Ελεύθερη πτώση της τιμής του πετρελαίου και ο πόλεμος μεταξύ των ενεργειακών δυνάμεων – Η Λαγκάρντ δεσμεύτηκε να στηρίζει τα κράτη, τη ρευστότητα και την αγορά όσο κρατά η κρίση, χωρίς κανείς να προσδιορίζει επακριβώς το τέλος της, τις ζημίες και τα εκατομμύρια των ανέργων
Ο κορωνοϊός προελαύνει και αφήνει πίσω του ανθρώπινες ζωές, απειλώντας, ταυτοχρόνως, την παγκόσμια οικονομία και δη την ευρωπαϊκή. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανοίγει τις στρόφιγγές της και είναι έτοιμη να αποδεσμεύσει το ποσό των 2,3 τρισεκατομμυρίων ευρώ για τη στήριξη της οικονομίας και της αγοράς, που βρίσκονται μαζί με τα χρηματιστήρια σε ελεύθερη πτώση. Η Πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ έχει επισημάνει ότι θα εκδώσει εντός του 2020 1 τρις ευρώ και ότι η ΕΚΤ θα στηρίζει τα κράτη της Ευρωζώνης όσο η κρίση διαρκεί. Η ρευστότητα σώζει την κατάσταση.
Αλλαγή κανόνων
Επί του παρόντος δεν υπάρχει σενάριο πότε είναι πιθανό να τερματιστεί η οικονομική κρίση. Πάντως, η παγκόσμια αγορά δεν μπορεί να λειτουργεί με τους κανόνες που λειτουργούσε ώς σήμερα. Αλλιώς, θα καταρρεύσει. Επιβάλλεται ευελιξία. Και νέοι τρόποι διαχείρισης της κρίσης και του τρόπου σταθερότητας, που αφορούν στα δημοσιονομικά, στις εργασιακές σχέσεις, στα δάνεια και στους τρόπους ανάκαμψης. Δεν γίνεται λόγος για ανάπτυξη, διότι πια οι περισσότερες οικονομίες μπαίνουν σε ύφεση, ενώ, πλέον, κανείς δεν γνωρίζει τον αριθμό των ανέργων. Γινόταν λόγος πριν από δέκα ημέρες για 4 εκατομμύρια ανέργους και σήμερα ο αριθμός εκτοξεύεται στα 25 εκατομμύρια! Εδώ πλέον θα πρέπει να επιστρατευτεί η εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και άλλων πολέμων.
Εκπέμπει SOS η Ιταλία, ο τουρισμός και οι αεροπορικές εταιρείες
Οι μεγάλες βιομηχανίες παγώνουν την παραγωγή, μεγάλος αριθμός εταιρειών αναστέλλουν τις εργασίες χωρίς να είναι βέβαιο πότε και αν θα επανέλθουν, ενώ τόσο ο τουρισμός όσο και οι αεροπορικές εταιρείες στέλνουν SOS. Κάποιες εξ αυτών αντέχουν και δεν αντέχουν ώς το τέλος Απριλίου, ενώ την ίδια στιγμή εκφράζονται φόβοι και για το τραπεζικό σύστημα, αφού η Ιταλία, και δη οι τράπεζές της, που είχαν ήδη σοβαρό πρόβλημα, κλονίζονται. Και θα κλονιστούν ακόμη περισσότερο εάν παραταθεί η κατάρα του κορωνοϊού. Ενώ το 2019 είχαν μιαν ανάκαμψη της τάξης του 8% σε ό,τι αφορά τα κέρδη, σήμερα εκτιμάται ότι θα εμφανίσουν μείωση της τάξης του 4%. Όσο, δε, για τον τουρισμό γενικότερα και ειδικότερα για τον κυπριακό, θέλει μεγάλη τύχη για να σωθεί η παρτίδα. Διότι δεν εξαρτάται μόνο από εμάς, εάν δηλαδή θα μπορούμε να καθαρίσουμε ώς τα μέσα Μαΐου π.χ., αλλά εάν μπορούν ή όχι οι ξένοι να έρθουν, εάν έχουμε πτήσεις και από πού, καθώς και αν υπάρχει χρήμα στην αγορά ώστε να μπορεί να ξοδευτεί για διακοπές. Δεν εξαρτάται μόνο από τη δική μας πορεία, αλλά και από την πορεία των άλλων κρατών. Συνεπώς, είναι επιβεβλημένη η εκπόνηση εναλλακτικών του τουρισμού σεναρίων για την τόνωση της οικονομίας με χρήμα από έξω προς τα μέσα ή με εσωτερικές περικοπές. Μακάρι να εξελιχθεί το θετικότερο των σεναρίων, όμως θα πρέπει να εξεταστούν και οι άλλες χειρότερες εξελίξεις και τρόποι αντίδρασης.
