Όταν η «διπλωματία» εξαντλείται στα επικοινωνιακά πυροτεχνήματα, είναι φυσικό να πέφτει η κυβέρνηση από τα σύννεφα, εξαιτίας του αμερικανικού αδειάσματος για τον αγωγό, EastMed. Κι’ όμως, η θέση της Ουάσιγκτον δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Είχε προαναγγελθεί καιρό πριν από το Αμερικανό πρέσβη
Μαύρες πλερέζες, υποκρίνονται τώρα ότι φόρεσαν οι κυβερνητικοί, μετά το ανοικτό αμερικανικό «άδειασμα» του σχεδίου κατασκευής του υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου από την ανατολική Μεσόγειο.
Κι’ όμως, εδώ και τουλάχιστον ένα χρόνο άπαντες γνώριζαν ότι το σχέδιο τελεί υπό αμφισβήτηση, ενώ τα μηνύματα, ακόμα και από την αμερικανική πλευρά, δια στόματος του λαλίστατου Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα, Τζέφρι Πάϊατ, ήταν ουκ ολίγα.
Ακόμα και ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, είχε σπεύσει να αποστασιοποιηθεί από τα σχέδια για εξόρυξη φυσικού αερίου και να ταχθεί υπέρ της «πράσινης ανάπτυξης», αν και στη συνέχεια, εξαιτίας των αντιδράσεων, προέβη σε διορθωτική… κωλοτούμπα.
Να σημειωθεί, πάντως, πως ήδη από τους πρώτους μήνες του 2021, μερίδα του κυπριακού Τύπου άφηνε υπονοούμενα ότι η ίδια η ελληνική κυβέρνηση υπονομεύει την υλοποίηση του σχεδίου, EastMed (!).
Αμερικανικό non paper
Οι ΗΠΑ ήταν από την αρχή επιφυλακτικές ως προς τον αγωγό EastMed. Ωστόσο, λόγω της επιμονής του πρώην πρωθυπουργού του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, στο σχέδιο, απέφευγαν να εκφράσουν -τουλάχιστον ανοικτά- τους ενδοιασμούς τους. Ιδιαίτερα επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ.
Τώρα, με κυβέρνηση Δημοκρατικών, η Ουάσιγκτον εξέφρασε σαφώς τις διαφωνίες της, με το non paper, το οποίο κοινοποιήθηκε σε Αθήνα, Λευκωσία και Ιερουσαλήμ.
Αν και όλες οι ενδείξεις οδηγούν στην εκτίμηση ότι το σχέδιο θα ενταφιαστεί, δεν λείπουν και εκείνοι που εξακολουθούν να τρέφουν ελπίδες ότι ο αγωγός μπορεί να σωθεί εάν βρεθούν χρηματοδότες ή δώσει τα χρήματα η ΕΕ. Πάντως, οι έως τώρα αμερικανικές υποσχέσεις για χρηματοδότηση φαίνεται πως είναι άνευ αντικρίσματος.
Ανέμελοι πανηγυρισμοί
Ακριβώς δύο χρόνια πριν, στις 2 Ιανουαρίου 2020, υπογραφόταν στην Αθήνα η διακυβερνητική συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου EastMed από τους υπουργούς Ενέργειας της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ, παρουσία των πρωθυπουργών, Κυριάκου Μητσοτάκη και Μπενιαμίν Νετανιάχου, καθώς και του Κύπριου προέδρου, Νίκου Αναστασιάδη. Βάσει των σχεδιασμών, ο αγωγός υπολογιζόταν να ολοκληρωθεί το 2025.
Τότε, ο Έλληνας πρωθυπουργός θριαμβολογούσε, παρουσιάζοντας τη συμφωνία σχεδόν ως δικό του επίτευγμα. Μάλιστα, διαφημίζοντας τη συμφωνία, άφηνε να εννοηθεί ότι, κατ’ αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα θα απεξαρτηθεί από τον λιγνίτη.
