Όταν η ανθρωπότητα αναπαύεται και απέχει από τις συνήθεις δραστηριότητες της, τότε η άγρια ζωή ευημερεί, η Φύση αναζωογονείται και το περιβάλλον του πλανήτη μας παίρνει μια βαθιά ανάσα. Αυτό συνέβη το 2020 που αφήνουμε πίσω μας. Αυτή η χρονιά θα μείνει στη σύγχρονη ιστορία ως το πρώτο έτος της Μεγάλης Παύσης ή Ανθρωπόπαυσης (Anthropause), όπως έχει καθιερωθεί πλέον ο όρος. Πρόκειται για μια συνολική μείωση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, κυρίως στον τομέα των ταξιδιών, των μεταφορών, του τουρισμού, αλλά και σε πολλούς βιομηχανικούς και οικονομικούς τομείς, που προκλήθηκε από τα αλλεπάλληλα Lockdown τα οποία επιβλήθηκαν από τις κυβερνήσεις για την ανάσχεση της πανδημίας της Covid-19.
Καταστροφικό για την οικονομία αλλά ευεργετικό για την άγρια ζωή
Τα δύο μεγάλα «Κλειδώματα», που επιβλήθηκαν κυρίως τον Μάρτιο-Απρίλιο και τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 2020 στις περισσότερες χώρες του κόσμου, είχαν σημαντικές και μετρήσιμες επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και στην άγρια ζωή, που επέτρεψαν να εξαχθούν χρήσιμα επιστημονικά συμπεράσματα.
Αυτό το «μεγάλο διάλειμμα», το οποίο ονομάστηκε Ανθρωπόπαυση, μπορεί να καθήλωσε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στα σπίτια τους και να περιόρισε τις οικονομικές τους δραστηριότητες, προκαλώντας μια πρωτοφανή παγκόσμια οικονομική ύφεση, εντούτοις υπήρξε πολύ ευεργετικό για τη Φύση, για την ποιότητα του περιβάλλοντος, τη μείωση της ρύπανσης και της υπερθέρμανσης, αλλά και για την επιβίωση της άγριας ζωής, που απειλείται με εξαφάνιση.
«Καλώς ήλθατε στην Ανθρωπόπαυση»
Καθόλου παράξενο που το επιστημονικό περιοδικό Nature, Ecology and Evolution, στο τεύχος του Σεπτεμβρίου του 2020, επέλεξε ως εξώφυλλο του αυτό το θέμα με τον τίτλο «Καλώς ήλθατε στην Ανθρωπόπαυση». Ο όρος Ανθρωπόπαυση, που προέρχεται κι αυτός από την πλούσια ελληνική γλώσσα και στην κυριολεξία σημαίνει «ανθρώπινη παύση», συμπεριλήφθηκε στο Oxford Languages και στην έκθεσή της για το 2020 Words of a Unprecedent Year. Ήταν αναμφίβολα μία από τις νέες λέξεις της χρονιάς. Μια λέξη που ήρθε για να μείνει.
Μια σχετική επιστημονική έρευνα, η οποία έλαβε χώρα κατά την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 2020, σχετικά με τις επιπτώσεις του πρώτου κύματος των Lockdown στην άγρια ζωή και δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2020 στο περιοδικό Nature, Ecology and Evolution, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτή η, τεράστιας κλίμακας, επιβράδυνση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων ήταν εξαιρετικά ευεργετική για την απειλούμενη άγρια ζωή.
Η άγρια ζωή ανακτά χαμένο έδαφος
Αυτό δεν το παρατήρησαν μόνον οι επιστήμονες και οι περιβαλλοντολόγοι αλλά και οι απλοί άνθρωποι, ανεβάζοντας μάλιστα στα κοινωνικά δίκτυα πλήθος φωτογραφιών που έδειχναν την άγρια ζωή να επανακτά λίγο από το χαμένο της έδαφος καταλαμβάνοντας ανθρώπινους χώρους, τους οποίους προηγουμένως οι άνθρωποι είχαν καταπατήσει από τη άγρια Φύση. Φωτογραφίες που έδειχναν αγριοκάτσικα να περιπλανιούνται στους δρόμους και στα πάρκα των πόλεων της Ουαλίας, πρόβατα μέσα σε παιδικές χαρές, αγριογούρουνα να «κάνουν πάρτι» μέσα σε ιταλικά αγροκτήματα, κοπάδια άγριων ελεφάντων στους δρόμους της Ινδίας και πεινασμένοι πίθηκοι, που τρέφονταν προηγουμένως από τους τουρίστες, να λεηλατούν ψάχνοντας για τροφή στις ινδικές πόλεις.