Μηδενίζονται τα ομόλογα
Το 36% των κρατικών ομολόγων έχουν μηδενική απόδοση, ενώ το 2016 έφτανε σε απόδοση 50%. Το πενταετές κρατικό ομόλογο της Κύπρου είναι στο 0,66%. Συνεπώς, η ΕΚΤ έρχεται να δώσει φτηνά δάνεια και να αγοράσει ομόλογα αφενός για να στηρίξει τα κράτη και τη ρευστότητα και αφετέρου την αγορά, αφού η προσφορά θα γίνεται με χαμηλό επιτόκιο δανείου. Εφόσον η ΕΚΤ προσφέρει στις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες χρήματα με χαμηλό επιτόκιο, ακόμη και αρνητικό, και αυτές με τη σειρά τους θα μπορούν να δανείζουν χαμηλότοκα. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο σημερινό, αλλά θα συνεχιστεί και όταν θα τερματιστεί η προέλαση του κορωνοϊού, οπότε οι εταιρείες θα μετρήσουν τις ζημιές και αρκετές εξ αυτών θα παραμείνουν κλειστές ή θα πρέπει να αιμοδοτηθούν για να επιβιώσουν. Είναι θέμα ρευστότητας της αγοράς. Στην παρούσα φάση ανακοινώνονται συνεχή μέτρα από τα κράτη, όπως και στην Κύπρο, με τη στήριξη της ΕΕ, λαμβανομένων των δημοσιονομικών, και των συναφών αποφάσεων της ΕΕ για ελαστικότητα στο Σύμφωνο Σταθερότητας (κάτω του 3% επί του ΑΕΠ το δημοσιονομικό έλλειμμα και κάτω του 60% επί του δημόσιου χρέους).
40 δις για τις εταιρείες και 1,4 δις από την Κεντρική Τράπεζα
Ήδη η ΕΚΤ έχει απελευθερώσει 750 δις ευρώ για την αγορά δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Το πόσο αυτό είναι πρόσθετο στην προηγούμενη απόφαση για αγορά αξιογράφων της τάξης των 120 δις ευρώ. Κανείς δεν γνωρίζει πότε θα τελειώσει η κατάσταση. Η κ. Λαγκάρντ επισήμανε ότι ενόσω η κρίση κρατεί, η ΕΚΤ θα χρησιμοποιεί όλα τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή της και θα συνεχίσει ώς το τέλος να αγοράζει κρατικά ομόλογα. Μέσα σε αυτό το σκηνικό η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου προσφέρει στις εμπορικές τράπεζες 1,4 δις ευρώ (ποσό περί του 25% επί του ΑΕΠ) για: Α. Να μπορούν να δανείσουν με πιο χαλαρά κριτήρια (μηδενικές χρεώσεις – χαμηλά επιτόκια). Β. Να γίνει μείωση δόσεων δανείων ή για να αντέξουν στην περίπτωση κατά την οποία δάνεια δεν θα μπορούν να πληρωθούν.
Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων αποφάσισε την αποδέσμευση 40 δις ευρώ για να στηριχθούν οι επιχειρήσεις, που πλήττονται από τον κορωνοϊό. Το ήμισυ του ποσού αυτού θα διατεθεί ως εξής:
1) 10 δις ευρώ προορίζονται για τράπεζες για την παροχή κεφαλαίου κίνησης σε Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και 2) τα υπόλοιπα 10 δις ευρώ για την αγορά δανείων με εξασφάλιση. Η τελευταία δόση έχει επίσης ως στόχο να διευκολύνει τις τράπεζες να δανείζουν χρήματα σε εταιρείες.