«Θυμίζω -είπε- και τη δέσμευση της πατρίδας μας να αντικαταστήσει όλες τις λιγνιτικές μονάδες το αργότερο μέχρι το 2028 και να σταματήσει -στο μέτρο του εφικτού- την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη μέχρι το τέλος του 2023».
Στην πραγματικότητα, βέβαια, το σχέδιο του EastMed έχει ξεκινήσει να διαμορφώνεται και κατόπιν να δρομολογείται ήδη από το 2014-2015.
Εξαρχής, όμως, ο EastMed πατούσε σε πήλινα πόδια, ενώ ορισμένες χώρες και ισχυροί επιχειρηματικοί κύκλοι το ναρκοθετούσαν.
Ωστόσο, από τον Ιανουάριο του 2020 μέχρι σήμερα μεσολάβησαν πολλά και σημαντικά γεγονότα, που έδειχναν ότι τίθεται σε σοβαρή αμφισβήτηση. Παρά ταύτα, η ελληνική κυβέρνηση, αν και ήταν γνώστης των αυξανόμενων δυσχερειών, εξακολουθούσε να πανηγυρίζει… ανέμελα, παραπληροφορώντας την ελληνική κοινή γνώμη.
Δύο χρόνια που άλλαξαν τα πάντα
Το αμερικανικό «άδειασμα» δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Άπαντες γνώριζαν εδώ και χρόνια ότι υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις ως προς τον αγωγό, EastMed. Τόσο για οικονομικούς λόγους, δεδομένου ότι θεωρείτο ένα πανάκριβο σχέδιο, όσο και για γεωπολιτικούς. Προκειμένου, δηλαδή, να μην κλιμακωθεί η ρήξη με την Τουρκία.
Ως γνωστόν, η Τουρκία εναντιώνεται σφόδρα στον EastMed, και αυτός είναι ένας από τους λόγους των παλικαρισμών της στην ανατολική Μεσόγειο, το 2020.
Εκτός αυτού, υπήρχαν ισχυρά συμφέροντα χωρών και εταιρειών, τα οποία προέκριναν καθαρά επιχειρηματικές λύσεις, ενώ αδιαφορούσαν για τις γεωπολιτικές στοχεύσεις του σχεδίου.
Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι μόνο στα λόγια υποστηρίζει το σχέδιο η Ιταλία. Στην πραγματικότητα, είναι κατά. Το ίδιο και η Αίγυπτος, η οποία προκρίνει τη μεταφορά του φυσικού αερίου σε υγροποιημένη μορφή με πλοία. Πόσο μάλλον, αφού η χώρα διαθέτει και τις ανάλογες υποδομές για την υγροποίησή του.
Τι άλλαξε, λοιπόν, μέσα στα τελευταία δύο χρόνια, που, δήθεν, δεν αντελήφθη η ελληνική κυβέρνηση και τώρα παριστάνει την τεθλιμμένη συγγενή με μαύρες πλερέζες; Πάρα πολλά. Αναλυτικότερα:
Πολιτικές αλλαγές στο Ισραήλ
1. Η απομάκρυνση του Νετανιάχου από τη θέση του πρωθυπουργού στο Ισραήλ. Ο πρώην πρωθυπουργός της χώρας ήταν ο βασικός εγκέφαλος και κινητήριος μοχλός στην προώθηση του σχεδίου, EastMed.
Ήδη, μετά τις εκλογές στο Ισραήλ, το Μάρτιο του 2021, η προοπτική της απομάκρυνσης του Νετανιάχου συνοδεύθηκε από έντονη φημολογία, σύμφωνα με την οποία παραπεμπόταν στις καλένδες το μεγαλεπήβολο, γεωπολιτικό σχέδιο του υποθαλάσσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου, από τις θαλάσσιες περιοχές της Κύπρου και του Ισραήλ, προς την Ευρώπη, μέσω Κύπρου και Ελλάδας.
