Ενα μείζον οικονομικό ερώτημα, στο οποίο όμως μόνο οι μάγισσες και οι χαρτορίχτρες μπορούν να απαντήσουν (υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα τους ζητήσει εκ των υστέρων κανείς τα ρέστα), θέτει το 2020: Θα βυθιστεί η παγκόσμια οικονομία σε μια νέα ύφεση ή θα τη γλιτώσει; Το σίγουρο είναι πως ό,τι και αν συμβεί, ό,τι και αν μας επιφυλάσσει η νέα χρονιά, θα το διαχειριστούν γυναίκες. Εν προκειμένω μιλάμε για τη νέα γενική γραμματέα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, για τη νέα πρόεδρο της Ευρωτράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ, για τη νέα πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ασφαλώς και για τη χαλκέντερη γερμανίδα καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ. Ακόμα και η υποψήφια για το χρίσμα των Δημοκρατικών στις προεδρικές εκλογές του προσεχούς Νοεμβρίου Ελίζαμπεθ Γουόρεν ενδεχομένως να παίξει κάποιο ρόλο το 2020 αν και εφόσον εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, θα αναλάβει καθήκοντα στις 20 Ιανουαρίου του 2021.
Επί τάπητος τα δεδομένα για τα μελλούμενα
Εκ γυναικός τα χείρω λοιπόν. Και εκ γυναικός τα κρείττω. Βεβαίως οι διεθνείς οργανισμοί (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΟΣΑ), οι διακρατικοί θεσμοί (Κομισιόν), όπως επίσης και οι τράπεζες της Wall Street και των άλλων μεγάλων χρηματοοικονομικών κέντρων που χτυπούν το καμπανάκι του κινδύνου για την παγκόσμια οικονομία δεν έχουν φύλο. Εχουν ομάδες αναλυτών. Γυναίκες και άνδρες που βάζουν επί τάπητος δεδομένα και στατιστικές και αποφαίνονται για τα μελλούμενα. Δίχως επιτυχία, κατά κανόνα. Είναι χαρακτηριστική η παραδοχή του Πολ Κρούγκμαν ότι το επάγγελμα του οικονομολόγου έχει πέσει σε ανυποληψία μετά την κρίση του 2008, αφού σχεδόν κανείς ειδικός δεν την προέβλεψε. «Και οι ελάχιστοι που το έκαναν ήταν άνθρωποι που είχαν προβλέψει και άλλες κρίσεις, που δεν συνέβησαν» έγραφε το 2014 ο αμερικανός νομπελίστας, αναφερόμενος ίσως στον συνάδελφό του Νουριέλ Ρουμπινί, τον επονομαζόμενο και «Μίστερ Καταστροφή», ο οποίος όντως είχε προβλέψει το σκάσιμο της φούσκας της αμερικανικής αγοράς στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου (subprime market) το 2007-2008.
Η στατιστική των επιτοκίων
Εν προκειμένω οι Κασσάνδρες (ο Ρουμπινί ευφυώς ποιών αποφεύγει νέες προβλέψεις) αναδιφούν τη στατιστική επιστήμη για να διαπιστώσουν ότι όποτε παρατηρήθηκε το φαινόμενο οι αποδόσεις των 10ετών κρατικών ομολόγων να πέφτουν χαμηλότερα από τις αποδόσεις των ομολόγων μικρότερης διάρκειας, ένδεκα μήνες μετά ξεσπά κρίση και ύφεση. Και επειδή το φαινόμενο παρατηρείται εδώ και μήνες σε μεγάλες οικονομίες του πλανήτη (με χαρακτηριστικότερη τη γερμανική), αποφαίνονται ότι την άνοιξη του 2020 η Ευρώπη (τουλάχιστον) θα βυθιστεί στην ύφεση. Οι ειδικοί συνυπολογίζουν επίσης τον εμπορικό πόλεμο και το Brexit για να εκφράσουν την απαισιοδοξία τους για τη νέα χρονιά.
Προσπερνώντας τη γνωστή ρήση του Μαρκ Τουέιν «υπάρχουν ψέματα, υπάρχουν μεγάλα ψέματα, υπάρχουν και οι στατιστικές», θα παρατηρούσε κανείς ότι η Γερμανία εδώ και ενάμιση χρόνο φλερτάρει με την ύφεση. Το τρίτο τρίμηνο του 2019 τη γλίτωσε και πάλι παρά τρίχα εμφανίζοντας οριακή ανάπτυξη 0,1%. Αλλά είναι ηλίου φαεινότερο ότι η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή οικονομία έπαψε πια να είναι η «ατμομηχανή» της ευρωζώνης λόγω της μεγάλης κάμψης της βιομηχανικής παραγωγής. Στα μέσα Νοεμβρίου έφτασε να συμβεί το σπάνιο φαινόμενο να ενώσουν τις φωνές τους οι κοινωνικοί εταίροι (Ενωση Εργοδοτών και Συνομοσπονδία Συνδικάτων) για να απευθύνουν έκκληση στην κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατών – Σοσιαλδημοκρατών να εκπονήσει ένα εκτεταμένο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων προκειμένου να τονωθεί η εσωτερική ζήτηση (μια που χωλαίνουν οι εξαγωγές) και να ξαναπάρει μπροστά η οικονομία.
