Γράφει ο Παναγιώτης Πετράκης
Καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και άμισθος ειδικός σύμβουλος του υπουργού Οικονομικών Χρήστου Σταϊκούρα
Όταν στην αρχή της κρίσης του κορονοϊού με ρωτούσαν για το ποιες, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να είναι οι επιπτώσεις της εμφάνισής του προέτασσα, και εξακολουθώ να τονίζω, ότι αυτό που ισχύει σήμερα είναι ότι διερχόμαστε μία περίοδο πολύ υψηλής αβεβαιότητας όπου «δεν γνωρίζουμε τι δε γνωρίζουμε». Παρόμοιος χαρακτηρισμός είχε ισχύσει στην μεγάλη ύφεση του 2008 και είχε επίσης ισχύσει σ’ ένα βαθμό τον Σεπτέμβριο του 2011 όταν ο κόσμος είχε φοβηθεί ότι η Ιταλία οδηγείτο με την κρίση του χρέους στα βράχια. Όμως τότε οι περιοχές που κάλυπτε, η έλλειψη γνώσεων αφορούσαν οικονομικές μονάδες (ποιες τράπεζες είχαν στερέψει από ρευστότητα κ.τ.λ.) ενώ σήμερα η άγνοιά μας αναφέρεται σε θέματα μετάλλαξης του ιού, ταχύτητας και τρόπων διασποράς κ.τ.λ. Έτσι ενώ με την άφιξη του αναπάντεχου «μαύρου κύκνου» υπάρχει πολύ υψηλή αβεβαιότητα και ο δείκτης φόβου των αγορών έφθασε ουσιαστικά τόσο υψηλά (33%) όπως τότε στην περίπτωση της Ιταλίας του 2011, οι αρνητικές οικονομικές προβλέψεις μας για τα αποτελέσματα της επιδημίας είναι σχετικά μετριοπαθείς.
Η κινεζική ανάπτυξη εκτιμάται ότι το πρώτο τρίμηνο του 2020 θα αναπτυχθεί κατά 4% έναντι 5,9% που προβλεπόταν πριν την κρίση και για όλο τον χρόνο θα φτάσει στο 5,3% έναντι 5,9%. Όμως το 2021 εκτιμάται ότι θα επιστρέψει στο 6% (!) έναντι 5,8% που προβλεπόταν.
Η επιδείνωση της Κινεζικής οικονομίας θα επηρεάσει την οικονομία της Ευρωζώνης αλλά και ολόκληρου του κόσμου αλλά σε μικρότερο βαθμό. Η Κίνα είναι ένας από τους τρεις μείζονες εταίρους της Ευρώπης αφού απορροφά το 7,5% των συνολικών της εξαγωγών και 14% των εισαγωγών της. Το εμπόριο της περιλαμβάνει κυρίως βιομηχανικά προϊόντα, μηχανήματα και μέσα μεταφοράς. Εκτιμάται ότι το 1,8% της προστιθέμενης αξίας της Ευρωζώνης είναι εκτεθειμένο στην Κίνα με την Γερμανία να έχει την υψηλότερη επαφή περίπου 2,7% ενώ η Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία έχουν μικρότερες.
Η κρίση διέρχεται μέσω της διαταραχής διαφορετικών τομέων οικονομικής δραστηριότητας αναλόγως της χώρας στην οποία εμφανίζεται. Στην ανατολική Ασία διαταράσσει κυρίως την καταναλωτική ζήτηση, τις γραμμές παραγωγής, τον τουρισμό, τις διεθνείς μετακινήσεις και το διεθνές θαλάσσιο εμπόριο.
Στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες, όπως η Ιταλία, πλήττει τις κατασκευές, την βιομηχανία, την διαμονή, τα ξενοδοχεία, εστιατόρια κ.λ.π. τις τέχνες και τις συναφείς ανθρώπινες δραστηριότητες, την εκπαίδευση κ.τ.λ.
Γενικά πάντως θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το ξέσπασμα το SARS το 2004 και οι επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου έδειξαν ότι οι φόβοι και οι επιχειρηματικές προσδοκίες βυθίστηκαν πολύ περισσότερο από ότι πράγματι μειώθηκε εξαιτίας των γεγονότων αυτών το ΑΕΠ. Με άλλα λόγια ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι ο φόβος και η αβεβαιότητα κινούνται αρνητικά πολύ περισσότερο από τα πραγματικά γεγονότα εξέλιξης της οικονομίας.
Αυτό οφείλεται σε μία σειρά από παράγοντες όπως είναι η λειτουργία του ανθρώπινου μυαλού που έχει μία τάση να κινείται γρηγορότερα προς τις μικρές αρνητικές πιθανότητες, στους αυτόκλητους αναλυτές οι οποίοι μπερδεύουν τις πωλήσεις των επιχειρήσεων με το ΑΕΠ (αν και υπάρχει σχέση αλλά αρκετά πιο σύνθετη) στον τρόπο που λειτουργούν τα κανάλια ενημέρωσης και ιδιαίτερα τα ηλεκτρονικά μέσα κ.τ.λ.
