του Ηλία Καραβόλια
Είναι κοινό μυστικό ότι τόσο το αυτί όσο και η γλώσσα πολλών στην εποχή μας συνήθως »συνδέονται» με την τσέπη (σημ: μεταξύ μας, είναι πολλοί που ακούνε και λένε ότι τους συμφέρει οικονομικά και μόνο, συχνά κόντρα στην έξωθεν μαρτυρία τους -ιδεολογία, εργασία, status) Το χρήμα διασχίζει εύκολα την απόσταση από το πορτοφόλι μας στο νου την ώρα που ακούμε, μιλάμε, επικοινωνούμε. Και εύκολα μετατρέπει στο νου τα ερωτηματικά σε θαυμαστικά για το καινούργιο, για την αλλαγή και την καινοτομία. Εδώ ακριβώς αναδύεται μια αλλοτριωτική συμπεριφορά: η σχάση του υποκειμένου μεταξύ συμβολικού-πραγματικού, μεταξύ προσποίησης και ειλικρίνειας, μεταξύ ωφελιμισμού και ατομικισμού. Αυτή την σχάση την γνωρίζουν οι νέοι ολιγάρχες της παγκόσμιας οικονομίας, οι μεγάλοι τεχνολογικοί κολοσσοί στην ατελείωτη αγορά του internet. Την γνωρίζουν δηλαδή καλά τα νέα ολιγοπώλια της εποχής.
Μετά λοιπόν το Facebook που ανακοίνωσε ότι με την σύμπραξη πολλών ηλεκτρονικών εταιρειών συναλλαγών αλλά και τραπεζών θα εκδώσει το ψηφιακό νόμισμα libra, ακολουθεί η Google που μόλις πρόσφατα ανακοίνωσε ότι ιδρύει τράπεζα! Και φυσικά θα δημιουργήσει ένα νέο πρωτοφανές καθεστώς για το διεθνές ολιγοπώλιο των τραπεζικών κολοσσών αφού οι ανταγωνιστικές χρεώσεις της ψηφιακής τράπεζας της Google και οι ευκολίες προσέλκυσης πελατών (τους έχει ήδη δικούς της ως χρήστες και θα είναι γρήγορο το άνοιγμα λογαριασμών, ταχύτατο το e-banking, σχεδόν μηδενικά τα κόστη συναλλαγών και υψηλή η διαδικτυακή ασφάλεια και ανωνυμία), θα χτυπήσουν την παραδοσιακή τραπεζική βιομηχανία που σίγουρα θα αναγκαστεί να μειώσει προσωπικό και να αυξήσει επενδύσεις σε servers, λογισμικά, e-banking πλατφόρμες ώστε να επιβιώσει στο νέο σκηνικό (δείτε πχ. τι συνέβη στην Ελλάδα με τις εξωφρενικές νέες χρεώσεις στις απρόσωπες συναλλαγές, σε e-banking και ΑΤΜs, που έφεραν εντός τριμήνου 800 εκατομ. κέρδος στις τράπεζες!).
Ξέρουν επίσης καλά οι μεγάλοι παίχτες του internet ότι με την υπερδικτύωση και την υπερσυνδεσιμότητα τα νευροερεθίσματα στο υποκείμενο πολλαπλασιάζονται ταχύτατα. Ακρόαση και ομιλία αντικαθιστώνται από την εικόνα και από το touch στις οθόνες των smartphones, με το βλέμμα να απορροφά εύκολα την ηγεμονία της αξίας χρήσης ενός εμπορεύματος ή μιας υπηρεσίας και να την μετατρέπει σε εκθεσιακή αξία. Το άυλο λογιστικό/εικονικό χρήμα, εμπόρευμα κανονικό, περνάει από μπροστά μας μασκαρεμένο μέσα σε υπηρεσίες, προϊόντα, λογισμικά. Και επειδή η ιντερνετική γλώσσα είναι αμφίδρομη, συναλλακτική, διαδραστική, αρκεί μια καταχώρηση τραπεζικής κάρτας σε ένα site για να ψωνίσεις, να κλείσεις διακοπές, να επενδύσεις, να αποταμιεύσεις.
