Βασίλης Νέδος
Οι επιθέσεις του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κατά του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη αποτέλεσαν το τέλος των ψευδαισθήσεων σχετικά με τις πιθανότητες μείωσης της επιθετικότητας της Αγκυρας για χάρη της ενότητας του ΝΑΤΟ, μεσούντος του πολέμου στην Ουκρανία.
Οι αντιδράσεις της Αγκυρας μετά την παρουσία του κ. Μητσοτάκη στην Ουάσιγκτον ήταν ενδεικτικές του εκνευρισμού της τουρκικής κυβέρνησης, ωστόσο η απόφαση του κ. Ερντογάν να προβεί στο χειρότερο δυνατό βήμα κλιμάκωσης, δηλαδή στο κλείσιμο των υφισταμένων διμερών διαύλων επικοινωνίας και συζήτησης, έδωσε οριστικό τέλος στις ελπίδες ότι το καλοκαίρι θα περνούσε ανέφελο.
Οι κινήσεις αυτές αποδέσμευσαν και την από καιρό εκκρεμή αποστολή της επιστολής στον ΟΗΕ, με την οποία η ελληνική πλευρά αποδόμησε την τουρκική επιχειρηματολογία περί σύνδεσης της κυριαρχίας με την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Πρακτικά, με ελάχιστες προσθαφαιρέσεις της τελευταίας στιγμής, η επιστολή ήταν έτοιμη από τον Μάρτιο, ωστόσο μετά τη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη στις 13 Μαρτίου είχε κρατηθεί ώστε να αποδοθεί στον γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες εν καιρώ. Κάποιες διαφωνίες που υπήρχαν σε υπηρεσιακό επίπεδο στο υπουργείο Εξωτερικών και με τη συμμετοχή της συμβούλου του πρωθυπουργού, Μάνιας Τελαλιάν, είχαν επιλυθεί ήδη από τον Φεβρουάριο και με τις νομικές συμβουλές πανεπιστημιακών από το εξωτερικό. Στο άμεσο μέλλον, πέρα από το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας, που σχεδιαζόταν να πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη το φθινόπωρο και ακυρώθηκε διά στόματος Ερντογάν, είναι δεδομένο ότι μπαίνουν στον πάγο και οι υπόλοιπες τρεις διαδικασίες, των διερευνητικών επαφών, του πολιτικού διαλόγου σε επίπεδο γ.γ. υπουργείων Εξωτερικών και των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) σε στρατιωτικό επίπεδο. Τα ΜΟΕ, άλλωστε, είχαν διολισθήσει σε μια πλατφόρμα πολιτικών ανακοινώσεων του ΑΚΡ εκ μέρους της Τουρκίας, με μικρή έως ανύπαρκτη σχέση με το έργο για το οποίο ξεκίνησαν, δηλαδή την οργάνωση μορατόριουμ ασκήσεων. Με ενδιαφέρον αναμένεται σε τι επίπεδο θα εκπροσωπηθεί στις 10 Ιουνίου η Τουρκία στη Σύνοδο Κορυφής της Διαδικασίας Συνεργασίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, που πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη και αποτελεί και τον βασικό λόγο της περιοδείας του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια στα Δυτικά Βαλκάνια αυτή την εποχή.
Τα δύο σενάρια
Αντιθέτως, από την ελπίδα ενός θέρους δίχως προβλήματα, η κατάσταση υποχρεώνει την ελληνική πλευρά να «ξεσκονίσει» ορισμένα από τα πιο δυσοίωνα σενάρια.
Το πρώτο είναι η πιθανότητα η Τουρκία να επιχειρήσει γεωτρήσεις σε περιοχές που έχουν ήδη ερευνηθεί το καλοκαίρι του 2020 στα νότια του Καστελλόριζου ή να προχωρήσει σε έρευνες κοντά στην Κρήτη, προκειμένου να υπενθυμίσει τις αξιώσεις της βάσει του τουρκολιβυκού μνημονίου. Γι’ αυτό το σενάριο η Αθήνα είναι προετοιμασμένη εδώ και μήνες, καθώς, όπως η «Κ» είχε έγκαιρα αποκαλύψει, το τουρκικό ναυτικό αντιμετωπίζει τη θαλάσσια περιοχή που ξεκινάει από τα έξι ναυτικά μίλια και ανατολικότερα από την Κρήτη ως περιοχή ευθύνης της Αγκυρας. Αυτή η πρακτική «εδαφικοποίησης» των διεθνών υδάτων από πλευράς της Τουρκίας έχει καταγγελθεί και περιγραφεί κατά τρόπο που εκθέτει την Αγκυρα σε όλους τους διεθνείς συνομιλητές της Αθήνας.
Στον πάγο οι διερευ-νητικές επαφές, ο πολιτικός διάλογος σε επίπεδο γ.γ. υπουργείων Εξωτερικών και τα ΜΟΕ σε στρατιωτικό επίπεδο.
