Μια αναπτυξιακη διαδρομη σε αγροτικη γη

Η πορεία του αγωγού TAP μέσα από την ελληνική γη έγινε όχι μόνο με τον πλέον οργανωμένο και ενδεδειγμένο, τεχνικά, τρόπο αλλά και με καρδιά και ψυχή, αναγνωρίζοντας τη συναισθηματική αξία και ηθική σημασία που έχουν τα κτήματα των καλλιεργητών για τους ίδιους, τις οικογένειες και τον τόπο τους.

Η γη για τον αγρότη είναι ό,τι η θάλασσα για τον ψαρά, ό,τι ο δρόμος για τον επαγγελματία οδηγό, το χορτάρι για τον ποδοσφαιριστή, αλλά και η σκηνή για τον ηθοποιό. Είναι ο χώρος βιοπορισμού του, ο αγρός της προσωπικής του καρποφορίας, αλλά και η πηγή της περηφάνιας και της αξιοπρέπειάς του. Βαθειά ριζωμένοι σε αυτήν οι άνθρωποι που υπηρετούν τη γη γνωρίζουν κάθε σπιθαμή του εδάφους, και με δεδομένο ότι συνήθως την έχουν λάβει ως κληρονομιά από τους συγγενείς τους, θέλουν να φανούν αντάξιοι των προγόνων τους που κατάφεραν να την δαμάσουν και να την καρπίσουν σε δυσκολότερες συνθήκες. Είναι η ίδια σπορά που περνάει από γενιά σε γενιά, για να μετατραπεί στη συγκομιδή που θα στηρίξει αυτούς και τις οικογένειές τους και θα συνεχίσει επάξια την αγροτική παράδοση της χώρας μας. Το χωράφι είναι το σημείο αναφοράς τους, όπως αντίστοιχα το γραφείο για κάποιους άλλους. Από εκεί προέρχεται το εισόδημά τους, εκεί γράφουν καθημερινά τη δική τους προσωπική ιστορία, αγωνίζονται, στέκονται όρθιοι, προοδεύουν. Η γη είναι αγώνας, είναι δουλειά πλήρους απασχόλησης που απαιτεί  αποκλειστικότητα και που δεν σταματάει ποτέ. Ούτε τις Κυριακές ούτε τις αργίες. Είναι μεγάλη έγνοια, είναι όμως και συναισθήματα ικανοποίησης και δημιουργίας, που τρέφουν τον αγρότη και του δίνουν δύναμη να συνεχίζει.

Έχοντας αυτά κατά νου, οι άνθρωποι που υλοποιούν τον Διαδριατικό Αγωγό Φυσικού Αερίου (TAP) στην Ελλάδα, απέδειξαν γιατί το εν λόγω έργο υποδομής θεωρείται κορυφαίο, θέτοντας νέα στάνταρ για τα ανάλογα έργα του μέλλοντος. Κορυφαίο όχι μόνο λόγω του μεγέθους του, δηλαδή των περίπου 550 χιλιομέτρων που διανύει στη χώρα μας, ούτε μόνο για τη στρατηγική του σημασία στον ενεργειακό τομέα. Αλλά και για τον τρόπο που ο ΤΑΡ αντιμετώπισε τη γη που τον φιλοξενεί στο έδαφός της και, κατά συνέπεια, τους ανθρώπους που την καλλιεργούν. Οργάνωση, σεβασμός, τεχνογνωσία, ισονομία, διαφάνεια, αυτές ήταν οι βασικές αρχές με τις οποίες ο TAP πορεύτηκε απέναντι στη γη και στους αγρότες.

Σε όλα τα στάδια υλοποίησης του έργου, κατά τη φάση σχεδιασμού, κατά τη διάρκεια της κατασκευής, αλλά και μετά την επιστροφή της γης, ο TAP στέκεται στο πλευρό των ιδιοκτητών και των καλλιεργητών, αποζημιώνοντας, διευκολύνοντας και στηρίζοντάς τους μέσα από μία σειρά μελετημένων παρεμβάσεων.

 

 

Ο TAP χειρίστηκε από την πρώτη στιγμή το θέμα «γη» με περιβαλλοντική συνείδηση , εφαρμόζοντας βέλτιστες διεθνείς πρακτικές. Η προσέγγιση ήταν εξαρχής συστηματική, λαμβάνοντας υπόψη πολλές λεπτομέρειες που απαιτούσαν ειδικό χειρισμό και υιοθετώντας λύσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες των καλλιεργητών.

Πιο συγκεκριμένα, η διαδικασία ξεκίνησε με την αναζήτηση των νόμιμων ιδιοκτητών και χρηστών γης που επηρεάζονταν από τον αγωγό, μέσω 25 ειδικών κτηματολογικών γραφείων και 135 σημείων πληροφόρησης που έστησε η εταιρεία στη Βόρεια Ελλάδα για την καταγραφή των γεωτεμαχίων και των τίτλων ιδιοκτησίας, ενώ παράλληλα, με αφορμή το έργο, οργανώθηκαν οι νόμιμοι τίτλοι γης σε πολλές επηρεαζόμενες ιδιοκτησίες.

