση του πληθυσμού σε 81, μικρές αυξομειώσεις σε 61 και μείωση στους υπόλοιπους 183. Από την πτωτική τάση εξαιρούνται κυρίως δήμοι των Δωδεκανήσων, των Κυκλάδων, της Κρήτης και στα προάστια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, ενώ μεγαλύτερη πτώση του πληθυσμού παρατηρείται στη Θεσσαλία και τη Βόρεια Ελλάδα.
Ωστόσο, μια πρώτη ανάλυση των αυξομειώσεων σε συνδυασμό με τα φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις – θάνατοι ανάμεσα στις δυο απογραφές) αφήνει ερωτήματα για τις μεταβολές σε αρκετούς δήμους. Σε πολλούς η μεταβολή σε απολυτές τιμές σχεδόν ταυτίζεται με τα φυσικά ισοζύγια, εμφανίζονται δήμοι που καταγράφουν αύξηση του πληθυσμού με πολύ αρνητικά φυσικά ισοζύγια, δήμοι με αρνητικότατα φυσικά ισοζύγια και αναντίστοιχες, σε σχέση με αυτά, μειώσεις καθώς και Δήμοι με υψηλότατα φυσικά ισοζύγια και μείωση του πληθυσμού τους.
«Σε αυτό έπαιξε ρόλο η μετατόπιση ορισμένων ανθρώπων εντός Ελλάδας, για παράδειγμα, από τις πόλεις στα χωριά λόγω της πανδημίας, η αύξηση της τηλεργασίας κ.ά., όπως όμως και η δυνατότητα μέσω της ηλεκτρονικής αυτοαπογραφής κάποιος να δηλώσει ότι κατοικεί σε άλλο μέρος από αυτό όπου έλαβε το χαρτί του απογραφέα, όπως ας πούμε τον τόπο καταγωγής του, ενώ ζει στην πόλη», εξηγεί ο κ. Κοτζαμάνης, θεωρώντας ότι στα οριστικά αποτελέσματα πρέπει να διερευνηθούν περισσότερο τέτοιες στρεβλώσεις.
Καμπανάκι
Λίγο πριν τελειώσει η απογραφή τον Φεβρουάριο αρκετοί δήμοι, όπως της Καλλιθέας και της Πάτρας, καλούσαν τους πολίτες να απογραφούν στα δημοτικά καταστήματα έστω και την ύστατη ώρα. Σε αυτό το πνεύμα κινείται και η πρόσφατη επιστολή του δημάρχου Χαΐδαρίου, Βαγγέλη Ντινιακού, προς το υπουργείο Εσωτερικών, όπου σημειώνει ότι με αυτόν τον τρόπο καταγραφής, στους δήμους όπου κατοικούν οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και οι οποίοι έχουν αντικειμενικά μεγαλύτερες ανάγκες στήριξης από την κεντρική εξουσία ο πληθυσμός, σύμφωνα με την απογραφή, παρουσιάζεται πολύ μικρότερος του αληθινού.
Εκτιμά δε ότι η τεχνητή υποκαταγραφή του πληθυσμού των δήμων της Αττικής και της Θεσσαλονίκης απειλεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία τους μέσω μείωσης των χρηματοδοτήσεων ανάλογα εάν εμπίπτουν στις κατηγορίες των 20, 50 ή 100 χιλιάδων κατοίκων αλλά και της μείωσης των μελών στα δημοτικά συμβούλια. Ο δήμαρχος Χαϊδαρίου ζητά τη μείωση όλων των παραπάνω ορίων κατά 5 χιλιάδες κατοίκους, κάτι που ανταποκρίνεται και στα εθνικά αποτελέσματα της απογραφής με τη γενικότερη μείωση του εθνικού πληθυσμού, ώστε οι δήμοι να μην αποδυναμωθούν περαιτέρω από πλευράς οικονομικών πόρων αλλά και στελεχών.