Αντί αυτού, επανερχόταν στην επιφάνεια το σχέδιο για μεταφορά του φυσικού αερίου, από τις θαλάσσιες περιοχές της Κύπρου, του Ισραήλ και της Αιγύπτου, προς την Αίγυπτο, και από εκεί προς Ευρώπη.
Διπλό παιχνίδι από την Αθήνα;
Να σημειωθεί πως οι ιταλική, αιγυπτιακή και εν μέρει κάποιοι κυπριακοί κύκλοι, σύμφωνα με πληροφορίες, προέκριναν την εκδοχή της μεταφοράς του φυσικού αερίου προς την Αίγυπτο.
Άκρως ενδιαφέρον είναι ότι, τότε, σύμφωνα με δημοσιεύματα στο κυπριακό Τύπο, πολιτικοί κύκλοι στη Λευκωσία εμφανίζονταν δυσαρεστημένοι διότι, όπως υποστήριζαν, σε αυτό το θέμα η Αθήνα συνδιαλλάσσεται με το Κάϊρο πίσω από τις πλάτες της Κύπρου (!).
Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2021, ο Κ. Μητσοτάκης επισκέφθηκε την Αίγυπτο.
Ισραήλ: Να δοθεί «ευκαιρία» στην Τουρκία
Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι τον Ιανουάριο του 2021, εν μέσω πολιτικής ρευστότητας στο Ισραήλ, ο υπουργός Ενέργειας του Ισραήλ, Γιουβάλ Στέϊνιτζ (Yuval Steinitz), εξέφραζε την άποψη ότι θα πρέπει να επανεξεταστεί το σχέδιο EastMed.
Το εντυπωσιακό είναι ότι ο Στέϊνιτζ ήταν εκείνος που τον Ιανουάριο του 2021 υπέγραφε στην Αθήνα, πλάϊ στον τότε υπουργό Ενέργειας-Περιβάλλοντος, Κωστή Χατζηδάκη, τη διακρατική συμφωνία για την προώθηση του EastMed.
Βέβαια, ο «παντογνώστης», Κ.Χατζηδάκης, τότε διακήρυττε ότι ο EastMed θα γίνει θέλει δεν θέλει η Τουρκία, κι’ ας κόψει τον λαιμό της.
Οι ενδείξεις που υπήρχαν τότε οδηγούσαν αναλυτές στην εκτίμηση ότι δεν αποκλείεται μετά τις αμερικανικές εκλογές, ισχυροί κύκλοι του Τελ Αβίβ να επαναφέρουν στο τραπέζι ακόμα και το σχέδιο μεταφοράς του φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας.
Μάλιστα, ο υπουργός Ενέργειας του Ισραήλ, σε δηλώσεις του στο CNBC Middle East, στο πλαίσιο του Φόρουμ του Atlantic Council για την οικονομική σημασία των Συμφωνιών του Αβραάμ, αναφερόμενος στο σχέδιο του αγωγού Ισραήλ-Τουρκίας, το οποίο δεν προχώρησε στο παρελθόν, είπε ότι «θα του έδινε άλλη μια ευκαιρία».
Πρόσθεσε, επίσης, ότι εάν η Άγκυρα εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις της προς τους γείτονές της και προωθούσε την περιφερειακή συνεργασία, θα ήταν «χαρούμενος εάν (σ.σ. η Τουρκία) συμμετείχε στο EastMed Gas Forum».
Προαναγγελία από τον πρέσβη
2. Τα μαύρα σύννεφα που πύκνωναν πάνω από τον EastMed, αλλά και το αμερικανικό «άδειασμα», που είχε προαναγγείλει ο Τζέφρι Πάϊατ τον Σεπτέμβριο του 2021.
Σε εκδήλωση του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων ουδόλως ενθαρρυντικός ήταν. Κάτι που ερμηνεύθηκε ως μείωση των τόνων εκ μέρους της Ουάσιγκτον, προκειμένου να ξεκινήσει μια διαδικασία αποκατάστασης των σχέσεών της με την Άγκυρα.