Το δεύτερο –και χειρότερο– σενάριο εξετάζει τη στάση που θα ακολουθήσει η Αθήνα σε περίπτωση που επιχειρηθεί παρενόχληση στη μετακίνηση στοιχείων των Ενόπλων Δυνάμεων (Ε.Δ.) στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και, κυρίως, στα Δωδεκάνησα. Ηδη στη ρουτίνα των στελεχών των Ε.Δ. είναι η δι’ ασυρμάτου παρενόχληση των ιπτάμενων μέσων που μεταφέρουν στρατιωτικούς στα νησιά, ωστόσο ακόμη δεν έχει επιχειρηθεί αναχαίτισή τους ή δημιουργία προσκομμάτων στην προσέγγιση πλοίων σε λιμάνια. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι σε ένα τέτοιο σενάριο η ένταση είναι πολύ εύκολο να κορυφωθεί απότομα, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Ολα, βεβαίως, θα κριθούν από τον βαθμό που η Τουρκία θα επιχειρήσει να προωθήσει την ατζέντα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και, κυρίως, των Δωδεκανήσων, όπου αρκετοί στο διπλωματικό κατεστημένο της Αγκυρας θεωρούν ότι η Ελλάδα έχει το πιο αδύναμο νομικό έρεισμα. Θα εξαρτηθεί σε σημαντικό βαθμό και από την εξέλιξη των επιχειρήσεων τις οποίες έχει προαναγγείλει η Αγκυρα στη βόρεια Συρία. Υπενθυμίζεται, πάντως, ότι τον Φεβρουάριο του 2020 και ενώ η Αγκυρα επιχειρούσε να αποσταθεροποιήσει τα σύνορα στον Εβρο, προωθώντας μετανάστες, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις (ΤΕΔ) προχωρούσαν στην επιχείρηση «Spring Shield» στην περιοχή του Ιντλίμπ στη βόρεια Συρία, ως αντίδραση σε αεροπορικά χτυπήματα που οδήγησαν τουλάχιστον 36 Τούρκους στρατιώτες στον θάνατο. Ακόμη ένας παράγοντας τον οποίο υπολογίζει η ελληνική πλευρά είναι και το τρίτο, διόλου αμελητέο σημείο επέκτασης της τουρκικής επιρροής, η Λιβύη. Ηδη οι Τούρκοι, για λόγους εντελώς συμβολικούς και καθόλου ουσιαστικούς, ζήτησαν τη συμμετοχή των Λιβύων σε άσκηση του τουρκικού ναυτικού (EFES-2022) και αυτές τις ημέρες λιβυκό πολεμικό πλοίο συμμετέχει σε σενάρια ασκήσεων σε τουρκικά ύδατα.
Η πτήση τουρκικών μαχητικών σε απόσταση 2,5 ναυτικών μιλίων από το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, το οποίο μετατρέπεται σε ενεργειακό κόμβο αλλά και σημείο μεταφοράς στρατευμάτων προς την Ανατολική Ευρώπη, προδίδει κατά κύριο λόγο εκνευρισμό, αλλά έχει ελάχιστα αποτελέσματα. Ηδη αυτές τις ημέρες το λιμάνι χρησιμοποιείται για την επιστροφή Βρετανών κομάντος και οπλικών συστημάτων προς το Ηνωμένο Βασίλειο μετά τη συμμετοχή τους στην άσκηση «Swift Response 2022» στη Βόρεια Μακεδονία. Παράλληλα, αμερικανικά πολεμικά μεταφορικά έχουν δέσει στο λιμάνι (π.χ., το «USS Arlington»), ενώ οι ΗΠΑ προετοιμάζονται για την εντατική χρήση της Αλεξανδρούπολης μέσα στο καλοκαίρι.
Πεπερασμένο επιχείρημα
Η Αγκυρα κάνει κατάχρηση όλων των διεθνών ερεισμάτων που διαθέτει, προκειμένου να δείξει ότι η Ελλάδα παραβιάζει το διεθνές δίκαιο.
Η τουρκική αντιπροσωπεία στο ΝΑΤΟ επιχειρεί να επαναφέρει ζητήματα όπως η αναντιστοιχία ανάμεσα στον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο και στο FIR Αθηνών, προκειμένου να ισχυριστεί ότι μαχητικά της Πολεμικής Αεροπορίας (Π.Α.) κάνουν παραβιάσεις. Πρόκειται για μάλλον πεπερασμένο επιχείρημα, το οποίο η ελληνική πλευρά έχει επιλύσει εδώ και χρόνια και είναι γνωστό και στην Αγκυρα. Παρά το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ εκ των πραγμάτων είναι μάλλον ένας χώρος στον οποίο τα ελληνοτουρκικά δεν μπορούν να συζητηθούν, καθώς αφορούν δύο κράτη-μέλη, και την εξαιρετικά… ουδέτερη στάση του γ.γ. Γενς Στόλτενμπεργκ, η στάση που κρατάει η Τουρκία έχει αρχίσει και ενοχλεί, γεγονός το οποίο συνδέεται και με την άρνηση της Αγκυρας να διευκολύνει την ενταξιακή πορεία της Σουηδίας και της Φινλανδίας.