του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Νομίζω πως είναι η ώρα οι ψυχίατροι, οι ψυχαναλυτές, οι γνωσιακοί, οι νευροεπιστήμονες να εγκαινιάσουν νέο πεδίο έρευνας και να ορίσουν μια ακόμη διακριτή μορφή νεύρωσης, ψύχωσης ή άλλης ψυχαναγκαστικής διαταραχής.
Στην πραγματικότητα δεν είναι νέα. Είναι τόσο παλιά όσο και η τοκογλυφία, τόσο αρχετυπική όσο και ο Σάιλοκ του Σέξπιρ, τόσο διαστροφική όσο και η συμφωνία να «ασφαλίσεις» ένα δάνειο τριών χιλιάδων δουκάτων με μια λίβρα κρέας από το σώμα σου. Δεν ξέρω αν σας φαίνεται συμφέρουσα ή ασύμφορη η συναλλαγή που περιέγραφε ο Σέξπιρ στον «Εμπορο της Βενετίας», αλλά σε σημερινές τιμές θα σήμαινε ότι θα πάρεις ένα δάνειο περίπου 440.000 ευρώ κι αν δεν το ξοφλήσεις εμπρόθεσμα, θα κάτσεις στον πάγκο του χασάπη, συγγνώμη, του τραπεζίτη ήθελα να πω, να σου κόψει 450 γραμμάρια κρέας από το σώμα σου.
Πώς πάει η αγορά ανθρωπίνου κρέατος στις μέρες μας; Ποια είναι η τιμή του κιλού; Δεν ξέρω. Ο Σάιλοκ πάντως φαίνεται πως το τιμολογούσε 900.000 ευρώ το κιλό – διόλου κακά για την εποχή του. Στις μέρες μας το ανθρώπινο κρέας διατίθεται σχεδόν τζάμπα: στην Αφρική οι δουλέμποροι τιμολογούν το πολύ 300 δολάρια ολόκληρο πρόσφυγα, ζωντανό και ετοιμοπαράδοτο. Στην Ασία ένα νεφρό 150 γραμμαρίων δεν πιάνει πάνω από 5.000 δολάρια στην αγορά παράνομων μεταμοσχεύσεων. Βεβαίως, ο Σάιλοκ είχε επιβάλει ρήτρα θανάτου στη σύμβαση με τον ανέμελο Αντόνιο, αφού το σάρκινο ενέχυρο της μιας λίβρας μπορούσε να το αποσπάσει από οποιοδήποτε μέρος του σώματός του. Αλλά και πάλι η συναλλαγή ήταν πολύ πιο έντιμη με όρους αγοράς. Ως γνωστόν, η σιωπηρή ρήτρα αναίμακτης αφαίρεσης της σάρκας έσωσε τον Αντόνιο από την απόφαση ενός δικαστηρίου που θεωρούσε την Πίστη (την τραπεζική) ιερότερη από τη ζωή.
Αυτός ο θεμελιώδης μύθος του σύγχρονου τραπεζικού συστήματος μοιάζει να μη μας αφορά, εξ ου και κάθε τράπεζα που σέβεται τον «κοινωνικό» της ρόλο χορηγεί με γενναιοδωρία μια παράσταση του «Έμπορου της Βενετίας», ακόμη και μια παράσταση της «Όπερας της πεντάρας» του Μπρεχτ, οπότε στη λαμπερή πρεμιέρα της θα δούμε στην πρώτη σειρά των βελούδινων καθισμάτων τραπεζίτες να χειροκροτούν με μαζοχιστικό ενθουσιασμό τον Πίτσαμ να λέει: «Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυσή της;», πεπεισμένοι ίσως ότι δεν τους αφορά πια…
Αλλά τους αφορά και μας αφορά περισσότερο από ποτέ. Και ο Σέξπιρ και ο Μπρεχτ. Και ο Σάιλοκ και ο Πίτσαμ. Βρισκόμαστε σε μια ιστορική φάση του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού -ενδεχομένως και του πολύ προγενέστερου χρηματικού πολιτισμού- στην οποία η σαδομαζοχιστική σχέση ανθρώπων και τραπεζών -σχέση μίσους και εξάρτησης, πολέμου και υποταγής- εξελίσσεται στη μοναδική δυνατότητα οικονομικής ύπαρξης. Καθώς το χρήμα στη γνώριμη υλική μορφή του έπειτα από χιλιετίες σταδιακά εξαφανίζεται, καθώς οι κυβερνήσεις εκχωρούν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα όχι μόνο το απόλυτο μονοπώλιο δημιουργίας πιστωτικού χρήματος, αλλά και τον αποκλειστικό έλεγχο κάθε ιδιωτικής ή δημόσιας χρηματικής συναλλαγής, οι τράπεζες αποκτούν εξουσία ζωής και θανάτου πάνω σε άτομα, τάξεις, κράτη, διακρατικές οντότητες. Κανένα σύστημα εθνικής ή υπερεθνικής εποπτείας, όσο αυστηρούς κανόνες κι αν διαθέτει, δεν μπορεί να αντισταθμίσει το απλό γεγονός ότι δισεκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά μπορούν να αμειφθούν για τη δουλειά τους, να τραφούν, να βάλουν βενζίνη, να πληρώσουν τους λογαριασμούς και τους φόρους τους, με λίγα λόγια να υπάρξουν υπό τους όρους που ο καπιταλισμός επιτρέπει την ανθρώπινη ύπαρξη, μόνο αν έχουν IBAN, πιστωτική, χρεωστική, ή -οσονούπω- λογαριασμό χρήστη ψηφιακού χρήματος (σ.σ. ελπίζω να μην έχετε την αυταπάτη ότι τα κρυπτονομίσματα θα είναι η εναλλακτική στη χρηματοπιστωτική δικτατορία).