Ο EastMed, αν υποθέσει κανείς ότι θα κατασκευαστεί, όπως χαρακτηριστικά είχε πει ο Αμερικανός πρέσβης, αφήνοντας έτσι να εννοηθεί ότι μπορεί και να μην φτιαχτεί, θα είναι ο -πιο ακριβός και σε μεγαλύτερο θαλάσσιο βάθος- αγωγός φυσικού αερίου στην ιστορία του κόσμου.
Τόνισε, ακόμα, ότι οι αγορές είναι αυτές που θα κρίνουν εάν τελικά θα υλοποιηθεί το σχέδιο και υπογράμμισε ότι «οι ΗΠΑ ήταν ξεκάθαρες: Θα υποστηρίξουμε ό,τι υποστηρίξουν οι αγορές».
Η «αγορά», όμως, μέχρι στιγμής, δεν φαίνεται να ενδιαφέρθηκε. Τώρα, κάποιοι ευελπιστούν ότι η ΕΕ θα χρηματοδοτήσει το σχέδιο. Κάτι αμφίβολο, εάν ληφθεί υπόψιν ότι ο γερμανικός παράγων προωθεί με ιδιαίτερη ζέση τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Ευρώπη, και ειδικά στην Ελλάδα, την οποία θέλει να μετατρέψει σε ένα απέραντο αιολικό πάρκο. Προς όφελος, βέβαια, των γερμανικών εταιρειών, και των εγχώριων συνεργατών τους.
Πόσο μάλλον, όταν εντός της ΕΕ, μαίνονται οι μάχες ανάμεσα στα λόμπυ των ΑΠΕ και σε εκείνα του φυσικού αερίου και των πυρηνικών εργοστασίων, για το ποιος θα καταφέρει να αποσπάσει το μερίδιο του λέοντος των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων.
Ενεργειακές μπίζνες
Επιπλέον, ο Τ. Πάϊατ είχε πει τότε ότι το φυσικό αέριο, το οποίο ενδέχεται να μεταφέρει ο EastMed θα έχει σχετικά μικρό ρόλο στην εποχή της «ενεργειακής μετάβασης» και δεν είναι η μακροπρόθεσμη απάντηση στο ζήτημα της ενέργειας του πλανήτη. Δηλαδή, όπως άφησε σαφώς να εννοηθεί, στην «πράσινη μετάβαση».
Να σημειωθεί, πάντως, ότι οι ΗΠΑ, προωθούν τα δικά τους ενεργειακά συμφέροντα, τα οποία είναι να πουλήσουν το δικό τους υγροποιημένο αέριο (LNG) στην Ευρώπη, και βέβαια στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
Κάτι που θα γίνει μέσω της Αλεξανδρούπολης, η οποία, εκτός των ενεργειακών στόχων, έχει ήδη μετατραπεί σε διαμετακομιστικό σταθμό αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων προς χώρες της πρώην ανατολικής Ευρώπης.
Επιπλέον, οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται σφόδρα να προωθήσουν τα δικά τους μεγάλα συμφέροντα των ΑΠΕ.
Περιβαλλοντικές «ευαισθησίες» Δένδια
3. Περίπου την ίδια περίοδο, εντύπωση είχε προκαλέσει μια «περίεργη» αναφορά Δένδια, η οποία ερμηνεύθηκε ως η πλήρης ανατροπή της πάγιας πολιτικής της Ελλάδας στον τομέα της έρευνας και εκμετάλλευσης ενεργειακών πόρων στην υφαλοκρηπίδα της.
Ειδικότερα, κατά την επίσκεψή του στη Σαουδική Αραβία, τον Απρίλιο του 2021, σε δηλώσεις του στο αραβικό ΜΜΕ, Arabnews, ο Ν.Δένδιας είπε ότι «η Ελλάδα πιστεύει στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και δεν πρόκειται να αρχίσει να σκάβει τον βυθό της Μεσογείου για να βρει αέριο και πετρέλαιο, για έναν πολύ απλό λόγο: χρειαζόμαστε 10 με 20 χρόνια για να το βρούμε και να το εκμεταλλευτούμε, και από οικονομική άποψη θα ήταν πολύ πιο ακριβό για παράδειγμα από το δικό σας, της Σαουδικής Αραβίας».