Τιμές αργού σε ελεύθερη πτώση
Βεβαίως, ο κορωνοϊός προκαλεί τρομερά προβλήματα και στον χώρο της ενέργειας. Η περιορισμένη ζήτηση φέρνει πτώση των τιμών και οικονομικό πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας. Οι δυο ενεργειακές δυνάμεις δεν τα βρήκαν μεταξύ τους στις 6 Μαρτίου και η τιμή του αργού βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Ούτε οι μεν ούτε οι δε δέχθηκαν να προχωρήσουν σε περιορισμό της παραγωγής. Τα κίνητρα της Μόσχας είναι πρόδηλα. Καθότι υποφέρει από τις κυρώσεις που της επιβλήθηκαν από την κατοχή της Κριμαίας, η Ρωσία είχε κρατήσει σχετικά μειωμένη την παραγωγή της για χρόνια συγκριτικά με αυτήν της Σαουδικής Αραβίας, η οποία επέτρεψε στους Αμερικανούς παραγωγούς σχιστόλιθου να αποκτήσουν μερίδιο αγοράς εις βάρος των ρωσικών εταιρειών. Τώρα, στόχος της Μόσχας είναι η μείωση των τιμών και η αύξηση της μερίδας στην ενεργειακή αγορά, γεγονός που προκαλεί τη Σαουδική Αραβία και πονοκέφαλο στις ΗΠΑ. Φαίνεται, δε, ότι στην παρούσα φάση ευνοείται η Κίνα.
Ο πόλεμος Ρωσίας, Σ. Αραβίας, ΗΠΑ και Κίνας
Υπό αυτές τις συνθήκες, ενώ η Μόσχα υπολογίζει να αυξήσει την παραγωγή από 200 χιλιάδες βαρέλια σε 500 χιλιάδες την ημέρα, η Σαουδική Αραβία προγραμματίζει να αυξήσει την παραγωγή της στα 3,5 εκ. βαρέλια την ημέρα. Το ζήτημα γίνεται πιο περίπλοκο. Οι ΗΠΑ με την αύξηση παραγωγής σχιστόλιθου κάλυπταν μεγάλο μέρος των εσωτερικών αναγκών τους και ως εκ τούτου μπορούσαν να αυξήσουν τις εξαγωγές τους σε πετρέλαιο. Τώρα, η μείωση της τιμής του πετρελαίου προκαλεί: Α) Προβλήματα στην εκμετάλλευση του σχιστόλιθου αφού η χαμηλή τιμή δεν συμφέρει στην παραγωγή του. Β) Προβλήματα στις εταιρείες των ΗΠΑ, οι οποίες σημειώνουν μεγάλες απώλειες, σε μια περίοδο κατά την οποία η χώρα έχει κτυπηθεί από τον κορωνοϊό.
Υπάρχει, βεβαίως, ακόμη ένα σενάριο. Αυτός ο πόλεμος του πετρελαίου να πλήξει κυρίως τη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία λόγω της χαμηλής τιμής και του ότι η αγορά έχει πνιγεί από την υπερπαραγωγή, οπότε κάποιος θα την πατήσει ή και οι δυο. Ελεύθερη πτώση τιμών και όποιος αντέξει. Όφελος από το σκηνικό φαίνεται να έχουν: Πρώτο, η Κίνα, η οποία αφενός βγαίνει από την κρίση του κορωνοϊού και αφετέρου έχει από τις μεγαλύτερες ανάγκες πετρελαίου. Ταυτοχρόνως, είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες εισαγωγές. Οπότε εφόσον λειτουργούν οι εργοστασιακές της μονάδες, την ίδια στιγμή, μάλιστα, που κλείνουν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, κερδίζει μεσοπρόθεσμα συγκριτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Έχει χαμηλό κόστος και παραγωγή. Δεύτερο, οι καταναλωτές, των οποίων, όμως, οι ανάγκες είναι περιορισμένες λόγω του κορωνοϊού. Το πρόβλημα έχει ως εξής: Οι καταναλωτές κινδυνεύουν να έχουν, στην προσθαφαίρεση, πολύ περισσότερο κόστος από την απώλεια εισοδημάτων ή εργασίας συγκριτικά με το όποιο δυνατό όφελος θα μπορούν να έχουν από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, υπό την έννοια ότι οι μετακινήσεις αυτοκινήτων και αεροσκαφών (μείωση τιμής των εισιτηρίων) είναι περιορισμένες.