Αυτή η καθολική αλλαγή, που ουσιαστικά αχρηστεύει το χρήμα που φυλάει κανείς στο «μαξιλάρι», μετατρέπει τη σχέση των ανθρώπων με το τραπεζικό σύστημα σε μια καθολική ψυχαναγκαστική διαταραχή, μια συλλογική νεύρωση πιστωτικού σαδομαζοχισμού, όπως θα πρότεινα να την ονομάσουμε – οι ψυχίατροι μπορεί να βρουν κάτι καλύτερο. Κι είναι αυτή η σχέση γνήσια σαδομαζοχιστική για τον απλούστατο λόγο ότι οι τράπεζες υπάρχουν και εξακολουθούν να μας υποβάλλουν στα βασανιστήρια των εξωφρενικών χρεώσεων γιατί υπάρχουμε εμείς. Γιατί εμείς τις σώσαμε και τους επιτρέψαμε να υπάρχουν.
Χελόου! Δεν ξέρω αν θυμάστε γιατί έγιναν όλα αυτά. Γιατί βυθιστήκαμε στην κόλαση της ύφεσης και των τριών μνημονίων, γιατί η ευρωζώνη φυλακίστηκε στη διαρκή λιτότητα; Μα, για να μην καταρρεύσουν οι τράπεζες, για να μη χάσουμε τις αποταμιεύσεις μας- έτσι δεν μας είπαν; Γιατί τις ανακεφαλαιοποιήσαμε τρις -ή τετράκις;-, με 100 δισ. που θα πληρώνουν και τα δισέγγονά μας; Ήταν η λίβρα κρέας που τους διαθέσαμε με υποδειγματική μαζοχιστική αφοσίωση. Μπροστά σε όσα τους έχουμε ήδη χαρίσει, οι χρεώσεις για τις συναλλαγές στα ΑΤΜ είναι μια τρίχα από το κεφάλι μας. Κι αυτό ίσως είναι το θλιβερά γελοίο της υπόθεσης: οι άνθρωποι που μας εξώθησαν να δώσουμε εκατομμύρια λίβρες κρέας από τα σώματά μας, τώρα υπερασπίζονται με πάθος 2-3 τρίχες της κεφαλής μας. «Οι τράπεζες δεν θα κάνουν ό,τι θέλουν», είπε με στόμφο ο Αδωνις. Και ο Σάιλοκ ζάρωσε από ντροπή…
Θεωρίες για την υπεραξία
Αποταμίευση. Μια σεβαστή, ομολογώ,
μορφή χορτάτη ευθανασίας.
Εν μέρει καλά τα λέει ο μύθος.
Έπρεπε να λογικευτούν λίγο τα τζιτζίκια
να βάλουν στη μπάντα μισό τραγούδι για το κρύο
να εξοικονομούν ολίγην
της ύπαρξής τους ασωτεία.
Έξω απ’ το χορό, καλά τα λέει ο μύθος.
Πώς αλλιώς να κάνουν τα τζιτζίκια.
Δεν αποταμιεύεται η ένταση.
Δεν θα ’θελε κι αυτή να ζει περισσότερο;
Όμως δεν αποταμιεύεται. Μια μέρα να τη φυλάξεις χαλάει.
Κι είπα, έτσι που τη βλέπω
Σωρηδόν να κείται άταφη άψαλτη
να της ρίξω ένα ολάνθιστο Αμήν
πριν τη διαμελίσει η κατακραυγή
πριν τη σύρουν τροφή στη φωλιά τους
κάτι τομάρια εαυτούλικα μερμήγκια.
Κική Δημουλά, «Υπέρ ασωτείας» (Συλλογή «Χαίρε ποτέ»)
από το «http://kibi-blog.blogspot.com/»