Ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Αναμφισβήτητα. Προς όφελος ποιων όμως;
Σύμφωνα με τις καταγγελίες των εταιρειών Βίκος, ΕΨΑ και Λουξ, εν προκειμένω ωφελήθηκε η Coca Cola. Πως; Ο Παρθενώνας, ο Λευκός Πύργος, το Κάστρο Ιπποτών της Ρόδου, τα ανάκτορα της Κνωσού απεικονίστηκαν σε συλλεκτικές συσκευασίες, γίνανε διαφημιστική καμπάνια ή πιο εκλεπτυσμένα επικοινωνιακή στρατηγική και παρά το νόμο που ορίζει όρους και προϋποθέσεις, καθώς και καταβολή τελών, παρά και τη δεοντολογία του ανταγωνισμού, η πανίσχυρη πολυεθνική πουλάει ανενόχλητη και με την «ευχή» του υπουργείου, που της παραχώρησε δωρεάν το δικαίωμα.
Όπως επισημαίνεται σε κοινή ανακοίνωση των τριών εταιρειών που για ευνόητους λόγους κινητοποιήθηκαν, «με την εν λόγω διαφημιστική καμπάνια της Coca Cola αφενός καταστρατηγείται η έννοια του αθέμιτου ανταγωνισμού και της επιχειρηματικής δεοντολογίας και αφετέρου πλήττεται σφοδρά η οικονομία της χώρας. Το Συμβούλιο Ελέγχου Επικοινωνίας δικαίωσε τις εταιρείες μέλη της Πρωτοβουλίας ΕΛΛΑ-ΔΙΚΑ ΜΑΣ, ΕΨΑ, Λουξ και Βίκος, οι οποίες απέδειξαν περίτρανα την απτή εφαρμογή του αρχαίου ρητού “η ισχύς εν τη ενώσει”, δίνοντας διορία 30 εργάσιμων ημερών στην Coca Cola για να αποσύρει από τη διαφημιστική της καμπάνια, την παρουσία των εθνικών συμβόλων όχι μόνο από τις συλλεκτικές συσκευασίες της, αλλά και από το σύνολο της επικοινωνίας της. Κι ενώ οι τρεις ελληνικές εταιρείες έχουν δικαιωθεί σύμφωνα με απόφαση του ΣΕΕ, η στάση του υπουργείου Πολιτισμού απέναντι στην εμπορευματοποίηση της εθνικής μας κληρονομιάς εγείρει ερωτήματα», δεδομένου ότι «παραχωρεί το δικαίωμα στην Coca Cola να συνεχίζει να εμπορευματοποιείται τα εθνικά μνημεία χωρίς να προβαίνει στην επιβολή κάποιου προστίμου ή την πληρωμή των σχετικών τελών, παρά τη σαφήνεια του νόμου επί του θέματος».
«Η απόσυρση για εμάς είναι μια πύρρειος νίκη» λέει στο tvxs o πρόεδρος της Λουξ, Γιάννης Μαρλαφέκας. «Το Συμβούλιο Ελέγχου Επικοινωνίας δεν μπορούσε να επιβάλλει άλλες κυρώσεις πέραν της απόσυρσης, για την οποία μάλιστα δόθηκε και περιθώριο 30 εργάσιμων ημερών. Άρα δεδομένου ότι κατά δήλωση της Coca Cola η καμπάνια ξεκίνησε τον Μάιο, έτσι κι αλλιώς ολοκληρώνρται. Άρα στην πραγματικότητα δεν έγινε κάτι ουσιαστικό. Γι αυτό αυτή η ιστορία έπρεπε να σταματήσει από το ίδιο το υπουργείο».
Το υπουργείο Πολιτισμού από την πλευρά του, μέχρι χθες, δεν είχε δώσει καμία απάντηση ή εξήγηση επί του θέματος, ούτε έπραξε τα δέοντα, που σημαίνει τη διεκδίκηση είσπραξης των προβλεπόμενων ποσών, σύμφωνα με τις καταγγελίες και τα έγγραφα που διαθέτουν οι τρεις εταιρίες. Έτσι οι Βίκος, ΕΨΑ και Λουξ αποφάσισαν την κλιμάκωση των ενεργειών τους και επέδωσαν εξώδικη διαμαρτυρία στο υπ. Πολιτισμού.