Το ενδιαφέρον όμως κρύβεται αλλού. Στην νέα »μορφή’ που παίρνει το χρήμα. Εξαφανίζεται, εξαϋλώνεται όλο και περισσότερο. Θαρρείς και η τεχνολογική υπερανάπτυξη έχει συμβάλλει ώστε να λείπει από τις τσέπες μας συνεχώς και να κυκλοφορεί με λογιστικές εγγραφές στα δίκτυα. Τα πορτοφόλια μας είναι πλέον εξατομικευμένα ατομικά λογισμικά καθώς φυσικά και πλαστικές κάρτες. Γιατί άραγε; Πώς ο τεχνοκαπιταλισμός και οι αγορές κατάφεραν να κηρύξουν πόλεμο στα μετρητά και πως κολοσσοί σαν την Google εκτός από διαχειριστές δεδομένων θέλουν να γίνουν διαχειριστές χρήματος ;
Ας αναλογιστούμε τις παλιές θεωρητικές διαφορές για το χρήμα-εμπόρευμα ως αξία. Ανταλλακτική και αξία χρήσης έχουν αντικατασταθεί από την εκθεσιακή αξία για κάθε εμπόρευμα. Και το χρήμα είναι εμπόρευμα που λανσάρεται πλέον ως εικόνα, ως ψηφιακό αντικείμενο πόθου που οι αριθμοί του στην οθόνη που κρατάμε στην παλάμη μας μεταδίδουν ασφάλεια στον χρήστη: είναι σαν να έχουμε το γκισέ και το χρηματοκιβώτιο μπροστά μας. Όλοι το νιώθουμε όταν χρησιμοποιούμε e-banking. »Παίζουμε» με την προσθαφαίρεση ψηφίων από τους λογαριασμούς μας πατώντας ένα password και έτσι ο ψυχισμός μας εξισορροπεί το ισοζύγιο μιας λογιστικής εγγραφής που εντυπώνεται στο νοητικά μας ισοζύγια μέσω της οθόνης. Παρόμοια αίσθηση έχουμε μπροστά στα ΑΤΜ όταν πατάμε το pin ή όταν ψωνίζουμε με πλαστικό χρήμα. Ξοδεύουμε χωρίς την αφή του χαρτονομίσματος και νιώθουμε ότι δεν βγήκε κάτι από την τσέπη μας (μέχρι να δούμε το ενημερωτικό έντυπο του λογαριασμού φυσικά).
Τώρα, η μηχανή αναζήτησης Google, επεξεργάζοντας με το neuromarketing και τα neuroeconomics αυτές τις ψυχικές διεργασίες αποφασίζει εκτός από το να μας παρέχει πληροφορία και γνώση, να μας παρέχει και πίστη. Και αυτή είναι η βάση εκκίνησης των πιστώσεων. Και πιστώσεις σημαίνει χρέος -το νέο χρήμα του καζινο-καπιταλισμού εδώ και λίγα χρόνια αφού ο homo debitor έχει αντικαταστήσει σταδιακά τον homo economicus πολύ απλά γιατί το χρήμα έχει βγει από τις τσέπες μας και έχει μετακομίσει στα τερματικά, στους servers, στις οθόνες, οπότε το νιώθουμε ως αντικείμενο λιγότερο χειροπιαστό άρα και προσδιορίζουμε δυσκολότερα την πραγματική του αξία. Στην ουσία το εκτιμάμε λιγότερο αφού δεν είναι ορατό μπροστά μας, δεν το αγγίζουμε δεν το βάζουμε στην τσέπη μας. Πληκτρολογώντας συναλλαγές και κωδικούς το χρήμα που μετακομίζουμε διαδικτυακά γίνεται εικόνα και θέαμα. Ουσιαστικά, το αυτί και η γλώσσα έχουν αντικατασταθεί από το βλέμμα. Και επειδή επί αιώνες κρύβαμε από αυτό το ίδιο το βλέμμα μας τα νομίσματα και τα τραπεζογραμμάτια (στα σεντούκια, στις τσέπες μας, στα στρώματα, στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών) τώρα η αίγλη του ψηφιακού, η ηδονή της άυλης υπόστασης του, δίνει νέο νόημα στον ατομικό λογαριασμό του καθενός (δεν είναι τυχαίο ότι και τα δάνεια ως λογαριασμοί ορίζονται). Το μεγάλο βιβλίο των αιώνων, το τραπεζικό βιβλιάριο που έλεγε ο Balzac στην Ανθρώπινη Κωμωδία, γίνεται πλέον καθημερινή εικόνα στην παλάμη μας.
