Γράφει: Τίτος Χριστοδούλου
Στην ΕΕ συζητείται η έκδοση κορωνο-ομολόγου. Ουσιαστικά ένα ευρωομόλογο σαν κι αυτό που ποτέ η ΕΕ δεν έβγαλε όταν η Ελλάδα ικέτευε για σωτηρία. Μια έκδοση αυτού του «πολεμικού ομολόγου» είναι επί της ουσίας εκτύπωση χρήματος προκειμένου να αποφευχθεί ακόμη και κατάρρευση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Οι Ευρωπαίοι ανακαλύπτουν τα ελικόπτερα του Αμερικανού κεντρικού τραπεζίτη Μπερνάνκε, για την από των κρουνών του ουρανού παροχή ρευστότητας στις οικονομίες.
Η προσοχή κι η αγωνία για την μάχη κατά του κορωνοϊού επικεντρώνεται αυτήν την ώρα στα νοσοκομεία νοσηλείας των κρουσμάτων και στα εργαστήρια για την εύρεση φαρμάκων, όμως, η μάχη για την επόμενη ημέρα δίνεται στα επιτελεία και κέντρα αποφάσεων για την οικονομία. Όλες οι προβλέψεις δείχνουν ότι η πανδημία του COVID-19 που βρίσκεται σε εξέλιξη έχει ωθήσει τον κόσμο σε ύφεση παγκοσμίων διαστάσεων, και σίγουρα πολύ χειρότερη από αυτήν του 2008. Η οικονομική ζημιά εκδιπλώνεται σε όλες τις χώρες κι εντείνεται παρακολουθώντας την απότομη άνοδο των νέων κρουσμάτων μολύνσεων και των μέτρων περιορισμού που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις. Κι αυτό, καθώς η επιτυχία στον περιορισμό του ιού έρχεται, με κόστος την επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, ανεξάρτητα από το εάν η κοινωνική αποστασιοποίηση και η μειωμένη κινητικότητα είναι εθελοντικές ή επιβεβλημένες.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου αλλά και ο ΟΗΕ έκαναν ήδη λόγο για τεράστια οικονομική κρίση και για απώλεια τουλάχιστον 25 εκατ. θέσεων εργασίας. Τα όπλα κατά του κορωνοϊού γίνονται και μέτρα κατά της οικονομίας, αφού το παγκόσμιο «lockdown», το κλείδωμα των ανοικτών δραστηριοτήτων, η κοινωνική αποστασιοποίηση, το «μένουμε σπίτι» και το τέλος των ταξιδίων κι ελεύθερων συναλλαγών και συναντήσεων δεν μπορεί παρά να ηχούν σήμαντρα θανάτου για την οικονομική ζωή και δραστηριότητα. Τα πάντα έχουν καταρρεύσει, οι αγορές κλυδωνίζονται, η ναυτιλία βρίσκεται στο χείλος της καταστροφής, ο τουρισμός είναι στον αναπνευστήρα, η κατανάλωση είναι σε ελεύθερη πτώση και κάθε οικονομική δραστηριότητα έχει παγώσει μαζί με τα 3 δις ανθρώπων που βρίσκονται σε καραντίνα. Η επιστροφή στην κανονικότητα πρέπει κυρίως να ερμηνευθεί σαν «επανεκκίνηση της οικονομίας» και «έξοδος από την ύφεση», προβληματική, ωστόσο, όσο και ο σχεδιασμός ή η ετοιμότητα για μια διαφορετική ζωή σε μια νέα μεταϊική ή ιογενή κατάσταση.
Η Κίνα ήταν η πρώτη χώρα που βίωσε την πλήρη ισχύ της νόσου, κι αναμένεται να υποστεί τα 2/3 των οικονομικών συνεπειών της. Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία βρίσκονται τώρα σε οξεία φάση της επιδημίας, ακολουθούμενες από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο αριθμός των ενεργών περιπτώσεων αυξάνεται ραγδαία και είναι πρώτη χώρα σε αριθμό θανάτων, ενώ πρωτιά στην Ευρώπη κατέκτησε κι η Βρετανία. Kαταστροφική ύφεση σε όλο το εύρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως αποτέλεσμα της πανδημίας προέβλεψε η Κομισιόν, συγκρίνοντάς την με την Μεγάλη Ύφεση του 1929, με πτώση-ρεκόρ 7,7% φέτος στην Ευρωζώνη, αλλά με πρόβλεψη δυναμικής ανάκαμψης 6,3% το 2021, σε μια αισιόδοξη, έτσι, εικόνα μιας ύφεσης σε σχήμα V, με απότομη συρρίκνωση και όμοια ταχεία έξοδο από την κρίση. Παραστατικά, ο Ευρωπαίος Οικονομικός Επίτροπος Πάολο Τζεντιλόνι δήλωσε ότι «η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε ένα οικονομικό σοκ, που δεν έχει προηγούμενο μετά την Μεγάλη Ύφεση του 1929». Ο Επίτροπος προέβλεψε ότι «το βάθος και η ισχύς της ανάκαμψης θα είναι διαφορετικά από χώρα σε χώρα, ανάλογα με την ταχύτητα με την οποία θα μπορέσουν να άρουν τα μέτρα περιορισμού, την σημασία των υπηρεσιών σε κάθε οικονομία και τους οικονομικούς πόρους κάθε χώρας».