Επιπλέον, ανέφερε ότι «η Ελλάδα δεν σχεδιάζει στο άμεσο μέλλον να γίνει χώρα παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου».
Εξαιτίας του θορύβου που προκάλεσαν οι ερμηνείες των δηλώσεων Δένδια, «κύκλοι» του υπουργείου Εξωτερικών έσπευσαν «να τα μαζέψουν», υποστηρίζοντας ότι τα όσα είπε ο Ν. Δένδιας «δεν αφορούν το υπάρχον ενεργειακό πρόγραμμα της χώρας».
Ισχυρίζονταν, ακόμα, ότι «οι απόψεις Δένδια για την πράσινη ενέργεια και την αειφόρο ανάπτυξη είναι γνωστές και διατυπωμένες κατ’ επανάληψη. Η παγκόσμια τάση τείνει προς την κατεύθυνση της προστασίας του περιβάλλοντος, της πράσινης ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών, και υπηρετείται από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, όπως αποδεικνύεται από το μεγάλο βήμα της απολιγνιτοποίησης» (!).
Τhink tank κατά EastMed
4. Οι «ενστάσεις» έναντι του EastMed δεν είναι κάτι καινούργιο. Επανειλημμένως είχαν εκφραστεί, εκτός των άλλων, και από think tank, με σημεία αναφοράς τις ΗΠΑ και χώρες της ΕΕ.
Ενδεικτικά, το think tank, German Marshall Fund of the United States (GMF), τον Απρίλιο του 2019, δημοσίευε νέα ανάλυση για τις γεωπολιτικές εξελίξεις από τις ανακαλύψεις ενεργειακών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο – Κύπρο, που, κατά την άποψη των συντακτών της, αυξάνουν τον ανταγωνισμό, περιθωριοποιούν την Τουρκία και δύνανται να δημιουργήσουν νέες συγκρούσεις στην περιοχή.
http://www.gmfus.org/publications/implications-eastern-mediterranean-gas-turkey
Τα βασικά σημεία της ανάλυσης ήταν τα εξής:
-«Oι ενεργειακοί πόροι στην Α. Μεσόγειο θα έχουν βαθιές επιπτώσεις στην περιφερειακή γεωπολιτική και οικονομική ισορροπία.
-Οι ανακαλύψεις, καθώς και η δημιουργία ενός περιφερειακού ενεργειακού φόρουμ στο Κάιρο (σ.σ. Eastern Mediterranean Gas Forum), θα έχουν σημαντικές γεωστρατηγικές και ενεργειακές επιπτώσεις, με νέες περιφερειακές δυναμικές αλλά και ένταση των ανταγωνισμών για την εκμετάλλευση των νέων πόρων.
Όλα αυτά είναι δυνατόν να δημιουργήσουν νέες συγκρούσεις στην περιοχή, παρά να διευκολύνουν την επίλυση των υφιστάμενων διαφορών ή να οδηγήσουν σε περισσότερη συνεργασία και ευημερία.
-Δεδομένης της ενεργειακά στρατηγικής της θέσης, η Τουρκία είναι η πλέον συμφέρουσα δίοδος για τη κατασκευή υπεράκτιου αγωγού εξαγωγής των ενεργειακών πόρων της περιοχής προς την Ευρώπη και έχει τη φιλοδοξία όχι μόνο να καλύψει την εσωτερική της ενεργειακή ζήτηση, αλλά και να καταστεί ενεργειακός κόμβος για τις ευρωπαϊκές αγορές.