Όπως εξηγεί ο Γιάννης Μαρλαφέκας: «Έχουμε δώσει διορία 10 ημερών στο υπουργείο να μας απαντήσει στα ερωτήματα που έχουμε θέσει. Η εμπορευματοποίηση των μνημείων μας θα έπρεπε να φέρει χρήματα στο ταμείο, αλλά για κάποιον λόγο το υπουργείο δεν θέλει να εισπράξει. Είμαστε λοιπόν αποφασισμένοι να κινηθούμε και ποινικά και αστικά. Ποινικά κατά των υπευθύνων που εμπλέκονται και προφανώς θα αφορά και ανθρώπους του υπουργείου, οι οποίοι δεν ενήργησαν σύμφωνα με το πρωτόκολλο. Υπάρχουν ευθύνες συγκεκριμένων ανθρώπων μέσα στο υπουργείο που σκοπίμως (;) υιοθέτησαν νομικούς ακροβατισμούς και ιδιάζουσες γλωσσικές παρερμηνείες του νόμου και με αυτόν τον τρόπο κινήθηκαν. Βάσει των εγγράφων που διαθέτουμε συμβαίνει το εξής παράδοξο. Υπάρχει μια συγκεκριμένη έμμισθη, εξωτερική υπάλληλος του υπουργείου, νομικός που έκανε το ατόπημα να δώσει γνωμάτευση στην υπηρεσία που της το ζήτησε ενώ σύμφωνα με το οργανόγραμμα απαγορεύεται να το κάνει. Έχουμε λοιπόν μια γνωμάτευση μιας έμμισθης υπάλληλου η οποία έχει το δικαίωμα και εξωτερικά να δικηγορεί. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν εντελώς παράτυπη. Κανονικά θα έπρεπε να κατατεθεί η γνωμάτευση της νομικής συμβούλου στην προϊσταμένη της και αυτή να απαντήσει για ένα τόσο ιδιαίτερο μάλιστα ζήτημα. Ο νόμος από το 1977 ακόμη μιλάει για την προστασία των μνημείων και την αποφυγή της εμπορευματοποίησης. Και ενώ υπάρχει τόσο έκδηλα και επικοινωνιακά ξεκάθαρα από την Coca Cola, αποφάσισαν ότι δεν έπρεπε να καταβληθούν τέλη. Κάποιος λοιπόν κωφεύει ή κάποιος αποφεύγει».
Το θέμα ωστόσο πήρε μεγάλη δημοσιότητα και προκάλεσε αντιδράσεις. Παρόλα αυτά όπως καταγγέλλουν και οι τρεις εταιρίες, το υπουργείο όχι μόνο δεν απάντησε αλλά έχει ανεβάσει στη Διαύγεια, με εντολή της υπουργού κ. Μενδώνη, ανακοίνωση σύστασης ομάδας εργασίας επί του ζητήματος των πολιτιστικών αγαθών και μνημείων, στην οποία μάλιστα συμμετέχει και η εν λόγω συνεργάτης του υπουργείου. «Άραγε με τι στόχο; διερωτάται ο Γ. Μαρλαφέκας, «να αλλάξει την προηγούμενη υπουργική απόφαση, να κατεβάσει νέο νόμο;».
Η καμπάνια της Coca Cola όμως ξεκίνησε από τον Μάιο. Η προηγούμενη υπουργός αντέδρασε; «Έχουμε στα χέρια μας έγγραφα που φανερώνουν ότι είχε υπάρξει κινητοποίηση από την προηγούμενη υπουργό, και είχε ζητήσει την ενεργοποίηση των μηχανισμών για να σταματήσει αυτή η διαφημιστική επικοινωνία, ένεκα των πολιτικών εξελίξεων όμως «πάγωσε» και κάποιοι μετά δεν ανταποκρίθηκαν στις υποχρεώσεις τους» υποστηρίζει ο Γ. Μαρλαφέκας.
Ένα πάντως είναι σίγουρο. Ότι τα τέλη είναι τεράστια. Καταλογίζονται από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων. Τα έσοδα αυτά πηγαίνουν κατευθείαν στον κρατικό προϋπολογισμό. «Αν κάποιος κάνει έναν μικρό υπολογισμό, με 500 χιλιάδες φιάλες και μην σας φαίνεται το νούμερο υπερβολικό για τα μεγέθη της εν λόγω πολυεθνικής εταιρείας με 1500 ευρώ ανά ετικέτα προϊόντος μιλάμε για 750 εκατομμύρια» επισημαίνει ο πρόεδρος της Λουξ.
Οι εταιρείες που κινήθηκαν νομικά δεν αιτούνται καμίας αποζημίωσης, το αίτημά τους είναι να καταβληθούν τα τέλη, τα πρόστιμα που προβλέπει ο νόμος αλλά και να μην αποτελέσει το γεγονός θέσφατο, και ο καθένας να μπορεί να εμπορευματοποιεί μνημεία και σύμβολα.
«Για εμάς υπάρχει οσμή σκανδάλου. Υπάρχει προσπάθεια αποφυγής καταβολής τελών. Έχουμε αφήσει μια πολυεθνική να εμπορεύεται τα μνημεία και τα σύμβολα και να παρακάμπτει τη νομοθεσία. Έτσι, εκτός των άλλων, ανοίγει μια κερκόπορτα. Γι΄ αυτό εμείς θα πάμε μέχρι τέλους και θα καταγγείλουμε το γεγονός σε όλα τα αρμόδια όργανα της δημόσιας διοίκησης, αλλά και στην Επιτροπή Ανταγωνισμού» καταλήγει ο Γ. Μαρλαφέκας.