Είναι χαρακτηριστικό αυτό που λέει σχετικά ο γεωργός Βαγγέλης Φουτσιτζής, 

δίνοντας το στίγμα μιας ολόκληρης φιλοσοφίας που εφαρμόστηκε εδώ: «Οι άνθρωποι του αγωγού όπως ήταν η γη, έτσι μας την άφησαν… μας έλυσαν πολλά προβλήματα …τώρα ξέρω ποια κτήματα είναι δικά μου».

Αμέσως διαφάνηκε ότι οι άνθρωποι του έργου επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διατήρηση του βιοποριστικού επιπέδου των επηρεαζόμενων καλλιεργητών.

Η επικοινωνία με κάθε καλλιεργητή ήταν προσωπική, με επί τόπου καθορισμό του επηρεαζόμενου τμήματος, υπογραφή σχετικών συμβάσεων, όπου αυτό ήταν εφικτό, και συζήτηση για την αποκατάσταση. Με την επίτευξη αμοιβαία αποδεκτών συμφωνιών με τους ιδιοκτήτες γης, καταβάλλονταν προκαταβολικά αποζημιώσεις που υπολογίστηκαν έτσι, ώστε κανείς να μην υποστεί οικονομική απώλεια λόγω του έργου. Οι καλλιεργητές αποζημιώθηκαν για όσες καλλιέργειες ή δέντρα επηρεάστηκαν και με απολύτως δίκαια ποσά, λαμβάνοντας υπόψη τον τύπο, την παραγωγικότητα, την ηλικία, τον κύκλο ζωής, τα έξοδα παραγωγής και την τιμή αγοράς της εκάστοτε καλλιέργειας. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι, εκεί όπου υπήρχαν καλλιέργειες με δέντρα, υπήρξε προσπάθεια να επηρεαστούν το δυνατόν λιγότερα, μειώνοντας το πλάτος της Ζώνης Εργασίας, ενώ επιπλέον διανεμήθηκαν δωρεάν δενδρύλλια αντικατάστασης.

 

 

Και δεν είναι μόνον αυτά. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής του αγωγού εφαρμόστηκε ένα πρόγραμμα για την προετοιμασία του εδάφους που βασίστηκε σε εδαφολογικές μελέτες τις οποίες χρηματοδότησε  ο TAP και εκπόνησε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι μελέτες αυτές, που χαρτογράφησαν την αγροτική γη κατά μήκος της διαδρομής του αγωγού, αποτελούν πλούτο πληροφοριών για τους αγρότες, από το πώς θα βελτιώσουν την παραγωγικότητα και την άρδευση, μέχρι καλές πρακτικές για την ανάπτυξη των καλλιεργειών τους. Επιπρόσθετα, οι αγρότες που επηρεάστηκαν από τον αγωγό λαμβάνουν δωρεάν λιπάσματα, καθώς και συμβουλευτική καθοδήγηση από ειδικούς για μια σειρά θεμάτων, μέσω συναντήσεων, σεμιναρίων και προγραμμάτων, σε συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, συμβουλευτικές εταιρείες και ιδρύματα.

O Βασίλης Βασιλειάδης, αγρότης από την Αλεξανδρούπολη, επιβεβαιώνει ότι ο αγωγός πέρασε όχι μόνο από τα χωράφια, αλλά από τις ζωές των ανθρώπων και τις άλλαξε προς το καλύτερο: «Όλα ήταν πολύ οργανωμένα και κυρίως ασφαλή… Το πιο σημαντικό είναι ότι μετά το έργο, τα χωράφια μου δεν έμειναν στο έλεος του Θεού. Το αντίθετο. Ήρθαν γεωπόνοι από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πήραν δείγματα από το χώμα και τα ανέλυσαν. Μετά μου πρότειναν τι να καλλιεργήσω ώστε το χωράφι μου να είναι και πάλι γόνιμο. Έμαθα λοιπόν για τις εναλλακτικές καλλιέργειες και τι χρειάζεται για να πετύχω το μέγιστο της παραγωγής…». Για να καταλήξει ο ίδιος, δίνοντας το στίγμα ενός αγωγού που πέρασε από τις ζωές των ανθρώπων και τις άλλαξε προς το καλύτερο: «Για μένα το έργο μπορεί να τελείωσε και να με αποζημίωσε, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Επηρέασε τον τρόπο ζωής μου και με γέμισε γνώσεις».