Εδώ αρχίζουν οι αρμοδιότητες των γυναικών. Και η πρώτη, η Ανγκελα Μέρκελ εν προκειμένω, ασφυκτιούσα στον συνταγματικό κορσέ των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών που της «έραψε» ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, απέρριψε το κοινό αίτημα εργαζομένων και εργοδοσίας διαβεβαιώνοντας ότι όλα βαίνουν καλώς και ότι η ανάπτυξη δεν κινδυνεύει. Τι να περιμένει κανείς από τη Μέρκελ; Γενναιοφροσύνη και απαγκίστρωση από τις παραδοσιακές γερμανικές εμμονές, δεδομένου ότι βρίσκεται στη δύση της καριέρας της και ήδη μια άλλη γυναίκα που όρισε ως διάδοχό της στο Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα, η Ανεγκρέτ Κραμπ-Καρενμπάουερ, αποδείχθηκε και «λίγη» και γκαφατζού.
Κληρονομιές Ντράγκι – Γιούνκερ
Σε αντίθεση με τη Μέρκελ, η επικεφαλής του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, αν και έναν χρόνο μεγαλύτερη σε ηλικία από τη γερμανίδα καγκελάριο, μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά της. Τι να περιμένει κανείς απ’ αυτήν; Κατ’ αρχάς να ευχηθεί να είναι… αχρείαστη. Επίσης σε αντίθεση με τη γερμανίδα καγκαλάριο φαίνεται να αντιλαμβάνεται (μάλλον να παραδέχεται δημοσίως) και να προειδοποιεί με κάθε ευκαιρία για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι εμπορικοί πόλεμοι, ο οικονομικός προστατευτισμός και βεβαίως η παρατεταμένη περίοδος χαμηλών επιτοκίων. Και σε ό,τι αφορά τα επιτόκια, το «όπλο» που κρατά η νέα επικεφαλής της Ευρωτράπεζας (και προκάτοχος της Γκεοργκίεβα στο Ταμείο) έχει χάσει πολύ το βεληνεκές και την αποτελεσματικότητά του. Ασφαλώς και όλοι περιμένουν από την Κριστίν Λαγκάρντ να ακολουθήσει το παράδειγμα του (Σούπερ) Μάριο Ντράγκι και να αντισταθεί όπως ο ιταλός προκάτοχός της στους πληθωρισμοφοβικούς τραπεζίτες της Bundesbank ασκώντας αναπτυξιακή νομισματική πολιτική και παρέχοντας ρευστότητα. Και εύχονται, ασφαλώς, να μη χρειαστεί να… ξανασώσει το ευρώ!
Υγιής προοπτική για τις οικονομίες
Το ζήτημα είναι όμως ότι, όπως επεσήμανε και η Γκεοργκίεβα, η διατήρηση των οιονεί μηδενικών επιτοκίων επί μακρόν δεν αποτελεί μια υγιή προοπτική για τις οικονομίες και για επιχειρηματικούς τομείς-κλειδιά για την ανάπτυξη, όπως είναι ο τραπεζικός τομέας. Και σε ό,τι αφορά τη ρευστότητα, το πρόβλημα όχι μόνο της ευρωπαϊκής αλλά της παγκόσμιας οικονομίας είναι η πρωτοφανής έξαρση των εισοδηματικών ανισοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι οι ενέσεις ρευστότητας δεν φτάνουν στα νοικοκυριά, δεν τονώνουν την κατανάλωση. Είναι χαρακτηριστική η απογοήτευση 500 οικονομολόγων που μετείχαν σε μεγάλη έρευνα του Reuters για το γεγονός ότι ενώ η ανάπτυξη στις ΗΠΑ καλπάζει, οι μισθοί δεν αυξάνονται αναλόγως. «Η μισθολογική καθήλωση στη Δύση επισπεύδει την επόμενη ύφεση» προειδοποιούν. Και επιπλέον αποξενώνει τους πολίτες και υπονομεύει την κοινωνική ειρήνη.
Η αλήθεια είναι ότι από την Γκεοργκίεβα εκείνο που θα περίμενε κανείς το 2020 είναι να διαχειριστεί έξυπνα και όχι με προκλητικά «κυριαρχικό» (έναντι των χωρών που καταφεύγουν στο ΔΝΤ) τρόπο τα συμφέροντα των μεγάλων χρηματοδοτών του Ταμείου, που είναι βεβαίως οι ΗΠΑ – όλα δείχνουν ότι θα δοκιμαστεί στον χειρισμό της επόμενης χρεοκοπίας της Αργεντινής. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, τέλος, είναι η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά και η πρώτη στο αξίωμα αυτό που θα «σβήσει» μια χώρα από τον χάρτη της ΕΕ (πιθανότατα, κανείς δεν μπορεί να είναι ποτέ σίγουρος…). Το πολιτικό κληροδότημα του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είναι βαρύ και πολύτιμο και η ευχή που θα μπορούσε κανείς να της δώσει είναι να συνεχίσει στον δρόμο του γνήσιου αυτού ευρωπαϊστή.