Άγρια πούμα φωτογραφήθηκαν στο κέντρο της πρωτεύουσας της Χιλής, το Σαντιάγκο και τσακάλια εμφανίστηκαν στο φως της ημέρας σε πάρκα στο Τελ Αβίβ του Ισραήλ. Στις ΗΠΑ τζάγκουαρ και αγριόγατες έφτασαν ως τους κεντρικούς δρόμους πόλεων. Στην Ισπανία τα αγριογούρουνα έκαναν ξανά την εμφάνισή τους στους αγρούς. Ακριβοθώρητα ελάφια εμφανίστηκαν στους δρόμους της πόλης Trincomalee της Σρι Λάνκα. Αλλού οι χήνες περιδιάβαινανν ανενόχλητες σε κατοικημένες περιοχές, ενώ άλλα πτηνά εκμεταλλεύτηκαν την καθήλωση των αεροπλάνων και «κατέλαβαν» αεροδρόμια. Οι αρκούδες της Πίνδου μπόρεσαν και περάσαν την Εγνατία Οδό, ώστε να βρουν ταίρι τους, χωρίς να κινδυνεύουν να πέσουν πάνω σε διερχόμενα αυτοκίνητα.
Τα δελφίνια ανέβηκαν, έπειτα από δεκαετίες, την Αδριατική θάλασσα κι έφτασαν μέχρι τη Βενετία και στα ασυνήθιστα ήρεμα νερά στο λιμάνι της Τεργέστης της Ιταλίας. Ενώ προηγουμένως ήταν κρυμμένα και φοβισμένα, τα ζώα και τα ψάρια άρχισαν να περιφέρονται πιο ελεύθερα στους ωκεανούς του κόσμου, μετά την ελάττωση της κυκλοφορίας των πλοίων αλλά και των επιπέδων ηχορύπανσης. Ωστόσο, σε ορισμένες περιοχές η έλλειψη ανθρώπων, και ειδικά δασοφυλάκων, έχει βλάψει την άγρια φύση αυξάνοντας τη λαθροθηρία. (Βλέπε το άρθρο μας https://tvxs.gr/news/kosmos/anthropopaysi-otan-i-anthropotita-kanei-dialeimma).
Όλα αυτά τα άγρια ζώα δεν «εισέβαλαν» στους χώρους των ανθρώπων. Απλά εκμεταλλεύτηκαν την προσωρινή Ανθρωπόπαυση για να επανακτήσουν τμήματα από τους χώρους τους οποίους. κατά τις προηγούμενες δεκαετίες και αιώνες, οι άνθρωποι υφάρπαξαν από την άγρια Φύση. Μόνον κατά τον 20ο αιώνα οι άνθρωποι καταπάτησαν με εκθετικούς ρυθμούς τα άγρια ενδιαιτήματα, συρρικνώνοντας το φυσικό περιβάλλον και φέρνοντας πολλές άγριες μορφές ζωής στο χείλος της εξαφάνισης. Τα Lockdown του 2020 επέτρεψαν κάπως την, προσωρινή έστω, αντιστροφή αυτής της καταστροφικής διαδικασίας.
Ο αέρας πάνω από την Ευρώπη καθάρισε
Ένας άλλος τομέας, στον οποίο η Ανθρωπόπαυση υπήρξε ευεργετική για το περιβάλλον και συνεπώς για την ανθρωπινη υγεία, ήταν εκείνος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Το Lockdown, που επιβλήθηκε τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2020 για τον περιορισμό της εξάπλωσης της Covid-19, μείωσε κατά 70% τις συγκεντρώσεις των βασικών ατμοσφαιρικών ρύπων στην Ευρώπη. Αντίθετα, τον περασμένο Μάιο και τον Ιούνιο, η σταδιακή άρση των αυστηρών μέτρων είχε ως αποτέλεσμα να αντιστραφεί η σημαντική μείωση στις συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων και ρύπανσης στην Ευρώπη, που έφθασαν και πάλι στα, προ των Lockdown, επίπεδα μέχρι τα τέλη Ιουνίου 2020.