Η οικονομία του θεάματος και των δεδομένων μέσα στις διαδικτυακές λεωφόρους ήταν κάτι σαν φυσιολογική εξέλιξη το να μετατρέψει και τα συναλλακτικά ήθη. Η ελίτ των τεχνολογικών φεουδαρχών του internet (φεουδάρχες αφού καταλαμβάνουν »χωροχρόνο» εντός μιας αχανούς επικράτειας και υφαρπάζουν δεδομένα και υπεραξία από χρήστες χωρίς να τους πληρώνουν) αντιλαμβάνονται ότι αρκεί ένα password για να νιώσει ο ψηφιακός καταναλωτής/ παραγωγός/ επενδυτής ότι μπορεί να βασίζεται στην πίστη που του παρείχε το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα. Δάνεια μέσω επεξεργασίας δεδομένων και δημιουργία εξατομικευμένων προφίλ των χρηστών θα αντικαταστήσουν το σκανάρισμα που απαιτείται με τα φορολογικά και περιουσιακά στοιχεία τα οποία ζητάει ένας τραπεζικός υπάλληλος όταν αιτούμαστε για δάνειο. Θα νομίζεις ότι το διαδίκτυο θα εγγράψει το χρέος σου ή τις καταθέσεις σου σε ένα cloud system, σε ένα ισοζύγιο απώθησης της οφειλής ή διαφύλαξης του πλούτου. Η »μπάνκα» σου θα είναι ένα logistics server απροσδιόριστο χωρικά, ένα επέκεινα, ένα φαντασιακό χρηματοκιβώτιο. Η δε πίστωση πλέον θα περνάει από τα λογισμικά ως εργαλείο που στηρίζεται στις ιντερνετικές συνήθειες, στις επαφές, στην δικτύωση, στο βιογραφικό και στις ψηφιακές συμπεριφορές μας. Γι’ αυτό και επί χρόνια τροφοδοτούσαμε ασταμάτητα με προσωπικά στοιχεία τα social media και τις μηχανές αναζήτησης. Ακούσια γίναμε εν δυνάμει τραπεζικοί πελάτες των ψηφιακών θησαυροφυλακίων τους. Θα κόβουν χρήμα »εκδίδοντας» δεδομένα, »τυπώνοντας» προφίλ βιωσιμότητας του καθενός μας άσχετα αν καταθέτουν στις κεντρικές τράπεζες χρυσό ή δεσμεύουν διαθέσιμα.
Με αυτό τον τρόπο, και φυσικά με την σταδιακή άνοδο των κρυπτονομισμάτων και του blockchain, η τραπεζική θα γίνει μηχανική και ψηφιακή βιομηχανία. Τα λογισμικά θα μετακομίζουν χρήμα ακόμη πιο γρήγορα, τα μετρητά θα εξαφανιστούν ακόμη περισσότερο και οι διαδικτυακές συναλλαγές θα αυξηθούν κατακόρυφα. Ουδέν μεμπτόν για τους σύγχρονους λάτρεις της τεχνολογίας. Θα προτιμήσετε την ουρά της αναμονής κρατώντας το χαρτάκι της τράπεζας ή μήπως θα αναζητήσετε φθηνές χρεώσεις σε e-banking όπου εκεί σίγουρα θα πρωταγωνιστεί στον ανταγωνισμό η Google και οι λοιπές τεχνολογικές πλατφόρμες που θα επιλέξουν να γίνουν κανονικές τράπεζες;
Το ερώτημα φυσικά παραμένει ένα και είναι κρίσιμο: οι ελεγκτές της κυκλοφορίας του χρήματος, οι κεντρικές τράπεζες, θα μπορέσουν να διασφαλίσουν με δικλείδες ασφαλείας και κατάλληλο νομισματικό αντίκρυσμα την εύρυθμη λειτουργία μιας νέας ηλεκτρονικής βιομηχανίας συναλλαγών; Οι απαντήσεις θα δοθούν στο μέλλον αφού δούμε τις δομές και τα πρότυπα συναλλαγών που θα επικρατήσουν….
από το «European Business Review»