Ιδιωτικοποιήστε στο φινάλε και…τα μνημεία
To ζήτημα όμως δεν είναι μόνο νομικό, είναι κυρίως πολιτικό. Εντύπωση λοιπόν προκαλεί η απάντηση/ανακοίνωση του υπουργείου που εξισώνει την ελευθερία ενός καλλιτέχνη με την ελευθερία μιας πολυεθνικής. Είναι για την υπουργό το ίδιο να χρησιμοποιούνται τα μνημεία ως εργαλεία προβολής και διαφήμισης εμπορικών προϊόντων από επιχειρήσεις, με το να χρησιμοποιούνται από τους καλλιτέχνες; Είναι το ίδιο η Coca Cola με έναν ζωγράφο; Και ποιανού την ελευθερία οφείλει να υπερασπίζεται το υπουργείο;
Σημειώνεται δε, ότι η υπουργική απόφαση της 4ης Ιουλίου 2029, προέβλεπε να μην πληρώνουν τέλη οι καλλιτέχνες, γεγονός που αποκρύπτεται από την ανακοίνωση του υπουργείου, το οποίο μετά το εξώδικο και την αρνητική δημοσιότητα που πήρε το θέμα απαντά τα ακόλουθα:.
Η απάντηση του υπουργείου Πολιτισμού
· Η εταιρεία «Coca Cola Ελλάς» είχε απευθυνθεί τον Νοέμβριο 2018 στις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, προκειμένου να λάβει άδεια ελεύθερης σχεδιαστικής σύνθεσης-σκίτσου για τη διαφήμιση συλλεκτικής συσκευασίας αφιερωμένης στην Αθήνα. Οι Υπηρεσίες, σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, απάντησαν στους ενδιαφερομένους ότι δεν απαιτείται άδεια χρήσης για την ελεύθερη σχεδιαστική απεικόνιση από πλευράς αρμοδιοτήτων Υπουργείου Πολιτισμού.
· Στις 4 Ιουλίου 2019 -τρεις μέρες πριν από τις Εθνικές Εκλογές- δημοσιεύθηκε εσπευσμένα η Υπουργική Απόφαση Ζορμπά-Στρατή σχετικά με τους «Όρους, προϋποθέσεις, διαδικασίες και καθορισμό των οργάνων χορήγησης άδειας παραγωγής, αναπαραγωγής και διάδοσης στο κοινό, με οποιοδήποτε τρόπο και μέσο, αντιγράφων και απεικονίσεων μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο». Η υπουργική απόφαση αφορά, ανάμεσα στα άλλα, «και στην παραγωγή αντιγράφων, απεικονίσεων και λοιπών αναπαραστάσεων, τρισδιάστατων ή μη, με οποιοδήποτε τρόπο και μέσο -ανεξαρτήτως μεθοδολογίας- μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο…».
· Η υπουργική απόφαση εκδόθηκε μετά από τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ της 1ης Αυγούστου 2018. Δηλαδή, με 11 μήνες καθυστέρηση και με σημαντικές αλλαγές -μη αιτιολογημένες- σε σχέση με τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ και τις αντιρρήσεις των αρμοδίων Υπηρεσιών.
· Σε αντίθεση με την ύπαρξη θεσμικού πλαισίου, που δημιουργήθηκε το 2005, το 2011 και το 2012, και που αφορά στην καταβολή τελών στο Δημόσιο στην περίπτωση κινηματογραφήσεων, βιντεοσκοπήσεων, φωτογραφήσεων μνημείων και χρήσης τους στο διαδίκτυο, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν φρόντισε για την έκδοση αντίστοιχης απόφασης καταβολής τελών για τις προβλεπόμενες στην υπουργική απόφαση Ζορμπά-Στρατή χρήσεις. Ως εκ τούτου δεν διασφάλισε την διαδικασία είσπραξης εσόδων για το Δημόσιο.
· Με την υπουργική απόφαση Ζορμπά-Στρατή εισάγεται προληπτική λογοκρισία για αναπαραστάσεις, είτε αφορά στα παιδιά που ζωγραφίζουν μνημεία, είτε σε οποιονδήποτε καλλιτέχνη εμπνέεται, σχεδιάζει και απεικονίζει μνημεία, καθώς απαιτείται σύμφωνα με την υπουργική απόφαση, άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και μάλιστα κατόπιν γνωμοδότησης του ΚΑΣ.
· Με εισήγησή τους όλες οι αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού ζήτησαν από την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Λίνα Μενδώνη, την ανάκληση της υπουργικής απόφασης Ζορμπά-Στρατή, διότι δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην εφαρμογή της, καθώς εκδόθηκε χωρίς σαφή νομική εξουσιοδότηση, παρουσιάζει ζητήματα συνταγματικότητας ως προς την κατοχύρωση της προστασίας της Τέχνης και αντίκειται στις διατάξεις του θεσμικού πλαισίου για την πνευματική ιδιοκτησία.
· Με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, έχει συγκροτηθεί ομάδα εργασίας ώστε μέχρι τις 30 Νοεμβρίου 2019 να επανεξετάσει την Υπουργική απόφαση Ζορμπά-Στρατή, προκειμένου να προτείνει νέο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο σύμφωνα με τον ν. 3028/2002 θα εισαχθεί εντός του έτους ενώπιον του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου για την κατά νόμον γνωμοδότηση.