Επίσης κατά την ίδια περίοδο παρατηρήθηκε μια σχετική μείωση της θερμοκρασίας και της υγρασίας, που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες, και οι οποίες επηρεάζουν τις αυξανόμενες συγκεντρώσεις σωματιδίων στον ατμοσφαιρικό αέρα. Όταν οι ανθρώπινες δραστηριότητες επέστρεψαν και πάλι στην «κανονικότητά» τους, κατά τον περασμένο Ιούνιο, τότε αυξήθηκε και η θερμοκρασία και η ατμοσφαρική ρύπανση.
Υπερθέρμανση, τήξη του permafrost και νέες πανδημίες
Οι επιστήμονες πάντως, που συμμετέχουν σε αυτές τις έρευνες, συσχετίζουν την παρατηρούμενη υπερθέρμανση σε αρκτικές περιοχές π.χ. Σιβηρία, με τη μεγάλη απόψυξη του permafrost (παγωμένου υπεδάφους), το λιώσιμο του οποίου θα μπορούσε να οδηγήσει στην απελευθέρωση παγιδευμένων παθογόνων οργανισμών (μικροβίων, βακτηρίων και ιών) στην ατμόσφαιρα. Η διαπίστωσή τους είναι ότι αυτή η διαδικασία είναι πολύ πιθανόν να ενεργοποιήσει έναν τρομακτικό μηχανισμό «απελευθέρωσης» θανατηφόρων ιών στο μέλλον, όσο δηλαδή θα εξελίσσεται η υπερθέρμανση του πλανήτη μας τις επόμενες δεκαετίες.
Πως το Lockdown μείωσε ατμοσφαιρική ρύπανση και θνησιμότητα: Η περίπτωση της Ινδίας
Για τον αντίκτυπο του Lockdown στην ποιότητα του ατμοσφαιιρκού αέρα και το ρόλο των περιβαλλοντικών παραγόντων στη διάδοση της πανδημίας της Covid-19, η περίπτωση της πολυπληθούς και πυκνοκατοικημένης Ινδίας είναι αρκετά διαφωτιστική. Σε σχετική έρευνα που έγινε στο πυκνοκατοικημένο κρατίδιο Maharashtra της Ινδίας, ερευνώντας τα δεδομένα διαδοχικά πριν, κατά τη διάρκεια, και μετά το Lockdown, διαπιστώθηκε πως οι ατμοσφαιρικοί ρύποι, όπως τα PM 2.5, PM 10, NOx και CO μειώθηκαν σημαντικά κατά τη διάρκεια του Lockdown με τη μεγαλύτερη μείωση να παρατηρείται στις πόλεις με τον μεγαλύτερο όγκο κυκλοφορίας.
Σε σύγκριση με την περίοδο προ του Lockdown, ο μέσος όρος PM 2,5 και PM10 μειώθηκε έως και 51% και 47% αντίστοιχα, με αποτέλεσμα ένα «ικανοποιητικό» επίπεδο του δείκτη ποιότητας του αέρα (AQI) ως συνέπεια της μειωμένης κυκλοφορίας των οχημάτων και του κλεισίματος των βιομηχανιών. Οι ειδικοί, βάσει των δεδομένων ποιότητας του αέρα πριν από το Lockdown, διαπίστωσαν ότι τα σωματίδια (PM 2,5 και PM 10), καθώς και η πυκνότητα του πληθυσμού, συνδέονται στενά με την υψηλότερη νοσηρότητα και θνησιμότητα του ανθρώπινου πληθυσμού στην Ινδία. Ο περιορισμός των αιωρούμενων σωματιδίων, λόγω της επιβολής του Lockdown, βοήθησε ώστε να μειωθεί η νοσηρότητα και θνησιμότητα των Ινδών εξ αιτίας της σοβαρής ατμοσφαιρικής ρύπανσης των πόλεων τους.