Παρόλα αυτά υπάρχουν τρία σημεία που θα πρέπει να προσέξουμε στην παρούσα κρίση. Το πρώτο αφορά την κατεύθυνση των πραγμάτων στην παγκόσμια οικονομία. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι εμφιλοχωρεί μία σοβαρότερη οικονομική κρίση μετά από τη συνεχή δεκαετή άνοδο της οικονομίας. Μέχρι τώρα οι κεντρικές τράπεζες την απομακρύνουν φορτώνοντας με ρευστότητα το οικονομικό σύστημα. Αυτό το φόρτωμα θα επιταχυνθεί τώρα, ιδίως στην Κίνα, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις του Covid-19. Αυτή η επιτάχυνση στερεί όπλα από τις μελλοντικές δυνατότητες αντιμετώπισης της κρίσης σ’ ένα ήδη εξαντλημένο οπλοστάσιο στο οποίο ήδη γινόταν εκτεταμένη χρήση. Αυτό μας κάνει να σκεφτούμε ότι η ύφεση που αναμενόταν μετά το 2020 να έλθει πιο σύντομα. Πάντως θα έχει μάλλον χαρακτηριστικά κυκλικής (ίσως αξιόλογης) ύφεσης και δεν θα είναι περιστατικό Lehman Brothers.
Το δεύτερο σημείο αφορά το γεγονός ότι ο ιός χτύπησε βιομηχανικές περιοχές της Κίνας και διαταράχθηκαν οι διεθνείς γραμμές παραγωγής και προσφοράς υπηρεσιών σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτή η διαταραχή των διεθνών γραμμών παραγωγής στο βαθμό που θα υπερβεί τις δυνατότητες των αποθεμάτων ενδιάμεσων εισροών που συνήθως αντέχουν περίπου τρεις μήνες, θα δημιουργήσει ευρύτερα προβλήματα. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρόλο που η Κίνα προμηθεύει το 13% των εισαγωγών των βιομηχανικών προϊόντων των επιχειρήσεων των ΗΠΑ, 33% όλων των βιομηχανικών εταιρειών εισάγουν κάποιες εισροές από την Κίνα.
Το τρίτο σημαντικό σημείο είναι ότι ο ιός έπληξε την Ιταλία κατά τρόπο μυστηριώδη μέχρι σήμερα! Την μόνη χώρα στην οποία δε θα θέλαμε να συμβεί κάτι τέτοιο λόγω του υπερβολικού χρέους της και της στασιμότητας οικονομικής ανάπτυξης. Κτύπησε την οικονομία της οδηγώντας την σε ύφεση (ίσως -0,1% για το 2020 από στάσιμη που ήταν η πρόβλεψη μέχρι σήμερα) προκαλώντας φυγή από τα ομόλογά της λόγω πολύ υψηλής σχέσης χρέους προς ΑΕΠ, γεγονός που επηρεάζει και τα δικά μας ομόλογα λόγω κυρίως της ομοιότητας της παθογένειας. Με άλλα λόγια η κρίση έπληξε τον ασθενή της Ευρώπης με οικονομικές συνέπειες για όλη την ευρωζώνη.
Οι επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα θέλουν πολύ προσεκτική αποτίμηση παρόλο που σε γενικές γραμμές βρισκόμαστε εκτός διεθνών γραμμών παραγωγής αλλά εξαρτώμεθα σημαντικά από τον τουρισμό. Προσεχώς θα υπάρξουν σχετικές εκτιμήσεις αλλά σε γενικές γραμμές οι αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ εκτιμούμε ότι θα έχουν μικρό δεκαδικό αριθμό, εάν βεβαίως διατηρηθεί η κρίση παγκοσμίως πέραν του πρώτου τριμήνου.
Η γενική εκτίμηση πάντως σήμερα (τονίζουμε σήμερα, 26/2) που γράφεται το σημείωμα αυτό) είναι ότι με δεδομένο ότι ο παγκόσμιος ρυθμός μεταβολής των νέων Covid-19 περιπτώσεων επιβραδύνεται οι πιθανότητες να μετατραπεί σε πανδημία είναι περιορισμένες. Έτσι τα παγκόσμια βραχυχρόνια αρνητικά αποτελέσματα δε θα διαρκέσουν. Αντιθέτως εάν η κρίση μετατρεπόταν σε πανδημία, θα υπήρχαν μεσομακροπρόθεσμες οικονομικές επιπτώσεις με κύριο πρώτο θύμα την αύξηση του κινδύνου στις χρηματοοικονομικές αγορές.