Εχει πλέον γίνει κλισέ η ρήση του κριτικού της λογοτεχνίας Φρέντρικ Τζέιμσον, ότι «είναι πιο εύκολο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού», την οποία ο ίδιος απέδωσε «σε κάποιον που κάποτε το είπε». Οπως τονίζει, όμως, ο δημοσιογράφος του περιοδικού New York, Ντέιβιντ Γουάλας-Γουελς στο βιβλίο του «Ακατοίκητη Γη: μια ιστορία του μέλλοντος» (εκδόσεις Μεταίχμιο), «αυτός ο κάποιος σήμερα θα έλεγε: γιατί να μη συμβούν και τα δυο ταυτόχρονα;».
Ο Μαρξ τονίζει ότι ενώ ο καπιταλισμός επιδεικνύει τον μέγιστο ορθολογισμό σε κάθε μεμονωμένη επιχείρηση και κλάδο, ταυτόχρονα διακατέχεται από έναν απίστευτο ανορθολογισμό σε επίπεδο συνολικής οικονομίας. Αυτό το έχουμε δει στο παρελθόν με τις αλλεπάλληλες κρίσεις και τους πολεμικούς σπασμούς που έφεραν την ανθρωπότητα στα όρια της καταστροφής, αλλά το βλέπουμε πολύ περισσότερο σήμερα με το θέμα της κλιματικής αλλαγής.
Προχθές ο ΟΗΕ παρουσίασε τα στοιχεία της έκθεσης του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO). Ο WMO επισήμανε ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα προκαλεί αλλαγές στη Γη, στους ωκεανούς και στην ατμόσφαιρα, με βλαβερές και μακροχρόνιες επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, ενώ οι δείκτες-κλειδί «συνθέτουν μια εικόνα ενός κόσμου που υπερθερμαίνεται».
Η έκθεση επιβεβαίωσε ότι τα επτά προηγούμενα χρόνια ήταν τα πιο ζεστά που έχουν καταγραφεί ποτέ. Το 2021 είναι μία από τις πιο ζεστές χρονιές της Ιστορίας, με την παγκόσμια θερμοκρασία να ξεπερνά κατά μέσο όρο κατά 1,1 βαθμό Κελσίου αυτήν της προβιομηχανικής εποχής.
Η λεγόμενη οικονομία της αγοράς (και της αρπαγής) εκπέμπει ένα υπνωτιστικό μήνυμα, ότι η ατέρμονη ανάπτυξη θα λύσει όλα μας τα προβλήματα μέσω τεχνολογικών καινοτομιών. Ηδη λανσάρεται σαν τέτοια η δημιουργία εργοστασίων-αποθηκών διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό το καθησυχαστικό παραμύθι απενεργοποιεί σε μεγάλο βαθμό τα αντανακλαστικά ακόμα και μέρους των οικολογικών κινημάτων και εμπεδώνει στους καθημερινούς ανθρώπους ένα είδος «οικολογικού μηδενισμού». «Γιατί να κάνω κάτι, αφού το μέλλον είναι πλέον προδιαγεγραμμένο;». Αυτό βέβαια λειτουργεί σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο τόσο το περιβάλλον όσο και την ανθρώπινη κοινωνία.
Την ίδια ώρα, η «πράσινη μετάβαση» έχει μετατραπεί στο νέο επιχειρηματικό Ελντοράντο για σειρά χωρών, προεξάρχουσας –φυσικά– της Γερμανίας. Τα σχέδια αυτά, βέβαια, έχουν πάει πολύ πίσω λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και της ενεργειακής κρίσης που αυτός έχει πυροδοτήσει διεθνώς. Η υποτιθέμενη επιστροφή στον λιγνίτη σαν προσωρινό μέτρο, η οποία κανείς δεν ξέρει πόσο θα κρατήσει, περνάει ακόμα πιο σφιχτά τη θηλιά στον λαιμό της ανθρωπότητας και δίνει σημαντική παράταση ζωής στην οικονομία των ορυκτών καυσίμων.
Η «αγορά» –και μέσω αυτής σήμερα ο νεοφιλελευθερισμός– μας λέει ότι ο δρόμος της σωτηρίας είναι οι «σοφές» καταναλωτικές επιλογές: επιλέξτε «πράσινα» και «υγιεινά» προϊόντα που δεν βλάπτουν το περιβάλλον, την ίδια στιγμή που οι μεγα-επιχειρήσεις επιλέγουν να έχουν «μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα» και ταυτόχρονα να φυτεύουν δέντρα.
Η έκθεση του WMO αποτελεί «μια ζοφερή λιτανεία της αποτυχίας της ανθρωπότητας να αντιμετωπίσει την κλιματική απορρύθμιση. Τα ορυκτά καύσιμα αποτελούν αδιέξοδο από περιβαλλοντική και οικονομική άποψη», τόνισε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Η Ιστορία δεν κινείται πάντα μπροστά μέσω της «προόδου», και ίσως η πορεία που οδήγησε στην κλιματική αλλαγή να είναι από μόνη της ένα μεγάλο πισωγύρισμα. Ας δράσουμε όσο είναι καιρός, για να «μη συμβούν και τα δυο ταυτόχρονα»!