Σε μια πρωτοφανή και ανησυχητική εξέλιξη, οι κάτοικοι των ακριτικών νησιών της Δωδεκανήσου, όπως οι Αρκιοί, η Πάτμος και η Λέβυθα, βρίσκονται αντιμέτωποι με αγωγές του ελληνικού Δημοσίου που αμφισβητούν την ιδιοκτησία των περιουσιών τους. Αιτία αυτής της διαμάχης είναι η επίκληση του Οθωμανικού Δικαίου, το οποίο, σύμφωνα με τις επίσημες ενέργειες του Υπουργείου Οικονομικών, υπερισχύει ακόμη των σύγχρονων ελληνικών νόμων για την ιδιοκτησία.
Από το Οθωμανικό Δίκαιο του 1858 στην ελληνική πραγματικότητα του 2023
Το έγγραφο-«βόμβα», το οποίο αποκαλύπτει η «Εστία της Κυριακής», δείχνει ότι το Υπουργείο Οικονομικών βασίζει τις αγωγές του σε νόμους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σύμφωνα με τους οποίους οι αγροτικές εκτάσεις θεωρούνται δημόσιες γαίες και όχι ιδιωτικές περιουσίες. Οι ιδιοκτήτες αυτών των εκτάσεων δεν είχαν δικαίωμα κυριότητας, αλλά μόνο δικαίωμα “εξουσιάσεως”, ενώ η ψιλή κυριότητα παρέμενε στο οθωμανικό κράτος. Αυτή η ερμηνεία επηρεάζει και τις ιδιοκτησίες που αποκτήθηκαν από την Ιερά Μονή Πάτμου και παραχωρήθηκαν αργότερα στους κατοίκους.
Πώς φτάσαμε ως εδώ – Οι δικαστικές αποφάσεις που αλλάζουν τα δεδομένα
Μέχρι το 2020, ο Άρειος Πάγος αναγνώριζε την ιδιοκτησία που είχε αποκτηθεί μέσω χρησικτησίας ή νομίμων συμβολαίων, βασιζόμενος σε διατάξεις του Ιταλικού Αστικού Κώδικα που ίσχυε στη Δωδεκάνησο μετά την ιταλική κατοχή. Ωστόσο, η απόφαση 1954/2022 του Αρείου Πάγου άλλαξε το νομικό καθεστώς, επιστρέφοντας υποθέσεις στο Εφετείο με το σκεπτικό ότι το Οθωμανικό Δίκαιο παραμένει ισχυρό σε περιοχές που δεν είχαν «δορυαλωθεί» από τους Οθωμανούς, όπως οι Αρκιοί.
Αυτό προκαλεί σοβαρές αμφισβητήσεις και προσφυγές στα δικαστήρια από το Υπουργείο Οικονομικών, το οποίο απαιτεί την επιστροφή εκτάσεων στο Δημόσιο, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου οι ιδιοκτήτες διαθέτουν συμβόλαια που αναγνωρίστηκαν από την ελληνική δικαιοσύνη.
Οι επιπτώσεις για τους κατοίκους των ακριτικών νησιών
Οι κάτοικοι των νησιών αυτών, που ζουν ήδη κάτω από δύσκολες συνθήκες λόγω απομόνωσης και ελλιπούς κρατικής υποστήριξης, βρίσκονται αντιμέτωποι με έναν μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα που απαιτεί οικονομικούς πόρους και γνώση του δικαίου, στοιχεία που συχνά δεν διαθέτουν. «Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν τις δυνατότητες να αντέξουν αυτή τη δικαστική πίεση», δηλώνει ο κ. Διαμαντής Μαντής, του οποίου συγγενείς κατοικούν στους Αρκιούς και το Αγαθονήσι. «Προεκλογικά, όλοι θυμούνται ότι αυτοί οι άνθρωποι “φυλάνε Θερμοπύλες”. Μετά όμως έρχονται οι αγωγές για να τους διώξουν από τη γη τους».
Οι κάτοικοι καταγγέλλουν επίσης την αδυναμία του Λιμενικού να αντιμετωπίσει τις συνεχείς εισβολές τουρκικών αλιευτικών σκαφών στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Το πρόβλημα της παράνομης αλιείας επιβαρύνει περαιτέρω την οικονομική δραστηριότητα στα νησιά, μειώνοντας την αλιευτική παραγωγή και προκαλώντας ζητήματα ασφάλειας.
Η πολιτική διάσταση του προβλήματος
Το ζήτημα αποκτά και γεωπολιτική διάσταση, δεδομένου ότι οι περιοχές αυτές βρίσκονται σε στρατηγικά σημεία για την οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη). Το να αμφισβητείται η ιδιοκτησία των εδαφών αυτών υπονομεύει έμμεσα και την εθνική κυριαρχία.
Πολιτικοί αναλυτές και ειδικοί σε θέματα διεθνούς δικαίου επισημαίνουν ότι τέτοιες ενέργειες, αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα, μπορεί να αξιοποιηθούν από τρίτες χώρες για την αποδυνάμωση των ελληνικών θέσεων στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για τα θαλάσσια σύνορα και την ΑΟΖ.
Η λύση που απαιτείται: Πολιτική βούληση και νομικές μεταρρυθμίσεις
Οι κάτοικοι και οι τοπικές αρχές ζητούν από την κυβέρνηση να παρέμβει άμεσα για την αναστολή των αγωγών και την κατάργηση της εφαρμογής του Οθωμανικού Δικαίου στις περιοχές αυτές. «Χρειάζεται μια σαφής νομοθετική ρύθμιση που θα προστατεύει τις ιδιοκτησίες των ακριτών μας», τονίζει ο κ. Μαντής. Παράλληλα, απαιτείται ενίσχυση των υποδομών και των υπηρεσιών στα μικρά νησιά, ώστε να αποτραπεί η περαιτέρω ερήμωση.
Η υπόθεση αυτή αποτελεί μια κλασική περίπτωση «Δαβίδ εναντίον Γολιάθ». Οι ακριτικοί πληθυσμοί καλούνται να αντισταθούν σε έναν κρατικό μηχανισμό που, αντί να τους υποστηρίζει, επιδιώκει την απομάκρυνσή τους από τις πατρογονικές τους εστίες.
Η κρίσιμη στιγμή για το μέλλον των νησιών
Το αν οι κάτοικοι θα καταφέρουν να παραμείνουν στα νησιά τους εξαρτάται από τις επόμενες αποφάσεις των δικαστηρίων και την πολιτική στάση που θα υιοθετήσει η κυβέρνηση. Το μήνυμα που στέλνουν είναι ξεκάθαρο: «Δεν ζητάμε τίποτα περισσότερο από το δικαίωμα να ζούμε ειρηνικά στις πατρογονικές μας εστίες, χωρίς να μας αμφισβητεί το ίδιο το κράτος που οφείλει να μας προστατεύει».