Οι χώρες για τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει φέτος την χειρότερη συρρίκνωση είναι κατά σειράν η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία, οι τρεις χώρες που εξαρτώνται ιδιαίτερα από την πορεία του τουρισμού και τα έσοδα από αυτόν. Μια χώρα που είναι μεν τουριστική αλλά διαθέτει και βαριά βιομηχανία, η Γαλλία, δεν αναμένεται να έχει καλύτερες επιδόσεις, καθώς γι’ αυτήν προβλέπεται ύφεση στα 8,2%. Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, η Γερμανία, που βασίζεται ιδιαίτερα στις εξαγωγές, θα δει το ΑΕΠ της να συρρικνώνεται κατά 6,5% το 2020, ενώ η Ολλανδία κατά 6,8%, σύμφωνα με τις εαρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο Βάλντις Ντομπρόβσκις, ένας εκ των τριών αντιπροέδρων της Κομισιόν, εμφανίστηκε συγκρατημένος για το μέλλον: «Αυτήν την στιγμή μπορούμε να κάνουμε μόνο προσωρινές προβλέψεις για το εύρος και την βαρύτητα του σοκ του κορωνοϊού στις οικονομίες μας».
Στις ΗΠΑ, οι αιτήσεις για επιδόματα ανεργίας αυξάνονται σπειροειδώς, κι ο συνολικός αριθμός των άνεργων Αμερικανών έχει σκαρφαλώσει στα 22 εκατομμύρια τον τελευταίο μήνα – διαγράφοντας ουσιαστικά τις θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν τα τελευταία 11 χρόνια. Στα 37 εκατ. εξάλλου ανεβάζει τις θέσεις εργασίας που μπορούν να χαθούν στις ΗΠΑ, ως τον Μάιο, η Goldman Sachs. Οι περισσότεροι οικονομολόγο προβλέπουν μια «βουτιά» τουλάχιστον 30% του αμερικανικού ΑΕΠ. Η JP Morgan, μάλιστα, προβλέπει ακόμα μεγαλύτερη πτώση, της τάξης του 40%, καθώς και εκτίναξη της ανεργίας στο 20% για τον Απρίλιο.
Καθώς η συνολική ζημία από την κρίση της πανδημίας του νέου κορωνοϊού στην παγκόσμια οικονομία υπολογίζεται στα 347 δισεκατομμύρια δολάρια, το φάρμακο για την οικονομική στενότητα που έφερε η κρίση της πανδημίας και το πάγωμα της οικονομικής δραστηριότητας, η μόνη δυνατή υπό τις περιστάσεις ώθηση για επανεκκίνηση, μπορεί να είναι το άνοιγμα των χρηματοδοτικών κρουνών των Κεντρικών Τραπεζών και κυβερνήσεων. Ναι, νεοφιλελεύθεροι, επιστροφή στον κρατισμό είναι στα χαρτιά.
Στην ΕΕ συζητείται η έκδοση κορωνο-ομολόγου. Ουσιαστικά ένα ευρωομόλογο σαν κι αυτό που ποτέ η ΕΕ δεν έβγαλε όταν η Ελλάδα ικέτευε για σωτηρία. Μια έκδοση αυτού του «πολεμικού ομολόγου» είναι επί της ουσίας εκτύπωση χρήματος, προκειμένου να αποφευχθεί ακόμη και κατάρρευση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Οι Ευρωπαίοι ανακαλύπτουν τα ελικόπτερα του Αμερικανού κεντρικού τραπεζίτη Μπερνάνκε, για την από των κρουνών του ουρανού παροχή ρευστότητας στις οικονομίες.
Τι σχήμα θα έχει η «έξοδος» από την ύφεση;
Οι οικονομολόγοι έπιασαν το αλφαβητάρι των ανακάμψεων, για να ελπίσουν ανάλογα το σχήμα, δηλαδή την ταχύτητα της ανάκαμψης. V, U ή L, για τους απαισιόδοξους; Βέβαια, σαν απαισιόδοξο γράμμα υπάρχει και το… «Ι», αλλά, όπως με τις τρίχες των φαλακρών, υπάρχει πάντα ένα πάτωμα για να σταματά η πτώση.
