Σε προβληματική τροχιά κινείται η τουρκική οικονομία. Από το τέταρτο τρίμηνο του 2018 και για τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2019 συρρικνώθηκε κατά -1,39%, όχι τόσο πολύ όσο πρόβλεπαν οι σχετικές εκτιμήσεις. Ας σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2009, η συρρίκνωση είχε ανέλθει στο -5%. Είχε προηγηθεί η υποτίμηση της τουρκικής λίρας, κατά 30%, μετά τη νομισματική κρίση του Αυγούστου 2018.
Με όπλο τις δημόσιες δαπάνες, στο πλαίσιο της επεκτατικής νομισματικής πολιτικής, στο τρίτο τρίμηνο του 2019 ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ επανήλθε σε θετικό πρόσημο (0,9% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2018). Θα πρέπει να αναμένουμε τα αποτελέσματα του τετάρτου τριμήνου 2019 για να δούμε την ετήσια μεγέθυνση του ΑΕΠ. Όλα αυτά, βέβαια, με βάση τα στοιχεία της Τουρκικής Στατιστικής Υπηρεσίας. Πάντοτε υπάρχει η πιθανότητα χειραγώγησης των στοιχείων.
Η τάση υποτίμησης της τουρκικής λίρας περιορίστηκε ως αποτέλεσμα των συστηματικών κυβερνητικών παρεμβάσεων. Κυρίως μέσω της χειραγώγησης της πιστωτικής πολιτικής των κρατικών τραπεζών στις εγχώριες και διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Η νομισματική κρίση και η δραστική υποτίμηση του νομίσματος που αυτή επέφερε, προκάλεσε διόγκωση του ιδιωτικού χρέους κάτι που η τουρκική κυβέρνηση φαίνεται ότι επιχειρεί να αντιμετωπίσει μέσω της κατάλληλης διαχείρισης του δημοσίου χρέους.
Με απλά λόγια επιδιώκει να μεταφέρει ιδιωτικό χρέος στο αντίστοιχο δημόσιο, ώστε να απελευθερώσει τις δυνατότητες του ιδιωτικού τομέα να συνεχίσει τις δραστηριότητές του, προκειμένου να συνεχίσει να τροφοδοτεί τη μεγέθυνση της οικονομίας.
Αν και ο ιδιωτικός τομέας στην Τουρκία βρίσκεται σε κατάσταση υψηλής δανειακής επιβάρυνσης εντούτοις, από το 2016, έχει εύκολη πρόσβαση σε φτηνό δανεισμό. Πολλές επιχειρήσεις, παρότι είναι επιχειρήσεις-ζόμπι, έχουν καταφέρει να επιζήσουν μέχρι τώρα χάριν του φτηνού δανεισμού, κυρίως μέσω των κρατικών τραπεζών. Δηλαδή όχι μόνο επιζούν αλλά δημιουργούν και νέα χρέη.
Κόκκινα δάνεια και στην τουρκική οικονομία
Ο Ερντογάν είχε επιμείνει να μειωθούν τα επιτόκια, γεγονός που οδήγησε την Κεντρική Τράπεζα να τα προσαρμόσει στο 12%, περίπου στο μισό από την αρχή της κρίσης. Ταυτόχρονα, επιδιώκονται πάση θυσία συμφωνίες αναδιάρθρωσης δανείων μεταξύ επιχειρήσεων και τραπεζών. Είναι κάτι που συνεχώς αναγγέλλεται, αλλά ποτέ δεν πραγματοποιείται. Ο κύριος λόγος μάλλον θα πρέπει να αναζητηθεί στο ότι ο Ερντογάν δεν θέλει να εμπλακεί σε διαδικασίες που είναι σίγουρο ότι θα οδηγήσουν σε υποχρεωτικές πτωχεύσεις επιχειρήσεων.
Η αρμόδια για την εποπτεία του τραπεζικού συστήματος Αρχή έχει υποδείξει ότι χρειάζεται οι τράπεζες να προχωρήσουν σε αναβαθμολόγηση δανείων ύψους 46 δις λιρών (8,1 δισ. δολάρια) και να τα τοποθετήσουν στην κατηγορία των Μη Αποτελεσματικών Δανείων. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να υπάρξει και ο αντίστοιχος καταλογισμός των προβλέψεων.