 

Ακόμα μία ξεχωριστή πρωτοβουλία που οργάνωσε και χρηματοδότησε ο ΤΑΡ, ήταν το πρόγραμμα ενίσχυσης της αγροδιατροφικής εκπαίδευσης, «ΕΥΔΟΚΙΜΗ ΓΗ», που πραγματοποιείται και στις τρεις περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας από τις οποίες διέρχεται ο αγωγός. Στόχος του είναι να στηρίξει την καλλιέργεια, το μάρκετινγκ και την πώληση ξεχωριστών αγροδιατροφικών προϊόντων ή ποικιλιών που παράγονται τοπικά κατά μήκος της όδευσης του αγωγού, από μέλι και μελισσοκομικά προϊόντα μέχρι ελιές και ελαιόλαδο, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, φασόλια, καρποφόρα δένδρα, πετιμέζι, πιπεριές και πολλά άλλα.

 

 

Στο συναρπαστικό του ταξίδι ο αγωγός που αλλάζει τα ενεργειακά δεδομένα στη χώρα μας, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης, διήλθε μέσα από 10.000 και πλέον γεωτεμάχια. Από αυτά μόλις 60 αγοράστηκαν για να φιλοξενήσουν τις υπέργειες εγκαταστάσεις του έργου, δηλαδή το σταθμό συμπίεσης και τα βαλβιδοστάσια. Όλα τα υπόλοιπα γεωτεμάχια χρησιμοποιήθηκαν προσωρινά, αφού καταβλήθηκαν έγκαιρα οι σχετικές αποζημιώσεις, και πλέον επιστρέφονται πλήρως αποκατεστημένα. Η αποκατάσταση σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη και συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, καθώς έχει ήδη αποκατασταθεί και επιστραφεί το 80% των γεωτεμαχίων αυτών.

 

Κομβικό ρόλο στη σχέση εμπιστοσύνης που αναπτύχθηκε μεταξύ αγροτών και των ανθρώπων του αγωγού παίζει η ποιότητα της αποκατάστασης. Η αγωνία των αγροτών ήταν να επιστραφεί η γη τους στην πρότερη μορφή της, για να μπορέσουν να την καλλιεργήσουν ξανά άμεσα και να μην επηρεαστεί το οικογενειακό του εισόδημα. Ο ΤΑΡ έθεσε ψηλά τον πήχη και στην αποκατάσταση, στοχεύοντας στην επιστροφή της γης στην πρότερή– αν όχι και καλύτερη – κατάσταση το συντομότερο δυνατό. Σύμφωνα με την πρακτική της εταιρείας, η επιστροφή της γης στους νόμιμους ιδιοκτήτες ή χρήστες της γίνεται αφού οι τελευταίοι επιθεωρήσουν τα αποκατεστημένα γεωτεμάχιά τους και υπογράψουν το Πρωτόκολλο Εξόδου, που επιβεβαιώνει την ολοκλήρωση της αποκατάστασης. «Όλοι είμαστε ευχαριστημένοι από την αποκατάσταση των χωραφιών μας, το έργο νομίζω ότι έγινε τέλεια», λέει σχετικά ο αγρότης Δημήτρης Τζελέπης. «Όταν έγινε η εκσκαφή, το χώμα το επιφανειακό, το καλλιεργήσιμο, το έριξαν στην άκρη, το δε πιο βαθύ το έριξαν παραπέρα. Και η αποκατάσταση μετά τις σωληνώσεις έγινε με τη σειρά που έπρεπε. Το χώμα που ήταν χαμηλά, μπήκε πάλι χαμηλά και στην επιφάνεια μπήκε το χώμα που ήταν πάνω», προσθέτει ο ίδιος.

Δεν ήταν λίγοι οι αγρότες εκείνοι που πήραν πίσω το χωράφι τους και ξεκίνησαν να το καλλιεργούν πριν ακόμα λήξει η περίοδος για την οποία είχαν αποζημιωθεί. Ενώ μετά την επιστροφή των γεωτεμαχίων και για 3 χρόνια, οι γεωπόνοι-συνεργάτες του ΤΑΡ ελέγχουν την παραγωγικότητα και προχωρούν αν κριθεί αναγκαίο σε διορθωτικές ενέργειες.

Διαδικασίες μάλλον ασυνήθιστες στην Ελλάδα που δείχνουν το δρόμο και τον τρόπο και σε μελλοντικά έργα υποδομής, που τόσο ανάγκη έχει η χώρα μας. Πηγαίνουν όμως και ένα βήμα παραπέρα, καθώς οι ιθύνοντες του TAP προσπάθησαν όχι μόνο να ελαττώσουν τις οχλήσεις στη γη διέλευσης και να μετριάσουν την εύλογη ανησυχία των αγροτών, αλλά και να θέσουν τις βάσεις ώστε το έργο να αποτελέσει εφαλτήριο ανάπτυξης για κάθε εμπλεκόμενο στην κατασκευή αυτού του μεγαλειώδους έργου.