Η «γεωμετρία του οικονομικού σοκ» του κορωνοϊού
• Σχήμα V: Στην κρίση του 2008, ο Καναδάς απέφυγε μια τραπεζική κρίση: η πίστωση συνέχισε να ρέει και ο σχηματισμός κεφαλαίου δεν διακόπηκε σημαντικά. Η αποφυγή μιας βαθύτερης κατάρρευσης βοήθησε στη διατήρηση της εργασίας και στην πρόληψη της ατροφίας δεξιοτήτων. Το ΑΕΠ μειώθηκε, αλλά ουσιαστικά ανέκαμψε στην πορεία του πριν από την κρίση. Αυτό είναι χαρακτηριστικό ενός κλασικού σοκ «σχήματος V», όπου η έξοδος μετατοπίζεται αλλά η ανάπτυξη τελικά ανακάμπτει στην παλιά της πορεία.
• Σχήμα U: Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μια πολύ διαφορετική πορεία. Η ανάπτυξη έπεσε απότομα και ποτέ δεν ανέκαμψε στην πορεία της πριν από την κρίση. Σημειώστε ότι ο ρυθμός ανάπτυξης ανέκαμψε μεν (οι κλίσεις είναι οι ίδιες), αλλά το χάσμα μεταξύ της παλιάς και της νέας πορείας παραμένει μεγάλο, κάτι που αντιπροσωπεύει μια εφάπαξ ζημία στην πλευρά της προσφοράς της οικονομίας και απεριόριστα χαμένη παραγωγή. Αυτό οφείλεται σε μια βαθιά τραπεζική κρίση που διέκοψε την χορήγηση πιστώσεων. Καθώς η ύφεση συνεχίστηκε, έπληξε περισσότερο την προσφορά εργασίας και την παραγωγικότητα. Οι ΗΠΑ το 2008 είναι ένα κλασικό «σχήμα U» – μια πολύ πιο δαπανηρή έκδοση από το σχήμα V του Καναδά.
• Σχήμα L: Η Ελλάδα είναι το τρίτο παράδειγμα και μακράν το χειρότερο σχήμα – όχι μόνο η χώρα δεν ανέκαμψε ποτέ την προηγούμενη πορεία παραγωγής της, αλλά και ο ρυθμός ανάπτυξής της μειώθηκε. Η απόσταση μεταξύ της παλιάς και της νέας διαδρομής διευρύνεται, με την χαμένη παραγωγή να αυξάνεται συνεχώς. Αυτό σημαίνει ότι η κρίση άφησε διαρκή διαρθρωτική ζημία από την πλευρά της προσφοράς στην οικονομία. Οι εισροές κεφαλαίου, οι εισροές εργασίας και η παραγωγικότητα έχουν υποστεί επανειλημμένες ζημιές. Η Ελλάδα μπορεί να θεωρηθεί ως παράδειγμα σχήματος L, μακράν το πιο ολέθριο σχήμα.
Λοιπόν, τι κινεί την «γεωμετρία του σοκ» όπως φαίνεται παραπάνω; Ο βασικός καθοριστικός παράγοντας είναι η ικανότητα του σοκ να βλάψει την πλευρά της προσφοράς σε μια οικονομία και πιο συγκεκριμένα την δημιουργία κεφαλαίων. Όταν η πιστωτική διαμεσολάβηση διακόπτεται και το κεφάλαιο δεν αυξάνεται, η ανάκαμψη είναι αργή, οι εργαζόμενοι αποχωρούν από το εργατικό δυναμικό, οι δεξιότητες χάνονται, η παραγωγικότητα είναι μειωμένη. Το σοκ γίνεται δομικό.
Πού ταιριάζει το σοκ του κορωνοϊού μέχρι στιγμής; Η ένταση του σοκ θα καθοριστεί από τις υποκείμενες ιδιότητες του ιού, τις πολιτικές απαντήσεις, καθώς και από τη συμπεριφορά των καταναλωτών και των εταιρειών ενόψει των αντιξοοτήτων. Αλλά το σχήμα του σοκ καθορίζεται από την ικανότητα του ιού να βλάψει την πλευρά της προσφοράς στις οικονομίες, ιδίως τον σχηματισμό κεφαλαίου. Σε αυτό το σημείο, τόσο ένα βαθύ σχήμα V όσο και ένα U είναι εύλογα. Η μάχη μπροστά είναι να μην μας κολλήσουν… αρχάριοι ηγέτες οδηγοί στο L…