Τον Δεκέμβριο 2019, οι τουρκικές τράπεζες διακρατούσαν στους ισολογισμούς τους 139 δισ. λίρες μη αποτελεσματικά δάνεια, ή 5,4% των συνολικών δανείων. Την αντίστοιχη περίοδο του 2018 κατακρατούσαν 88 δισ λίρες, σύμφωνα με τα στοιχεία της Turkey’s Banking Association. Επίσης, οι καταθέσεις σε συνάλλαγμα, στο τέλος του α’ εξαμήνου 2019 ανέρχονταν σε 194 δισ. δολάρια και αναλογούσαν στο 52% του συνόλου των καταθέσεων.
Τα ακαθάριστα κέρδη των τουρκικών τραπεζών ανήλθαν σε 46,6 δισ λίρες το ενδεκάμηνο του 2019, μειωμένα έναντι του αντίστοιχου διαστήματος του 2018 (50,7 δισ λίρες), παρότι το συνολικό ενεργητικό τους αυξήθηκε την ίδια περίοδο κατά 488 δισ λίρες ή 12,6% φθάνοντας τα 4,36 τρισ λίρες. Το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος (απόθεμα) της Τουρκίας στο τέλος Οκτωβρίου 2019 ανερχόταν σε 118 δισ δολάρια, σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας. Επίσης τα χρέη που χρειάζεται να αποπληρωθούν τους προσεχείς 12 μήνες (Οκτώβριος 2019-Οκτώβριος 2020) εμφανίζονται αυξημένα κατά 3,6%.
Το πρώτο τρίμηνο του 2020 θα πρέπει να αποπληρωθούν εγχώρια δάνεια ύψους 80 δισ λίρες (περίπου 13,4 δισ δολάρια). Το Υπουργείο Οικονομικών σχεδιάζει να τα καλύψει με εγχώριο δανεισμό αντίστοιχου ύψους (73,8 δισ λίρες). Το δημόσιο εξωτερικό βραχυπρόθεσμο χρέος (κυρίως των κρατικών τραπεζών) αυξήθηκε κατά 3,7% σε 21,7 δισ δολάρια, ενώ το αντίστοιχο του ιδιωτικού τομέα κατά 5,2%, φθάνοντας τα 89,9 δισ δολάρια την ίδια περίοδο.
Η τουρκική οικονομία σε αριθμούς
Στο τέλος Νοεμβρίου 2019, το ύψος των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Τουρκίας ανέρχονταν σε 104,8 δισ δολάρια (το ιστορικό υψηλό των σχεδόν 136 δισ. δολαρίων είχε καταγραφεί στα μέσα Δεκεμβρίου του 2013). Στο συγκεκριμένο ύψος συνέβαλε και η μεταφορά διαθεσίμων ύψους 1 δισ δολαρίων μέσω της διαδικασίας ανταλλαγής νομισμάτων (lira-yuan swap agreement) τον Ιούνιο του 2019, ενεργοποιώντας τη συμφωνία του 2012 μεταξύ Κίνας και Τουρκίας.
Η Διεθνής Επενδυτική Θέση της Τουρκίας (Οκτώβριος 2019) ήταν αρνητική ύψους 341 δισ δολάρια. Οι απαιτήσεις στο εξωτερικό ήταν 247,7 δισ δολάρια και οι υποχρεώσεις προς το εξωτερικό ήταν 588,7 δισ δολάρια. Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (απόθεμα) ανήλθαν σε 156,6 δισ δολάρια και οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου (απόθεμα) σε 131,8 δισ δολάρια τον Οκτώβριο 2019.
Το απόθεμα του εξωτερικού δανεισμού του τραπεζικού συστήματος ανήλθε σε 69,3 δισ. δολάρια, ενώ το αντίστοιχο απόθεμα του ιδιωτικού τομέα ανήλθε σε 101,7 δισ δολάρια επίσης τον Οκτώβριο 2019. Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι η τουρκική οικονομία συνεχίζει να βαδίζει ένα πολύ δύσκολο δρόμο, διαψεύδοντας τον ισχυρισμό της κυβέρνησης Ερντογάν ότι η κρίση αποτελεί παρελθόν.