-Την περιθωριοποίηση της Τουρκίας στην περιοχή εντείνει και η σύσταση του Eastern Mediterranean Gas Forum με τη συμμετοχή των Κυπριακής Δημοκρατίας, Ελλάδας, Ισραήλ, Αιγύπτου, Ιταλίας, Ιορδανίας και Παλαιστινιακής Αρχής.
Μιας δυνητικά σημαντικής πρωτοβουλίας για την ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας και ανάπτυξης στον τομέα της ενέργειας, που, εάν επιτύχει να ενισχύσει τη συνεργασία για την εγκαθίδρυση μιας περιφερειακής αγοράς φυσικού αερίου, τότε το περιφερειακό ενεργειακό κέντρο βάρους θα κινηθεί προς την Αίγυπτο.
-Σε μια ευαίσθητη ως προς τις συγκρούσεις περιοχή, οι νέες εντάσεις γύρω από τους ενεργειακούς πόρους είναι άσχημα νέα όχι μόνο για τις εμπλεκόμενες χώρες, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη, τόσο από την πλευρά της ενεργειακής ασφάλειας όσο και της ασφάλειας εν γένει.
-Ο ανταγωνισμός για την εκμετάλλευση νεο-ανακαλυφθέντων πόρων γύρω από την Κύπρο μπορεί να δημιουργήσει νέες συγκρούσεις αντί να διευκολύνει την επίλυση των υφιστάμενων».
Τα παθήματα (δεν γίνονται) μαθήματα
Η περίπτωση του EastMed αποτελεί κλασσική περίπτωση ότι η διπλωματία και η γεωπολιτική δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με επικοινωνιακούς όρους.
Πρόκειται για πεδία που οι ανατροπές των σχεδιασμών είναι συχνές, ενώ τα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα αρκετές φορές αλλάζουν στοχεύσεις και συμμαχίες.
Γι’ αυτό, εξάλλου, απαιτείται εγρήγορση, συνέπεια και όχι ευκαιριακά πυροτεχνήματα, οργανωμένη διπλωματία με στρατηγικούς στόχους και τακτικούς ελιγμούς στην εξωτερική πολιτική, καθώς και διαρκείς μάχες για τα εθνικά συμφέροντα.
Στην αντίθετη περίπτωση, η χώρα μας θα είναι αναγκασμένη να σύρεται πίσω από τις εξελίξεις και τις ορέξεις των μεγάλων δυνάμεων, και να δίνει μάχες οπισθοφυλακών. Όπως άλλωστε γίνεται τώρα με τον EastMed.
Ελληνικό μπλόκο σε Κίνα – Ρωσία
Η περίπτωση του EastMed, επίσης, δείχνει ότι η Ελλάδα, αν και έχει παραχωρήσει στις ΗΠΑ ό,τι της έχει ζητήσει η υπερδύναμη, με αποτέλεσμα να έχει μετατραπεί η χώρα μας σε μια απέραντη αμερικανική βάση, δεν έχει φροντίσει να λάβει τα απαραίτητα ανταλλάγματα από την Ουάσιγκτον.
Η Ελλάδα «πληρώνει» το γεγονός ότι εμφανίζεται ως «δεδομένη» απέναντι στις ΗΠΑ, ενώ, αντίθετα, οι Αμερικανοί απλώς ενδιαφέρονται για τα συμφέροντά τους, έχοντας ως γνώμονα τη φράση ότι στις διεθνείς σχέσεις «δεν υπάρχουν φίλοι, παρά μόνο συμφέροντα».
Να σημειωθεί πως στην εφημερίδα, Καθημερινή της Κυριακής, ο εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας (HALC), Εντι Ζεμενίδης, ήταν κάτι παραπάνω από σαφής. Έγραψε χαρακτηριστικά: «Η Αθήνα, όχι μόνο βοήθησε στον περιορισμό της επιρροής της Μόσχας και του Πεκίνου, αλλά έχει χρησιμεύσει ως παράδειγμα για το πώς η επιρροή αυτή μπορεί να αναστραφεί».