Γεωπολιτικά ζητήματα και ακραία φαινόμενα
Το πρόβλημα των τιμών του πετρελαίου και ο κορωνοϊός γεννά και γεωπολιτικά ζητήματα. Σε περιόδους που εγείρονται θέματα οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, εγείρονται και ζητήματα αλλαγών στην ιεραρχία του διεθνούς συστήματος και της διαχείρισης των προβλημάτων που προκύπτουν. Οπότε, όταν δεν υπάρχει ορθολογισμός, εγκυμονείται πάντα ο κίνδυνος και άλλης μορφής ακραίων τρόπων δράσης πέραν των οικονομικών όταν απειλούνται ισοζύγια δυνάμεων. Όσο η κρίση διαρκεί, τόσο περισσότερο η απειλή ακραίων φαινομένων θα υπάρχει στο διεθνές σύστημα, ειδικά μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.
Τι μας θυμίζει ο κορωνοϊός
Πέραν των ανωτέρω προβάλλεται και η οικολογική αντίληψη, συμφώνως με την οποία, η πτώση της τιμής του πετρελαίου δεν είναι πάντα ένα γεγονός θετικό, διότι αναγκάζει την παγκόσμια οικονομία να παραμένει προσκολλημένη στο φυσικό αέριο και δη στο πετρέλαιο, με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται η πολιτική περί των εναλλακτικών μορφών ενέργειας στον βωμό του κέρδους. Άλλωστε, και η κρίση του κορωνοϊού έχει εξαπλωθεί ως αποτέλεσμα των οικονομικών και άλλων συμφερόντων. Οι Κινέζοι απέκρυβαν το γεγονός. Υπάρχουν, μάλιστα, επί τούτου στοιχεία. Φοβούνταν τον αποκλεισμό και το οικονομικό και εμπορικό κόστος. Αποκάλυψαν την αλήθεια όταν η κατάσταση ήταν ήδη προχωρημένη και όταν δεν μπορούσαν να την κρύψουν. Για τους ίδιους, εμπορικούς και οικονομικούς, αλλά και συναισθηματικούς λόγους, οι Ευρωπαίοι δεν πήραν άμεσα δραστικά μέτρα αφενός έναντι της Κίνας, η οποία έπρεπε να μπει σε καραντίνα προτού εξαπλωθεί ο ιός, και, αφετέρου, έναντι του εαυτού τους. Τώρα, αληθές είναι ότι όλοι τρέχουμε και δεν φτάνουμε για να σώσουμε την ευρωπαϊκή, την αμερικανική και την παγκόσμια οικονομία, αναζητώντας εναγωνίως το εμβόλιο για τον κορωνοϊό, που θα είναι έτοιμο, όπως οι επιστήμονες εξηγούν, σε ένα χρόνο με δεκαοκτώ μήνες. Ως τότε πρέπει να αντέξουμε και ως άτομα και ως κοινωνίες. Για να δούμε, λοιπόν, πόσο αποτελεσματικοί θα είναι οι εμβολιασμοί της ΕΕ και της ΕΚΤ στην αγορά, σε μια εποχή, που είχαμε όλοι ξεχάσει πόσο σημαντική είναι η αξία της ανθρώπινης ζωής και την οποία μας θυμίζει ο κορωνοϊός με τον πιο σκληρό τρόπο.
Γιάννος Χαραλαμπίδης
Δρ των Διεθνών Σχέσεων