Μείωση των τροχαίων ατυχημάτων
Η ίδια έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα πως το Lockdown λόγω της Covid-19 μείωσε κατά 72 φορές (!) τη θνησιμότητα που σχετίζεται με τροχαία ατυχήματα. Συσχέτισε επίσης την κακή ποιότητα του αέρα σε ορισμένες πόλεις με αυξημένες περιπτώσεις Covid-19 και θανάτους. Αντίθετα, χαμηλή θνησιμότητα καταγράφηκε σε πόλεις με καλύτερη ποιότητα αέρα. Τα αποτελέσματα της ινδικής έρευνας έδειξαν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να επιδεινώσει τις κλινικές εκδηλώσεις της νόσου Covid-19. Ωστόσο, ένα παρατεταμένο Covid-19 θα μπορούσε να ακυρώσει τα ευεργετικά περιβαλλοντικά αποτελέσματα επηρεάζοντας αρνητικά τις κοινωνικοοικονομικές και υγειονομικές παραμέτρους μιας φτωχής χώρας όπως η Ινδία.
Ο κανόνας της «Έβδομης Χρονιάς»
Τελικά, το συμπέρασμα που βγαίνει αβίαστα με βάση αυτές τις επιστημονικές έρευνες και τις παρατηρήσεις των ειδικών, καθώς και απλών ανθρώπων, είναι ότι τα δύο μεγάλα Lockdown του 2020 και γενικότερα το φαινόμενο της Ανθρωπόπαυσης, δηλαδή η σημαντική επιβράδυνση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων κατά το ίδιο έτος, οφέλησε το περιβάλλον, τη Φύση, την άγρια ζωή και την ανθρώπινη υγεία, αν και ζημείωσε σημαντικά την παγκόσμια και τοπική οικονομία.
Συνεπώς μπορούμε και πρέπει να μάθουμε από αυτούς τους μήνες της αναγκαστικής Ανθρωπόπαυσης για να ζήσουμε με τη Φύση και όχι εναντίον της. Να επανακτήσουμε την αίσθηση του ανήκειν στη Φύση και να μη συμπεριφερόμαστε άλλο ως καταπατητές της. Στη Βίβλο και συγκεκριμένα στο Λευιτικό, υπήρχε ο νόμος για τη λεγόμενη «σαββατική χρονιά». Συγκεκριμένα, κάθε έβδομο έτος οι Ισραηλίτες έπρεπε να εγκαταλείψουν όλη τους την καλλιεργήσιμη γη: «Θα υπάρχει ένα Σαββάτο απόλυτης ανάπαυσης για τη γη, ένα Σαββάτο για τον Κύριο: δεν θα σπείρετε τη γη σας ούτε θα κλαδέψετε τον αμπελώνα σας». Ήταν το έτος της αγρανάπαυσης, ώστε να μην εξουθενώνεται άλλο το καλλιεργήσιμο έδαφος και να «ξεκουράζεται» για να μπορεί και πάλι να αποδόσει, εξασφαλίζοντας έτσι την αειφορία.
Να γίνουμε πλανητικοί κηπουροί
Αυτός είναι ένας παλιός κανόνας των ανθρώπων και της Φύσης, που έχει παραβιαστεί πολλάκοις από τη Βιομηχανική Εποχή και έπειτα, τόσο με την εντατική αγροκαλλιέργια, όσο και με τη συνεχή αφαίμαξη των, δύσκολα ανανεώσιμων, φυσικών πόρων και τη συνεχή καταστροφή του περιβάλλοντος. Είναι η περίοδος που ο άνθρωπος μετατράπηκε σε αρπακτικό, που λεηλατεί τη Φύση και καταστρέφει το περιβάλλον, σαν να πρόκειται για ένα είδος «πλανητικού ιού» που αρρωσταίνει τον ξενιστή του.
Ίσως το βασικότερο δίδαγμα από την πανδημία της Covid-19 και τα Lockdown είναι ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να κάνει από μόνος του «διαλείμματα» και να προβλέπει χρονιές Ανθρωπόπαυσης, ώστε να δώσει το χώρο και το χρόνο στη Φύση να «αναπνεύσει» και να ανακτήσει τις ζωογόνες δυνάμεις της. Να μετατραπεί δηλαδή από Αρπακτικό σε «Πλανητικό Κηπουρό» που, όταν κόβει ένα δένδρο, θα φυτεύει τουλάχιστον δύο στη θέση του. Η επιβίωση μας περνάει μέσα από την αειφορία του φυσικού μας περιβάλλοντος.